00.
Μια τραγελαφικά ακριβής απεικόνιση της ελληνικής πραγματικότητας στα μέσα της δεκαετίας του 1980: ο Χάρυ Κλυνν στο Έθνος Ανάδελφον (1985) χτίζει ένα σκετς γύρω από το ζάπινγκ του Νικολάκη.
Η διαμεσολαβημένη πραγματικότητα η οποία εν τέλει μοιάζει και με ανέκδοτο. Μεγάλωσα μέσα στη δεκαετία του 1980 και τη βίωσα (και υποψιάζομαι όχι μόνο εγώ) με αυτόν τον τρόπο. Η ελληνική δεκαετία του 1980 μετά την επταετία της χούντας έμοιαζε με αγώνα δρόμου: μέσα ή έξω από την ΕΟΚ; Μέσα ή έξω από το ΝΑΤΟ; Η ταυτότητά μας ήταν πλέον ένα παζλ του οποίου τα κομμάτια τοποθετούσαμε όχι μόνο όπου ταίριαζε αλλά και όπου είχαμε τη δυνατότητα. Η νίκη της Εθνικής μπάσκετ το 1987, η εξάπλωση των βιντεοκλάμπ, ο Μπακάκος, τα αυτοκίνητα καλυμμένα με κομματικές σημαίες στις εκλογές, η πίτσα ως σημάδι ευμάρειας, η βραδεία εισβολή των προσωπικών υπολογιστών, η δορυφορική τηλεόραση. Ποιοι είμαστε εν τέλει όταν τελειώνει η δεκαετία του 1980;
01.
Η δεκαετία του 1980 έχει διττή σημασία: ως τραύμα και ως χρυσή εποχή της μέσης αστικής τάξης. Τα χρόνια του '80 είναι το αέναο παρόν στο οποίο η Ελλάδα νοερά επιστρέφει ξανά και ξανά. Μια «χρυσή» εποχή, μια εποχή πυκνή σε εσωτερικές και εξωτερικές εξελίξεις· μια πληροφοριακή βόμβα η οποία άφησε πίσω της όχι συντρίμμια αλλά μια χώρα να βαδίζει με γρήγορα βήματα προς το τέλος του αιώνα κουβαλώντας όμως και την νεύρωση ενός μονίμως λαχανιασμένου lifestyle. Στη Δύση, η δεκαετία του 1980 επιβεβαίωσε ότι η αναδόμηση του δυτικού πολιτισμού ο οποίος είχε συντριβεί στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα δεν θα μπορούσε ποτέ να ολοκληρωθεί. Οι ταινίες, τα μυθιστορήματα, η μουσική της δεκαετίας του 1980 εκτυλίσσονται σε ένα παράδοξο μη-χώρο ο οποίος κατατρώει την πραγματικότητα· η σπασμωδική ροή των μυθιστορημάτων Less Than Zero και Rules of Attraction του Bret Easton Ellis δεν είναι απλά ένα μεταμοντέρνο κόλπο αλλά η υποβλητική εμπειρία μιας καθημερινότητας η οποία είναι διαμεσολαβημένη μέσα από σλόγκαν, κλισέ, ναρκωτικά, σχέσεις οι οποίες εξελίσσονται με τους όρους της ελεύθερης αγοράς. Ο Ellis ντύνει την εμπειρία της ζωής στα χρόνια του 80 με όρους μιας (υποτιθέμενης) παραβατικότητας· στην πραγματικότητα, μας λέει «κοιτάξτε: το σοκ της υπερβολής θα έχει γίνει τρόπος ζωής μέχρι το τέλος της δεκαετίας».
02.
Πέρασα τον Ιούλιο του 1985 και τον Αύγουστο του 1988 στη Μόσχα και στο (τότε) Λένινγκραντ. Η χρονική απόσταση των δύο επισκέψεων είχε ως αποτέλεσμα την αίσθηση ότι βρισκόμουν στην ίδια χώρα ξανά αλλά αυτή η χώρα πλέον ήταν σαν υπήρχε σε διαφορετικούς χρόνους, σε διαφορετικούς πλανήτες. Στεκόμενος μπροστά στο πανόραμα της μάχης του Μποροντινό σκεφτόμουν ότι έμοιαζε με καιόμενο ερείπιο μετά την καταστροφή· οι χρόνοι του δυτικού πολιτισμού είχαν αρχίσει να ροκανίζουν το ρωσικό μονόλιθο.
Οι ραδιοπειρατές, οι ελληνικές βιντεοκασέτες, η εμφάνιση της δορυφορικής τηλεόρασης και της ιδιωτικής τηλεόρασης οι δολοφονίες Καλτεζά και Μπακογιάννη, ο Νίκος Γκάλης και το Ευρωμπάσκετ του 1987, οι ντισκοτέκ και οι φυλές τους, το νεύμα του Παπανδρέου βγαίνοντας από το αεροπλάνο που γύρισε από το Λονδίνο, το πάρτι στη Βουλιαγμένη, η εξάπλωση των σούπερμαρκετ: ψηφίδες μιας κοινωνίας η οποία βρέθηκε στον επιταχυντή της Ιστορίας έχοντας χάσει η ίδια χρόνια από την ιστορία της.
03.
Τα 80s δεν λένε να πεθάνουν. Στην Ελλάδα λειτουργούν όπως λειτουργεί το ostalgie για τους Γερμανούς: η νοσταλγία για μια περισσότερο σοσιαλιστική ενσάρκωση της Ευρώπης, μια ακατανίκητη επιθυμία για την επιστροφή σε μια εποχή αθωότητας και αφθονίας. Κι όμως, τα χρόνια του 80 με τα συνθήματα κατά του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ, τις μεγάλες βάτες, τα συνθεσάιζερ και τους προκαθορισμένους ήχους, την αναβίωση του ρεμπέτικου, την Παραγγελιά του Τάσιου, τις τεράστιες κομμώσεις, και γενικότερα την υπερβολή ως modus vivendi, προέβαλαν την εικόνα μιας κοινωνίας σε μετάβαση. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 80 στην Ελλάδα η ιστορική υπόσταση της χώρας αποτελεί αντικείμενο αναζήτησης. Η πολιτική αισθητική της χώρας θα γνωρίσει μια θεαματική συντριβή μέχρι το τέλος της δεκαετίας (βλέπε εξώφυλλα Αυριανής, οι 24 Ώρες του Κοσκωτά, κτλ). Η Λούφα και Παραλλαγή του Περάκη δραματοποιεί (και διακωμωδεί) αυτή ακριβώς την αναζήτηση ιστορικού έρματος.
04.
Αυτά στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό, η δυστοπική αφήγηση της τριλογίας του Mad Max (Mad Max [1979], Mad Max: Road Warrior [1981], Mad Max: Beyond the Thunderdome [1985]) έπιασε το zeitgeist της δεκαετίας περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη αφήγηση· και το έκανε αρθρώνοντας την (ολοφάνερη) αλήθεια: αυτή η δεκαετία θα απαιτήσει τα πάντα αλλά δεν θα μπορέσει να ανταποδώσει τίποτε. Η δεκαετία του 1980 είναι το αποτέλεσμα μιας σύνθετης και άνισης διαλεκτικής: μια φασματική σημειολογία μέσα από την οποία σήμανε και το τέλος των μεγάλων ιστορικών αφηγήσεων. Η απελευθέρωση των αγορών, η εμφάνιση του ΗIV, η πτώση του κομμουνισμού, οι πόλεμοι της δεκαετίας (η συνέχιση του Ψυχρού Πολέμου, ο πόλεμος στο Λίβανο το 1982, ο οκταετής πόλεμος Ιραν-Ιράκ, το σκάνδαλο του Ιρανγκέιτ) στιγμάτισαν τη σπονδυλική στήλη της δεκαετίας.
05.
Οι ραδιοπειρατές, οι ελληνικές βιντεοκασέτες, η εμφάνιση της δορυφορικής τηλεόρασης και της ιδιωτικής τηλεόρασης οι δολοφονίες Καλτεζά και Μπακογιάννη, ο Νίκος Γκάλης και το Ευρωμπάσκετ του 1987, οι ντισκοτέκ και οι φυλές τους, το νεύμα του Παπανδρέου βγαίνοντας από το αεροπλάνο που γύρισε από το Λονδίνο, το πάρτι στη Βουλιαγμένη, η εξάπλωση των σούπερμαρκετ: ψηφίδες μιας κοινωνίας η οποία βρέθηκε στον επιταχυντή της Ιστορίας έχοντας χάσει η ίδια χρόνια από την ιστορία της. Αν η επταετία ήταν τραγωδία, η δεκαετία του 1980 θα λύγιζε κάτω από τη σοβαροφανή φιλαυτία της.
Η Φάρσα της Έρσης Σωτηροπούλου αποτύπωνε με επώδυνη (αλλά και ξεκαρδιστική) συνέπεια τα νέα ήθη της ελληνικής κοινωνίας. Οι τηλεφωνικές φάρσες, τόσο διαδεδομένες στην παρέα μου, έμοιαζαν ακίνδυνες· στο βιβλίο της Σωτηροπούλου αποτυπώνουν μια κοινωνία στον αέρα – μια κοινωνία η οποία δεν μπορούσε να διαχειριστεί το ιστορικό της ναυάγιο παρά μόνο ονειρευόμενη μια ζωή χωρίς ζόρια και χωρίς εντάσεις. Η απενοχοποίηση του σκυλάδικου δεν ήταν μακριά.
06.
Κι άλλα θραύσματα: στις εκλογές του 1985 τα αυτοκίνητα των ψηφοφόρων που πήγαιναν στα χωριά τους να ψηφίσουν ήταν καλυμμένα με τις κομματικές σημαίες. Το 1989 η γιορτή είχε τελειώσει. Η δεκαετία του 1980 είναι η δεκαετία που η καμπάνια του «Επιμένω Ελληνικά» τρέχει παράλληλα με το «Ομιλείτε Ελληνικά;» με την Λιάνα Κανέλλη. Το πολυτονικό και οι ποδιές στο σχολείο καταργούνται. Προς το τέλος της δεκαετίας του '80 οι προσωπικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές κάνουν τη δειλή εμφάνιση στην αγορά και μαζί τους τα περιοδικά για ηλεκτρονικούς υπολογιστές με φουτουριστικούς τίτλους και γραμματοσειρές κατευθείαν βγαλμένες από ταινίες του Χόλιγουντ. Εγώ προσπαθώ να μάθω την BASIC για να τρέξω ένα απλό πρόγραμμα. Η Ελλάδα αρχίζει να ζει σε διπλούς χρόνους: τρέχει να πιάσει το φάσμα μιας μεταρρύθμισης που θα οδηγήσει τη χώρα και τους κατοίκους στο μέλλον ενώ ακόμη ψάχνει να συμφιλιωθεί με το παρελθόν της επταετίας.
Η δεκαετία του 1980 είναι περισσότερο από όλα η δεκαετία η οποία λύγισε κάτω από το ίδιο της το αφηγηματικό βάρος καθώς η κοινωνία της μεταπολίτευσης βίωσε μια επιταχυμένη εφηβεία και ενηλικίωση. Αυτή η αίσθηση του επιταχυμένου χρόνου είναι χαρακτηριστικό της δεκαετίας του 1980: τα ελληνικά 80s θέλησαν να μιλήσουν για αυτά που έπρεπε, για το χρόνο που χάθηκε, αλλά εν τέλει κατέληξαν να αποτελούν μια σειρά από αφηγήσεις σε μόνιμη παύση.
To άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το Νοέμβριο του 2011.
σχόλια