Η κρίση των media είναι και δική μας κρίση. Γράφει ο Στάθης Χαϊκάλης

«Είχα τρεις δουλειές πριν από δύο χρόνια και ένιωθα ασφαλής και ικανοποιημένος. Τώρα έχω δύο που είναι διαφορετικές και κακοπληρωμένες − και νιώθω ανασφαλής και πελαγωμένος» ήταν η πρόσφατη, αυθόρμητη δήλωση ενός δημοσιογράφου, γνωστού και από τη θητεία του σε τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων και εκπομπές.

«Κάποτε το στάνταρ των ελληνικών τηλεοπτικών σταθμών ήταν το Mega, τώρα πάμε για μια κατάσταση στην οποία το μέσο εγχώριο κανάλι θα φέρνει κάπως στο Έψιλον» ήταν η ατάκα ενός άλλου δημοσιογράφου. Υπονοεί ότι τα νέα κανάλια, όποτε ξεκινήσουν, θα έχουν τέτοιο βάρος από το κόστος των αδειών, συν την αδυναμία λήψης τραπεζικών δανείων, που θα υποχρεωθούν να κατεβάσουν το επίπεδο του προγράμματός τους για να αποφύγουν την τύχη του Mega.

Η κρίση των ελληνικών media είναι πολύ πιο βαθιά από το reality show των τηλεοπτικών αδειών. Είναι μια κρίση που συνδυάζει αιτίες που ταλανίζουν όλα τα media του κόσμου αλλά και εγχώρια παθολογία, σχετιζόμενη με την οικονομική κρίση (δραματική συρρίκνωση των διαφημιστικών εσόδων, αδυναμία δανεισμού). Χρόνια ελληνικά συμπτώματα, όπως ο υπερβάλλων αριθμός μέσων και η έλλειψη εμπιστοσύνης από τους αναγνώστες/θεατές, επιταχύνει την αίσθηση του κενού.

Κάποιοι λένε «καλά να πάθουν τα media και οι δημοσιογράφοι, αφού ήταν μέρος του συστήματος». Κακεντρεχής και κοντόφθαλμη σκέψη. Η κρίση των media είναι και δική μας κρίση, των πολιτών αλλά και επαγγελματιών που έκαναν χρήση των media. H οικονομική κατηφόρα δεν θα μειώσει την ανάγκη του καθενός μας για πολύπλευρη και σε βάθος ενημέρωση. Ακόμα κι αν κάποιοι από εμάς καταφεύγουμε σε ξένα media εδώ και χρόνια. Ακόμα και αν έχουμε φίλους που ξέρουν πολλά, συναναστροφές που ’ναι μέσα στις πηγές. Θέλουμε ερεθίσματα, πληροφορίες, αναλύσεις και πολεμικές, ακόμα και (εντός πλαισίου και αρχών) λίβελους γύρω από τα γεγονότα και τις εξελίξεις του τόπου όπου ζούμε. Τα χρειαζόμαστε ως γονείς, πολίτες, δημότες, επαγγελματίες.

Δεν αρκεί αυτό που επιλέγει ο αλγόριθμος του Facebook και τα παραληρήματα στο Twitter για να μάθουμε ή να προετοιμαστούμε για τα μελλούμενα. Δεν φτουράνε αυτά που γράφουν οι φίλοι μας και οι «φίλοι» μας στα social media. Γιατί μας βάζουν πιο βαθιά στη φούσκα των αυτοαναφορικών απόψεων. Κι αν κάποιον τον ενοχλούν τα υπάρχοντα 10 μέσα, είναι βέβαιο ότι ακόμα και τώρα μπορεί να βρει 2-3 που 'χουν κάτι χρήσιμο. Ενίοτε ενοχλητικό, αλλά πάντως επιβοηθητικό, γονιμοποιό.

Δεν αρκεί αυτό που επιλέγει ο αλγόριθμος του Facebook και τα παραληρήματα στο Twitter για να μάθουμε ή να προετοιμαστούμε για τα μελλούμενα. Δεν φτουράνε αυτά που γράφουν οι φίλοι μας και οι «φίλοι» μας στα social media. Γιατί μας βάζουν πιο βαθιά στη φούσκα των αυτοαναφορικών απόψεων. Κι αν κάποιον τον ενοχλούν τα υπάρχοντα 10 μέσα, είναι βέβαιο ότι ακόμα και τώρα μπορεί να βρει 2-3 που ’χουν κάτι χρήσιμο. Ενίοτε ενοχλητικό, αλλά πάντως επιβοηθητικό, γονιμοποιό. Εξίσου εύκολα θα καταφέρει να βρει 15-20 δημοσιογράφους που μοχθούν, συλλέγουν πληροφορίες και σέβονται αυτόν που τις καταναλώνει. Κι ας είναι απλήρωτοι από κάποιες δουλειές, κι ας νιώθουν την ανασφάλεια να απειλεί την οικογένειά τους.

Ο κλοιός της κρίσης που σφίγγει γύρω από τα media δεν μειώνει μόνο τη ροή των κακών ειδήσεων. Στομώνει κυρίως τον κρουνό της ροής της πληροφόρησης για τις 5-10 καλές ειδήσεις που συμβαίνουν κάθε μέρα. Κάνει δύσκολο να μάθουμε τις καλές πρακτικές που δημιουργούν πρότυπα για τα παιδιά μας και επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει το νόημα της ζωής. Όσοι ζούμε σε έναν κύκλο που κινείται πιο κοντά στα media ξέρουμε ότι τα πράγματα μπορεί να πάνε χειρότερα για τον πολύ απλό λόγο ότι είναι πιθανόν να μειωθούν κι άλλο τα έσοδα που καταλήγουν στα μέσα.

Όσοι νιώθουμε ότι μας αφορά αυτή η φτωχοποίηση, μπορούμε να κάνουμε κάποιες απλές κινήσεις:

- Να δίνουμε κάποιες συνδρομές ή, τέλος πάντων, να συμβάλλουμε στα έσοδα κάποιων μέσων που θα θέλαμε να συνεχίσουν.

- Να στέλνουμε απλόχερα έναν έπαινο για κάτι που έκαναν καλά, για μια πληροφορία που μας κάνει πιο σοφούς ή πιο χαρούμενους.

- Να συστήνουμε σε φίλους (και στα παιδιά μας!) γραφίδες και media που κάνουν κάποια διαφορά.

- Να μην περιοριζόμαστε στο Facebook και στο Twitter για να μάθουμε πού πάει ο κόσμος, τι θα μας ξημερώσει αύριο. Πολύ περισσότερο να μην αρκούμαστε στο Instagram ή στο Snapchat.

- Το Twitter και το Facebook μας παρέχουν τη δυνατότητα να κάνουμε μια λίστα από 5-10 media που μας αρέσει να παρακολουθούμε.

- Να λέμε γλυκά, αλλά επίμονα στα παιδιά μας ότι χάνουν πολλά αν δεν παρακολουθούν κάποια media. Πλουτίζουν τη ζωή τους, βοηθάνε στην καριέρα τους.

Δεν σας καλώ να ακολουθήσετε κάποιες παλιομοδίτικες, δικές μου συνήθειες. Είμαι συνδρομητής των έντυπων εκδόσεων του «Economist», μιας ελληνικής εφημερίδας και ψάχνω πάντοτε να βρω τη «χάρτινη» LifΟ. Παρ’ ότι διαβάζω δεκάδες άρθρα online, αυτές οι συνήθειες προσθέτουν σε αισθητική, ενημέρωση και ψυχαγωγία.  

Αντί να αποδεχτείτε χαιρέκακα ότι 4-5 δημοσιογράφοι που σας την έσπαγαν θα χάσουν το μικρόφωνο ή τη στήλη τους, ξύστε λίγο το κεφάλι σας για το πώς θα στηρίξετε 8-10 σοβαρούς επαγγελματίες στους οποίους βασίζατε την ενημέρωσή σας και 4-5 μέσα που διαμόρφωναν την εικόνα που έχετε για τον κόσμο.

Μια φίλη δημοσιογράφος μού θύμισε πρόσφατα μια οικεία εικόνα: μου μίλησε για τον παππού της, έναν φτωχό αγρότη από ένα μικρό χωριό μιας μακρινής επαρχίας. Ο παππούς, λοιπόν, αγόραζε κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’60, αρχές του ’70, μια εφημερίδα την εβδομάδα. Και αυτή ήταν η ενημέρωσή του και η ψυχαγωγία του για επτά ολόκληρες μέρες. Η συνήθεια του παππού είχε επηρεάσει τα εγγόνια, που έγιναν εγγράμματα και αυτό βοήθησε τη ζωή τους και την καριέρα τους. 

Δεν θα ξαναγυρίσουν ποτέ αυτές οι σκηνές, ας μην είμαστε τόσο ρομαντικοί. Μπορούμε ωστόσο να χωνέψουμε ότι οι σημερινές μιντιακές συνήθειές μας δίνουν σήμα στα παιδιά μας, τους συνεργάτες μας. Και έχει πλάκα να μιλάμε στις παρέες μας για τα τρολ και τα λαϊκίστικα άρθρα/εκπομπές που είδαμε σήμερα. Έχει γούστο και αισθητική όμως να κάνουμε λόγο για εκείνο το άρθρο που γράφτηκε από κάποιον που μόχθησε και βοηθά την κριτική μας σκέψη. Έχει κάτι από μικρή, καθημερινή επανάσταση το να φτιάξουμε ο καθένας το μικρό του μιντιακό σύμπαν, χρησιμοποιώντας μια μικρή εφαρμογή που σταχυολογεί τους καλύτερους, τα «ζιζάνια», τους επινοητικούς. Η τεχνολογία μάς δίνει αυτή την πολυτέλεια. Είναι μια μικρή, ανακουφιστική πυξίδα απέναντι σε έναν κόσμο που διασκεδάζει την πορεία του σε όλο και πιο θολά νερά.

Σημειώσεις για τους πιο απαιτητικούς

Η κρίση των media δεν είναι μόνο ελληνική ιδιαιτερότητα. Ο καθηγητής Jeff Jarvis σημειώνει: «Αυτό που ’χει πεθάνει είναι το μοντέλο των mass-media. Αυτό επηρεάζει σημαντικά κλάδους που σχετίζονται με τα media: τις εκδόσεις, το marketing, τα κόμματα, ακόμα και την έννοια του έθνους».

Τα social media επηρεάζουν βαθύτατα την τύχη των media, όπως εξηγεί δημοσιογράφος του «Guardian». «Ta mass-media έχουν τελειώσει, αλλά πού πάει η δημοσιογραφία;» αναρωτιέται το ίδιο εμβληματικό βρετανικό/παγκόσμιο μέσο. Και δίνει μια απάντηση στον Jeff Jarvis, χωρίς να μπορεί να προτείνει κάποια λύση.

Ένας πλούσιος Αμερικανός, μέτοχος του Facebook, έκλεισε ένα όντως κακόβουλο μέσο, αλλά πού οδηγεί αυτή η τακτική, αναρωτιέται ο «New Yorker».

Αυτή την περίοδο ο ελληνικής καταγωγής Jason Calacanis, που είναι γνωστός στις ΗΠΑ για τις πολλές επενδύσεις του σε εταιρείες τεχνολογίας, λανσάρει ένα «μπουκέτο» από εξειδικευμένα newsletters που έχουν στόχο να παρέχουν στον καθένα μας πληροφόρηση για κάποιο ειδικό θέμα που τον ενδιαφέρει, προφανώς με κόστος αρκετά χαμηλότερο από αυτό της συνδρομής σε ένα παραδοσιακό μέσο. Αλλά με απώλεια του serendipity, δηλαδή της χαράς τού να «ξεφυλλίζουμε» ένα μέσο και να πέφτουμε τυχαία πάνω σε κάτι που μας αρέσει πολύ.