Σε λίγες εβδομάδες από σήμερα, στις 8 Νοεμβρίου, οι Αμερικανοί πολίτες θα εκλέξουν τον 45ο Πρόεδρό τους. Την πρώτη Τρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του Νοεμβρίου, κάθε 4 χρόνια, όπως ορίζει η πολιτική τους παράδοση.
Αν και η εκλογή Αμερικανού Προέδρου είναι γεγονός παγκόσμιας σημασίας, λίγα πράγματα γνωρίζουμε για την πολιτική παράδοση της αρχαιότερης σύγχρονης δημοκρατίας. Ας δούμε μερικές βασικές πληροφορίες:
Πώς εκλέγεται ο Πρόεδρος
Ο Πρόεδρος, όπως και ο αντιπρόεδρος, δεν εκλέγονται άμεσα, διά της λαϊκής ψήφου, αλλά με έμμεση ψηφοφορία, από ειδικό εκλεκτορικό σώμα, τα μέλη του οποίου εκλέγονται ανά πολιτεία με απόλυτη πλειοψηφία για καθεμία από αυτές. Δηλαδή, αν κάποιος κερδίσει π.χ. τη Φλόριντα έστω και με μία ψήφο, παίρνει και τους 28 εκλέκτορες της Πολιτείας.
Από το 1969 οι εκλέκτορες είναι 538, άρα ο μαγικός αριθμός για να εκλεγεί κάποιος Πρόεδρος είναι οι 270 εκλέκτορες.
Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ο αντιπρόεδρος εκλεγόταν χωριστά, συχνά δε εκλεγόταν ο δεύτερος σε ψήφους υποψήφιος. Από τότε και μέχρι σήμερα εκλέγεται σε κοινό ψηφοδέλτιο με τον Πρόεδρο.
Για ποιον λόγο καθιερώθηκε το ειδικό εκλεκτορικό σώμα
Κυρίως για τρεις λόγους: πρώτον, θεωρήθηκε ότι εκφράζει καλύτερα τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του κράτους. Δεύτερον, θεωρείται ότι ενδυναμώνει τον ρόλο των μικρότερων πολιτειών. Τρίτον, στα πρώτα χρόνια του αμερικανικού κράτους οι «πατέρες του έθνους» θεωρούσαν ότι το σύστημα των εκλεκτόρων αποτελεί ανάχωμα στην πιθανή έλευση ενός επικίνδυνου δημαγωγού, ο οποίος θα μπορούσε να οδηγήσει σε στραβό δρόμο τη νεαρή τότε δημοκρατία.
Στην πορεία του χρόνου οι συζητήσεις για πιθανή αλλαγή του συστήματος δεν προχώρησαν, καθώς αυτό θεωρήθηκε λειτουργικό και συνεπές με την πολιτική παράδοση της χώρας. Εξάλλου, σε εκλογικές αναμετρήσεις 230 περίπου ετών, μόλις 3 φορές έχει παρουσιαστεί δυσαρμονία παναμερικανικής ψήφου και εκλεκτόρων (1876, 1888 και 2000).
Η αναμέτρηση Χίλαρι Κλίντον - Ντόναλντ Τραμπ είναι μία από τις πιο παράξενες που έχουμε δει ποτέ. Μιλάμε για δύο αντιδημοφιλείς υποψηφίους, που η αδυναμία του ενός είναι όπλο για τον άλλο.
Πώς διεξάγονται οι εκλογές
Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ενιαίος τρόπος διεξαγωγής εκλογών. Δεν υπάρχει ούτε καν σταθερός εκλογικός κατάλογος, καθώς κάθε Πολιτεία έχει δικούς της κανόνες για το πώς ψηφίζεις και για το πώς και μέχρι πότε εγγράφεσαι στους εκλογικούς καταλόγους. Όλοι θυμούνται π.χ. το μπέρδεμα με τα ηλεκτρονικά ψηφοδέλτια και τον εκλογικό κατάλογο το 2000 στη Φλόριντα, το οποίο σημάδεψε την πιο αμφίρροπη και ταραχώδη αναμέτρηση όλων των εποχών, μεταξύ του Τζορτζ Μπους και του Αλ Γκορ.
Η συνήθης πρακτική είναι ότι υπάρχει εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους. Εγγράφεσαι για να ψηφίσεις, γεγονός που προϋποθέτει διπλή κινητοποίηση των ψηφοφόρων: μία για να εγγραφείς και μία για να ψηφίσεις. Η διαδικασία αυτή, που λέγεται «Get out the vote» (GOTV), έχει ισχυροποιήσει πολύ τον ρόλο των οργανωμένων ομάδων (συνδικάτα, ΜΚΟ, θρησκευτικές οργανώσεις, ενώσεις οπλοκατοχής κ.λπ.), οι οποίες, ακριβώς λόγω της απήχησής τους, μπορούν να κινητοποιήσουν μεγάλες μάζες πληθυσμού.
Πώς γίνεται η χρηματοδότηση
Οι υποψήφιοι καλούνται να επιλέξουν μεταξύ κρατικής ή ιδιωτικής χρηματοδότησης – και συνήθως επιλέγουν την ιδιωτική, που είναι μεγαλύτερη. Οι δωρεές ιδιωτών δεν μπορούν να ξεπερνούν τα 2.300 δολάρια για την προεδρική εκλογή, τα 28.500 για το κόμμα και τα 10.000 για εκλογές σε επίπεδο Πολιτείας. Για κάθε δωρεά άνω των 200 δολαρίων καταγράφεται υποχρεωτικά το όνομα, η διεύθυνση και ο εργοδότης του δωρητή.
Η οργάνωση των εκλογών
Τα μεγέθη στην οργάνωση των προεδρικών εκλογών είναι ασύλληπτα υψηλής κλίμακας. Εκτός από τις κομματικές οργανώσεις που λειτουργούν, συγκροτούνται ειδικές εθνικές επιτροπές, πολιτειακές επιτροπές, θηριώδη επιτελεία, χιλιάδες επαγγελματικών στελεχών και δεκάδες χιλιάδες εθελοντών. Ο δε βαθμός εξειδίκευσης είναι απόλυτος.
Τεράστια σημασία έχει ο έλεγχος των ειδικών μέσων (κάθε είδους) που επιτρέπουν στους υποψηφίους να προσεγγίσουν τα κρίσιμα γι' αυτούς εκλογικά κοινά, να μπορέσουν να αγοράσουν χρόνο και χώρο στις εκπομπές, στα σάιτ και επιρροή από ειδικές ομάδες.
Σε αντίθεση με την Ευρώπη, στις ΗΠΑ οι αναλύσεις και η οργάνωση των εκστρατειών δίνουν πολύ μεγάλη βαρύτητα στα δημογραφικά χαρακτηριστικά του εκλογικού σώματος. Υπάρχει πολύ μεγάλος κατακερματισμός της ψήφου, με μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ επιμέρους ομάδων. Όμως, επειδή ο βαθμός πολιτικοποίησης κάθε ομάδας διαφέρει, δεν μπορεί να εκτιμηθεί η τελική τους επιρροή, καθώς το ποσοστό συμμετοχής τους αποτελεί ερωτηματικό. Προκειμένου, λοιπόν, ο πιθανός ψηφοφόρος να βρει μέσα στην καμπάνια έναν προσωπικό λόγο, ικανό να τον στείλει στην κάλπη, το οργανωτικό σκέλος των εκστρατειών εστιάζει πολύ σε θέματα ειδικού ενδιαφέροντος, κυρίως σε επίπεδο οργάνωσης βάσης (grassroots).
Τα τελευταία χρόνια, με την έκρηξη των σόσιαλ μίντια και του Διαδικτύου, πολλά απ' όσα γνωρίζαμε για τις πολιτικές εκστρατείες άλλαξαν.
Ειδικά η καμπάνια του Ομπάμα το 2012 ήταν η πιο ανατρεπτική όλων των εποχών, δεδομένου ότι ουσιαστικά κρατούσε μια χαλαρή κεντρική εποπτεία στα βασικά μηνύματα και άφηνε να αναπτυχθεί αυτόνομα από τα ειδικά κοινά στα οποία στόχευε. Δεν αναζήτησαν τον ένα κύριο και μεγάλο λόγο υπερψήφισης, αλλά πολλούς, μικρούς μεν, αλλά σημαντικούς για κάθε υποομάδα. Για τον λόγο αυτό προχώρησαν σε κατακερματισμό του εκλογικού σώματος σε οκτώ ομάδες-στόχους (γυναίκες, μαύρους, ηλικιωμένους, ισπανόφωνους, Ασιάτες-Αμερικανούς, Εβραίους, ομοφυλόφιλους και νέους ψηφοφόρους), ενθαρρύνοντας καθεμία από αυτές να αυτοσχεδιάσει (πάνω στους κεντρικούς άξονες), μετατρέποντας έτσι την καμπάνια του σε υπόθεση των υποστηρικτών του.
Η πολιτική παράδοση των ΗΠΑ
Τα κυρίαρχα κόμματα από τα μέσα προς τα τέλη του 19ου αιώνα είναι δύο: το Ρεπουμπλικανικό και το Δημοκρατικό. Οι Ρεπουμπλικάνοι στην ενδοχώρα και στον Νότο, οι Δημοκρατικοί στις ακτές και στον Βορρά.
Χαρακτηριστικό και των δύο κομμάτων είναι η ανομοιογένειά τους και η «χαλαρότητα» των κομματικών δεσμών. Οι Ρεπουμπλικάνοι της Δυτικής ή της Ανατολικής Ακτής π.χ. έχουν μεγαλύτερη ομοιότητα με τους Δημοκρατικούς, παρά με τους Ρεπουμπλικάνους του Νότου. Είναι επίσης εξαιρετικά συνηθισμένο οι βουλευτές και οι γερουσιαστές (πολλώ δε μάλλον οι κυβερνήτες ή οι δήμαρχοι) να κινούνται με προσωπική ατζέντα και συμμαχίες.
Ο χαρακτήρας των δύο κομμάτων άλλαξε αρκετές φορές. Το προφίλ τους αποκρυσταλλώθηκε μετά την κρίση του '29 και στα μέσα της δεκαετίας του '60, με αφορμή το κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στα οικονομικά και στα κοινωνικά ζητήματα, αντίστοιχα. Παρά τις επιμέρους εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα είναι πιο συντηρητικό σε κοινωνικά θέματα και πιο αντίθετο σε θέματα περιορισμού της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία και στη λειτουργία του κράτους. Τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί κυρίως στο κόμμα των λευκών (ως επί το πλείστον ανδρών) των ΗΠΑ. Το Δημοκρατικό Κόμμα είναι πιο «φιλελεύθερο» στα κοινωνικά θέματα, λίγο πιο παρεμβατικό στην οικονομία και υποστηρίζει περισσότερο τις ομοσπονδιακού χαρακτήρα δράσεις. Τα τελευταία χρόνια υπερτερεί σαφώς σε νεότερες ηλικίες και μειονότητες.
Τι θα γίνει σε 3 βδομάδες από τώρα
Η αναμέτρηση Χίλαρι Κλίντον - Ντόναλντ Τραμπ είναι μία από τις πιο παράξενες που έχουμε δει ποτέ. Μιλάμε για δύο αντιδημοφιλείς υποψηφίους, που η αδυναμία του ενός είναι όπλο για τον άλλο. Η Χίλαρι κουβαλά συσσωρευμένη φθορά κι έχει κουράσει το εκλογικό σώμα μετά από 25 χρόνια στο προσκήνιο, ο Τραμπ προκαλεί ανησυχία με τις ακρότητες που εκστομίζει και την ένταση της ρητορικής του, τα οποία βαφτίζει αντισυστημικό λόγο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και σήμερα, λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές, έχουν και οι δύο αρνητικό πρόσημο στη δημοτικότητά τους.
Μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα κατά τη διάρκεια των τελευταίων 4 μηνών, οι δημοσκοπήσεις σήμερα δείχνουν ένα παγιωμένο προβάδισμα της Κλίντον 5-7 μονάδων και υπεροχή της σε κάποιες κρίσιμες Πολιτείες.
Μετά την τελευταία διαρροή μιας παλιάς συνομιλίας του Τραμπ με προσβλητικές αναφορές για τις γυναίκες, η διαφορά άνοιξε και ο Τραμπ ενεπλάκη σε έναν κυκεώνα εσωτερικών συγκρούσεων, επιθέσεων και αλληλομαχαιρωμάτων, γεγονός που έχει ισχυροποιήσει τη Χίλαρι ως φαβορί.
Αλλά επειδή έχουμε δει πολλά τρελά σε αυτή την αναμέτρηση, ας είμαστε όλοι επιφυλακτικοί μέχρι τέλους.
