Μιχάλης Μιχαήλ
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Παράξενη χρονιά. Αρχίσαμε να συνηθίζουμε πολλά πράγματα. Τη βία, τον ρατσισμό, τις κακές ειδήσεις, τον όγκο της πληροφορίας, τον εθισμό στο Ίντερνετ, τη σύγκρουση με ανθρώπους που δεν έχεις αγγίξει ποτέ, τον θάνατο. Ποτέ ξανά δεν αισθανθήκαμε τόσο άβολα όσο φέτος. Κάθε μέρα και κάτι ακόμα. Ένα βήμα πιο κάτω. Ποτέ ξανά δεν παρακολουθήσαμε μουδιασμένοι και απαθείς τον κόσμο να αλλάζει και να μετατρέπεται σε κάτι άλλο. «Tο μέλλον είναι σκοτεινό. Όχι κατ' ανάγκην κακό, απλώς σκοτεινό» λέει μια ηρωίδα στη σειρά «The OA». Ας ελπίσουμε, λοιπόν, ότι απλώς βαδίζουμε σε άγνωστες περιοχές και όχι σε ένα δυσοίωνο μέλλον. Ένα 48ωρο, πάντως, σε ένα νοσοκομείο με ένα πρόσωπο που αγαπώ να κινδυνεύει αληθινά με έκανε να αναθεωρήσω για όσα συχνά φέτος διαμαρτυρήθηκα πως μου κάνουν τη ζωή δύσκολη. Όταν όλο αυτό τελείωσε, κοίταξα τον ήλιο και αποφάσισα να λέω πιο συχνά «ευχαριστώ» για όσα έχω. Ευχαριστώ, λοιπόν, για την αγάπη σου, ευχαριστώ που με προσέχεις. Ευχαριστώ για τους φίλους, την τέχνη, τα βιβλία, το θέατρο, το καλό φαγητό κι ελπίζω να ζήσω λίγα ακόμα γλέντια, όπως αυτά που κάναμε πριν σοβαρευτούμε.
Θοδωρής Αντωνόπουλος
Τι αφήνω πίσω
Τα τόσα μαζεμένα διάσημα θανατικά που μας κάνανε να μιλάμε για την «κατάρα του 2016»: Mπόουι, Πρινς, Λέμι, Έκο, Σκόλα, Ζουλάφσκι, Ρίκμαν, Λέοναρντ Κοέν, Μοχάμεντ Άλι, Ζαζά Γκαμπόρ... H τέχνη αλλά και το συλλογικό μας φαντασιακό φτώχυναν πολύ φέτος.
Που οι τυφλές τρομοκρατικές επιθέσεις με θύματα αθώους ήταν και φέτος ρουτίνα από τη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία μέχρι τη Συρία, την Υεμένη, την Τουρκία, τη Νιγηρία, το Ιράκ... Με τρόμο μάς άφησε η περσινή χρονιά, με τρόμο άρχισε η φετινή, με τρόμο τελειώνει. Καλώς ήλθαμε στον φοβικό νέο κόσμο! Εντούτοις, εκείνες οι μορφές τρομοκρατίας που έχουν συνήθως τα (πολύ) περισσότερα θύματα σπάνια κατονομάζονται ως τέτοιες κι ακόμα σπανιότερα γίνονται headlines.
Να βλέπω «φτωχούληδες του Θεού» μικροπωλητές να σέρνονται δέσμιοι στα δικαστήρια και να καταδικάζονται σε εξοντωτικά πρόστιμα, ενόσω μεγαλοαπατεώνες και μεγαλοκλέφτες παραμένουν αξιοσέβαστα πρόσωπα, ανοίγοντας ατάραχοι σαμπάνιες σε κάποιο διάσημο κλαμπ ή θέρετρο, κι ας έχουν 45 καταδίκες στην πλάτη τους. Ιστορίες από τη σκοτεινή πλευρά της Δικαιοσύνης.
Το ότι μας τέλειωσε ο Μπαράκ Ομπάμα που, με όλα τα μείον του, έκανε τη διαφορά στον Λευκό Οίκο, συν το ότι του χρόνου Πρόεδρος των ΗΠΑ ορκίζεται ο «Γκοτζίλας» Ντόναλντ Τραμπ. (May) God bless America!
Η Ελληνική Εκκλησία σε ρόλο εθνικού ηθικού νταβά.
Που ο ρατσισμός, ο εθνικισμός και η ξενοφοβία κάνουν πάρτι στην Ευρώπη που όμοιό του είχαμε να δούμε από τον Μεσοπόλεμο. Pasaran;
Το ότι το προσφυγικό/μεταναστευτικό εξακολουθεί να μην αντιμετωπίζεται υπεύθυνα, δηλαδή δημοκρατικά, δικαιωματικά και ανθρωπιστικά, αλλά ως άσκηση εγχώριας και διεθνούς μικροπολιτικής, πεδίο βολής εθνοκάπηλων και «Ελντοράντο» επιτήδειων σε Μέση Ανατολή, Βαλκάνια και Ευρώπη.
Που παρά την επίσπευση της δίκης και τις διαρκείς αποδείξεις ενοχής που προσκομίζονται εκεί, η Χ.Α. όχι μόνο ξανασηκώνει κεφάλι αλλά βγάζει κοροϊδευτικά τη γλώσσα και στην «πρώτη» αριστερή κυβέρνηση, αναγκάζοντάς την να παίζει μπάλα στο δικό της γήπεδο. Ιδία, κιόλας, βουλήσει.
Τις ομοβροντίες λουκέτων και απολύσεων στα ελληνικά ΜΜΕ. Όμως το παιχνίδι στην ενημέρωση δεν τελείωσε, απλώς «ανοίγει» με νέους παίκτες και νέα μέσα, όντας βέβαια σταθερά πλέον απρόβλεπτο, ταραγμένο, εξαντλητικό, καμιά φορά κι απάνθρωπο, όπως είναι πια και οι συνήθεις δημοσιογραφικοί ρυθμοί.
Που αποβαίνει όλο και πιο δύσκολο το να ξεχωρίσεις την παραπληροφόρηση από την πραγματική πληροφορία στο Διαδίκτυο, τον αληθινό ρεπόρτερ από το bot ή το τρολ – overloaded.
Που εξαναγκάστηκα και φέτος σε κάποιες υποχωρήσεις αδιανόητες στο πρόσφατο παρελθόν. Που δεν τόλμησα, δεν ρίσκαρα, δεν επινόησα περισσότερα, περισσότερο. Μεγαλώνω – και «μικραίνω». Να το προσέξω, ε;
Τι κρατάω από το 2016
Το Battlefield του Πίτερ Μπρουκ στον Ελληνικό Κόσμο – thank you, master! Και τον Φάουστ της Κατερίνας Ευαγγελάτου με Κουρή-Πανταζάρα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Την εμφάνιση των ποδοσφαιριστών της ΑΕΛ σε αγώνα με τυπωμένο στις μπλούζες τους το σύνθημα «τα προσφυγόπουλα είναι παιδιά μας», κόντρα στην ξενοφοβία αλλά και στην απαγόρευση της ΕΠΟ.
Το πείσμα και το τσαγανό της Μάγδας Φύσσα, της πιο αξιόπιστης «κόκκινης γραμμής» ότι οι εγκληματίες της Χ.Α. δεν θα τη βγάλουν εν τέλει καθαρή.
Τις «συγγνώμες» του Πάπα Φραγκίσκου και του επίσης εκλιπόντος φέτος Φιντέλ Κάστρο προς τους ομοφυλόφιλους για τις διώξεις που τους επιφύλαξαν τα καθεστώτα τους στο παρελθόν. Υποκριτικές ή ειλικρινείς, ήταν ένα κάτι και ας μην «αίρονται» έτσι οι (πολλές) αμαρτίες.
Τη δικαίωση του Ουαλίντ Ταλέμπ, του Αιγύπτιου εργάτη που είχε βασανιστεί απάνθρωπα από τους εργοδότες του το '12 στη Σαλαμίνα, αλλά και των οροθετικών εκδιδόμενων γυναικών που είχαν διαπομπευτεί προ τριετίας, έστω κι αν ήρθε πολύ αργά για κάποιες από αυτές. Ιστορίες από τη φωτεινή πλευρά της Δικαιοσύνης.
Τις «Ασκήσεις Ελευθερίας» της Documenta 14 στο Πάρκο Ελευθερίας και η τύχη να πάρω δύο θαυμάσιες συνεντεύξεις, αφενός από τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Άνταμ Σίμτσικ, αφετέρου από τον επιμελητή δημόσιων δράσεων Πολ Πρεσιάδο. Η πιο εγκάρδια συνομιλία που είχα φέτος –έστω τηλεφωνική– ήταν, ωστόσο, αυτή με τη Laurie Anderson, λίγο πριν εμφανιστεί στην Αθήνα στο πλαίσιο του Metamoprhosis Project (ΚΠΙΣΝ).
Το «Hypnos Project» στη Στέγη, τόσο ως σύλληψη όσο και ως εφαρμογή.
Τον Ai Wei Wei στο Κυκλαδικής Τέχνης. Ναι, με έπεισε.
Που ανακάλυψα την τουρκική ψυχεδελική ποπ και το πολυεθνικό radio.garden.
Που ξαναγίνανε μόδα αλλά και πεδίο αντιπαράθεσης τα '80s, τα δικαίως ονομαζόμενα και «ελληνικά '60s» – φέτος συγκεντρώθηκε το υλικό και τον Ιανουάριο του '17 ξεκινά στην Τεχνόπολη η πολυαναμενόμενη έκθεση «GR80s».
Το Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Μπομπ Ντίλαν, όχι τόσο για την ονομαστική όσο για τη συμβολική του αξία. Η δεκαετία του '60 δεν έπαψε ποτέ να είναι επίκαιρη, ειδικά για χώρες που την «ανακάλυψαν» με χρονοκαθυστέρηση σαν την Ελλάδα, όπου μόλις φέτος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κουκκίδα ένα ξεχωριστό βιβλίο για εκείνους τους καιρούς, το Μια γενιά σε κίνηση του David Pichaske (1979) – από τα πιο ενδιαφέροντα διαβάσματά μου του '16, μαζί με την επανέκδοση των Ροκ Ημερολογίων του Γιώργου Τουρκοβασίλη (εκδ. Στο Περιθώριο).
Τον Genesis P. Orridge (Psychic TV - Coil) «ζωντανό» στο Modu. Μορφάρα.
Το ότι τα free ή low budget parties είτε σε κλειστούς είτε σε ανοιχτούς χώρους έχουν ξανά ρεύμα. «Χτύπα και φεύγα»!
Το τρανς κορίτσι στο εξώφυλλο του περιοδικού «National Geographic» – ένα ταμπού λιγότερο, ένα εξελικτικό βήμα περισσότερο. Γιατί; Επειδή «το καλύτερο πράγμα του να είμαι κορίτσι είναι ότι τώρα δεν χρειάζεται να προσποιούμαι ότι είμαι αγόρι» σύμφωνα με την 9χρονη Άβερι Τζάκσον που έχει την αμέριστη στήριξη των γονιών της.
Τον αειθαλή λεβεντοπαππού που βουτά στη θάλασσα χειμώνα-καλοκαίρι –«μόνο να κάνει καιρό»– κάθε πρωί στις 11:30 ακριβώς.
Άξιος. Α, κι εκείνο το κοπάδι δελφίνια που κολυμπούσαν μεγαλοπρεπώς ανοιχτά της Κινέτας την τελευταία μέρα του φθινοπώρου. Καλός ο οιωνός;
Θανάσης Χαραμής
Τι αφήνω πίσω
Την πολιτική ανηθικότητα, την κατήφεια, τον Τραμπ, την Τουρκία, τα +5 κιλά, που δεν έκοψα το κάπνισμα, που δεν βλέπω όσο θέλω τους αγαπημένους μου και που νομίζω πως δεν τους πειράζει.
Τι κρατάω από το 2016
Μια συμφιλίωση, ένα ξεκαθάρισμα, ένα βαρίδι που έφυγε/φεύγει, έναν χαλαρό καινούργιο φίλο, δύο ξαφνικές μπαρότσαρκες σαν τις παλιές, περισσότερη σοβαρότητα-δημιουργικότητα, τον Ομπάμα από κοντά, την 5η Αυγούστου, τις νέες προκλήσεις και που όσοι αγαπώ είναι ακόμη εδώ και τη βγάλαμε μαζί καθαρή και φέτος.
Μ. Ηulot
Τι κρατάω από το 2016
Ένα μαγευτικό απόγευμα στο μικροσκοπικό μπαρ «της Κικίτσας» στη Γρανάδα, στον λόφο Σακραμόντε, με φτηνή μπίρα και θέα στην Αλάμπρα, λουσμένη με ένα απόκοσμο, πορτοκαλί φως από τη δύση του ήλιου. Δεν έχω νιώσει πουθενά πιο έντονη την αίσθηση ανεμελιάς και ελευθερίας. Τσιγγάνοι που είχαν βγει στις αυλές των σπηλιών τους (όλα τα σπίτια είναι σκαμμένα μέσα στον βράχο), οικογένειες σε απαρτία που έψηναν κρέας για βραδινό, τσιγγανάκια που έκαναν ολόγυμνα κόντρες με το ποδήλατο, ένα μακρινό λυπητερό τραγούδι στην κορυφή του λόφου που χανόταν μέσα στα γέλια, το χαμόγελο της κοπέλας που μας άνοιξε το σπίτι της και μας έδειξε πώς είναι να ζεις σε μια τεράστια τρύπα μέσα στο βουνό (σε ένα μεγάλο, κανονικό διαμέρισμα με όλα τα κομφόρ).
Το Στέλλα κοιμήσου του Οικονομίδη. Ωμό, σκληρό, άγριο, βρόμικο, η σαπίλα του upper class και όλη η παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας μπροστά στα μάτια σου σε μια παράσταση με εξαιρετικές ερμηνείες και έναν Στάθη Σταμουλακάτο συγκλονιστικό. Νέο, μοντέρνο θέατρο που μένει καρφωμένο στο μυαλό σου για καιρό. Και η μυσταγωγική ατμόσφαιρα camp τρυφερότητας του υπέροχου Ο γείτονάς μου ο Λαπαθιώτης με τον Αντώνη Γκρίτση σπαρακτικό στον ρόλο του Γιώργου Ιωάννου.
Τις δύο εκθέσεις με το σύνολο των έργων του Ιερώνυμου Μπος με αφορμή τη συμπλήρωση των 500 χρόνων από την ημερομηνία γέννησής του, μία στην πόλη καταγωγής του, το Σέρτοχενμπος της Ολλανδίας και μία στο Πράδο στη Μαδρίτη. Η «Τελική Κρίση», ο «Κήπος των επίγειων απολαύσεων», το «Πλοίο των τρελών», τα «Επτά θανάσιμα αμαρτήματα», το «Κάρο με το σανό», το «Τρίπτυχο των Επιφανίων», οι «Πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου», αριστουργήματα που έχεις μια φορά στη ζωή σου την ευκαιρία να δεις μαζεμένα.
Λίγη, αλλά καλή μουσική που μου σημάδεψε τη χρονιά. To «Generation Why» από το νέο άλμπουμ της «Αρλέτας της Σάντα Μόνικα, της Wayes Blood (που έχει τίτλο «Front row seat to earth»), ένα τραγούδι για τη «γενιά του y-o-l-o» που μου θύμισε αμυδρά το αριστουργηματικό «Mysteries» της Beth Gibbons. Η Wayes τραγουδάει «μπορώ να πετάξω και να περάσω όλες τις στιγμές μου σαν να 'ναι οι τελευταίες. Δεν είναι το παρελθόν που με φοβίζει, αλλά το πόσο υπέροχο φαίνεται να είναι το μέλλον» και στο βίντεο σκάει ροδομάγουλη και ζουμερή, σαν τη φιγούρα από τον πίνακα που είχε μια θεία μου στην κουζίνα κι έδειχνε τη Μαρία την Πενταγιώτισσα. Διάβασα σε μια συνέντευξή της ότι βασική επιρροή της είναι ο Ντέμης Ρούσος και οι Aphrodite's Child και τη συμπάθησα ακόμα περισσότερο. Τα όμορφα μεταφεμινιστικά τραγούδια για αίμα και βαμπίρ στο «Blood Bitch» της Jenny Hval, που έχει κάτι από το «Vespertine» της Björk, ο Gaika και η queer-friendly dancehall και grime αγριάδα του στο «Security mixtape», το απρόσμενα καλό και εθιστικό «Eternally Even» του Jim James που μου δημιουργεί πάντα την ψευδαίσθηση ότι διασκευάζει Curtis Mayfield, το απίθανο «Saturday night fever» του Gate (δηλαδή του Michael Morley των Dead C) και η αποδομημένη ντίσκο του που ακούγεται σαν ντελιριακό τζαμάρισμα του Prince.
Δυνατές ελληνικές στιγμές: Το σκοτεινό electro στο «Music for ordinary life machines» των Regressverbot, ο «Μάρτυρας» από το νέο άλμπουμ του Νέγρου του Μοριά «#Μπέσα», πραγματικά αστική, λαϊκή μουσική – ακούς μέσα του την ανάσα της πόλης. Το αγαπησιάρικο, ακομπλεξάριστο «Κοκτέιλ» της Nalyssa Green που έγινε το ποπ τραγούδι του καλοκαιριού, το αισθησιακό, εστέτ R&B «Video Games» της Eski Göten, το φουτουριστικό «Deception EP» του νεαρού FlökosH.
Τις βόλτες με το Σβέμπεμπαν (το κρεμαστό τρένο) στο Βούπερταλ, μια μικρή Βαβέλ με όλες τις φυλές του κόσμου, και το συγκινητικό Παλέρμο-Παλέρμο της Πίνα Μπάους στο θέατρο όπου γεννήθηκε και ανέβηκε για πρώτη φορά, με το κοινό να χειροκροτεί όρθιο στο τέλος τους χορευτές για σχεδόν είκοσι λεπτά!
Και τη φετινή «Ιστορία μιας Πόλης», το τρίτο μέρος, για τους πρόσφυγες του '22. Μήνες αναζητήσεων υλικού και εξαντλητική δουλειά, αλλά είμαι περήφανος που συμμετείχα σε αυτή την έκδοση.
Την καινούργια γενιά εξαιρετικών Ελλήνων λογοτεχνών: η Τελευταία Προειδοποίηση του Παναγιώτη Κεχαγιά, το Μια φορά (και ίσως άλλη μία) του Κωστή Μαλούτα, οι Πρωτόπλαστοι του Σωφρόνη Σωφρονίου, η Νουθεσία Ημιόνου του Γιάννη Αστερή, ο Nyos, Η τελετή της αθωότητας του Βασίλειου Φ. Δρόλια.
Τι αφήνω πίσω
Τον φόβο ότι το 2017 θα είναι ακόμα χειρότερο από το 2016.
Νικόλας Σεβαστάκης
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Η μοιρασιά άνιση και φέτος, τουλάχιστον έτσι όπως έπεσαν στη δική μου αντίληψη γεγονότα και εμπειρίες του 2016. Τρομερά δημόσια γεγονότα και απ' την άλλη κάποια ευεργετικά αντιστηρίγματα που τα ξεκλέβουμε από την τέχνη και τη ζωή. Τετριμμένη η διαπίστωση, αφού και το 2015 αντίστοιχες σκέψεις έκανα.
Οι Βρυξέλλες, η Νίκαια και ο παράλογος θάνατος τόσων ανθρώπων. Πώς να μην αρχίσει κανείς από τα θύματα του τζιχαντισμού; Και έπειτα, το Χαλέπι, πολιορκημένο και μαρτυρικό σε έναν εμφύλιο χωρίς έλεος. Η τρομοκρατία και ο πόλεμος λοιπόν. Εκατοντάδες και χιλιάδες τα θύματα και μέσα στο '16, μέχρι τις τελευταίες του μέρες.
Νομίζω πως οι περισσότερες από τις πολιτικές ειδήσεις ανήκουν στη «μαύρη βίβλο» της χρονιάς, σε αυτά που θα 'θελα να αφήσω πίσω. Δεν είναι μόνο η άσχημη έκπληξη Τραμπ προς το τέλος αλλά και πιο απαρατήρητες (στους πολλούς) τερατογενέσεις, μακριά από τη γειτονιά και τα συριζο-δράματα. Να, για παράδειγμα, ο νέος Πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε, που κυβερνά με εκτελέσεις από τάγματα θανάτου, χωρίς, παρ' όλα αυτά, να χάνει σε δημοφιλία. Και, φυσικά, όλα όσα μάτωσαν τη δημοκρατία και την ελευθερία στην αλλοπρόσαλλη Τουρκία του Ερντογάν. Ο ιός του αυταρχισμού που γνώρισε απίστευτες ταχύτητες παγκόσμιας διασποράς.
Η χρονιά είχε, όμως, και καλά αντίδοτα στην τοξικότητα και στην πολιτική παραφροσύνη.
Σημαντικό γεγονός που υπόσχεται πράγματα για το μέλλον το Ίδρυμα Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος και η σχέση που φαίνεται να καλλιεργεί με την πόλη.
Ωστόσο, αυτά που κρατάω περισσότερο προέρχονται, πάλι, από τη γενναιοδωρία της τέχνης.
Ο Φρανκ Μπάσκομπ, ο ήρωας στην Ημέρα Ανεξαρτησίας του Ρίτσαρντ Φορντ, με τράβηξε προς την πλευρά του και τον κόσμο του.
Και ας φλυάρησε, και ας έκανε πολλές στάσεις σε αναζήτηση των εκδοχών της αλήθειας του: για την πατρότητα, τη μοναξιά, την κόπωση της «υπαρξιακής ηλικίας». Τον κρατάω λοιπόν.
Άλλη μεγάλη ιστορία, πάλι από την Αμερική, το μυθιστόρημα Ο Γιος του Φίλιπ Μάγιερ, με εξαιρετικό τέμπο γραφής και πολύ εύστοχες χρονικές κατανομές. Από την εποχή των πιονιέρων της Δύσης και των Ινδιάνων ως το τέλος του εικοστού αιώνα. Το διάβασα και η ηχώ του κράτησε για καιρό.
Στα λογοτεχνικά δώρα της χρονιάς, δεν ξεχνώ (και πώς άλλωστε θα μπορούσα) τις ιστορίες του Δημήτρη Νόλλα που διατρέχουν όλες τις δεκαετίες της Μεταπολίτευσης (Δημήτρης Νόλλας, Τα διηγήματα 1974-2016, Ίκαρος). Και από δίπλα κάτι τελείως διαφορετικό, το χρονικό μιας γενιάς με τις ανατρεπτικές της επιθυμίες και τις αλαζονικές της αυταπάτες, με τον διχασμό της ανάμεσα στο πάθος για το νέο και τις φανατικές της βεβαιότητες: το μυθιστόρημα του Γάλλου Stéphane Osmont Ανεξέλεγκτα Στοιχεία (Πόλις) αναμετριέται με τη δεκαετία του '70 και τον αριστερισμό της, χωρίς συγκατάβαση και ηθικολογία.
Από τα αγαπημένα της χρονιάς, δύο μουσικές επιστροφές, η προσωρινή επανένωση των Lush με το μικρό άλμπουμ «Blind Spot» και το μελαγχολικό, αλλά πάντα ακριβό πέρασμα της Hope Santoval (Ηope Santoval and the Warm intentions, until the hunter).
Τα ποιήματα του Πάνου Κυπαρίσση στη συγκεντρωτική έκδοση (Γαβριηλίδης) που μου θύμισαν (ξανά) πόσο σημαντική ήταν η «γενιά του '70» για τον ποιητικό αέρα της χώρας.
Το Café Society του Γούντι για την καλή διαχείριση της νοσταλγίας, και το Ταξί στην Τεχεράνη του Τζαφάρ Παναχί για τον τρόπο του Ιρανού σκηνοθέτη να επινοεί την ελευθερία της τέχνης μέσα σ' ένα ταξί.
Τwominutes Αngie
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Υπάρχω. Κι όσο υπάρχει, θα υπάρχω. Το είπε κι η Μαντόνα: «Νομίζω ότι η πιο επαναστατική πράξη που έχω κάνει είναι ότι συνεχίζω να είμαι εδώ». Δεν φεύγω, μένω. Δεν παραιτούμαι. Ανάμεσα σε ακριτικά τυροκομεία, αν μου επιτρέπεις, βασίλισσα της pop, να ανεβάσω λίγο το επίπεδο της παγέτας, βραβευμένα εστιατόρια, συλλογικές κουζίνες μεταναστών, παιδικές απορίες, σπιτικά μαγειρέματα, δυστυχώς μόνο ψιθύρους ποιότητας σε έναν τόπο όπου ανακαλύφθηκε η αξία του φαγητού, αγώνα για κάτι καλύτερο στην τροφή μας, εκπλήξεις γεύσεις από το πουθενά, όχι στα μεταλλαγμένα, αλλά ναι στην περμακουλτούρα, μα τι είναι περμακουλτούρα και πόσα είδη γραβιέρας επιτέλους έχει αυτός ο τόπος και με ποιο κρασί πάει, τι εννοείς έχουν απομείνει εξήντα σπορές μόνον ακόμη και τα ψάρια τελειώνουν το 2048, θα έχω πεθάνει, ένα χειμωνιάτικο φαγκρί και ένας καλοκαιρινός μπαξές με συγκίνησε στο διαδίκτυο, το βαρέθηκααα κι αυτό και θα πάω λάντζα στο Αμέρικα για έναν σκοπό, ένα όραμα, μια κουταλιά που μου έδωσες να δοκιμάσω από το γλυκό σου, μια πρόσκληση, ένα «μαγειρεύεις ωραία», οι κλίκες των κλικαδόρων, και καλών και κακών, άνοιξε να μπει λίγο και κανένας άλλος, μην κλείνετε τις πόρτες, έδειξε πια, οι bloggers δεν δαγκάνουνε, ξέρεις ότι η μαγιά θέλει να φάει ζάχαρη για να φουσκώσει η ζύμη καλύτερα; Τάισέ την το 2017, το 2016 την άφησες νηστική με τόσον αγώνα επιβίωσης και επικράτησης που έκανες. Σε αναγκάσανε, θα πεις. Μπα, είμαστε ακόμα ζωντανοί. Όλα στο πρόγραμμα είναι. Άναψε τον φούρνο.
Ασπασία Δρίζου
Τι αφήνω πίσω
Το 2016 η κατάσταση στη Συρία χειροτέρεψε δραματικά και ένας μισογύνης, σεξιστής μεγαλοεπιχειρηματίας έγινε Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν το λες και καλή χρονιά. Εδώ, στα δικά μας τα μέρη, η ανάπτυξη δεν έδειξε να εμφανίζεται για ακόμα μια χρονιά, οπότε περιμένουμε το 2017 για να απογοητευτούμε και πάλι.
Τι κρατάω από το 2016
Προσωπικά, δεν θα τολμήσω να παραπονεθώ, γιατί ομολογουμένως ήταν μια αρκετά καλή χρονιά για μένα. Ήδη από το ξεκίνημα έβαλα τους στόχους μου σε μια σειρά, ξεκίνησα να δουλεύω στη LiFO και λίγους μήνες αργότερα μετακόμισα σε ένα όμορφο δυαράκι στο κέντρο. In your face 2015! Γι' αυτούς που ο χρόνος ήταν δύσκολος και έχασαν είτε τον έρωτά τους, είτε τη δουλειά τους, είτε κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο, εύχομαι ολόψυχα ο επόμενος να τους δώσει το κουράγιο και τη δύναμη να συνεχίσουν.
Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Όταν γύρω σου το χάος επιμένει να θεριεύει, η θαλπωρή των προσηλώσεων γίνεται ακόμα πιο πολύτιμη. Πέρα από τις ανούσιες και ανόητες ψευτοσυζητήσεις για το αν άξιζε ή όχι το Νόμπελ Λογοτεχνίας ο Bob Dylan, το γλέντι μας από τις 13 Οκτωβρίου δεν λέει να κοπάσει. Γλεντάμε, στο Νόμπελ του Dylan και στη λυγμική συγκίνηση της Patti Smith το βράδυ της απονομής, την περιπέτεια μιας γενιάς που έπαιξε, και συνεχίζει να παίζει, τις ζαριές της στην έκφραση των συναισθημάτων, στην ακατάπαυτη δουλειά με τις λέξεις και με τις νότες και με το βινύλιο και με το σελιλόιντ, στην πύκνωση των σκέψεων. Και ο Dylan είναι η δεσπόζουσα φυσιογνωμία αυτής της γενιάς, επιμένοντας στα δικά του, αυτοκαθοριζόμενος διαρκώς, εμπνέοντας έως και δέος. Κρατάω από το 2016 το Νόμπελ στον Dylan.
Κρατάω και τις συνάξεις στα σπίτια φίλων. Τις παθιασμένες απρογραμμάτιστες συζητήσεις για το τι σημαίνει να υπάρχεις σε συνθήκες ραγδαίας αλλαγής, συνήθως προς το χειρότερο, όλων όσα πάλλονται γύρω σου. Η λησμονημένη τέχνη του διαλόγου επανήλθε στο προσκήνιο το 2016. Και ήταν κάτι που μου άρεσε. Και μάλιστα, πολύ.
Ακόμα, μου άρεσε το πώς δεξιώθηκε το αναγνωστικό κοινό κάποιους θεωρούμενους «δύσκολους» συγγραφείς: τον Laszlo Krasznahorkai, τον Wolfgang Koeppen, τον Colm Toibin. Σημαντικό ρόλο σε τούτη τη δεξίωση διαδραματίζουν οι μεταφράσεις που υπογράφουν η Ιωάννα Αβραμίδου, ο Βασίλης Τσαλής, η Αθηνά Δημητριάδου και οι φροντισμένες εκδόσεις τους από τους οίκους Πόλις, Κριτική, Ίκαρος. Μου άρεσε, επίσης, το ότι πήγα για ευλαβικό προσκύνημα στον Don DeLillo, στη Στέγη, και τον χαιρέτησα στρατιωτικά, χαμογελώντας με σεβασμό. Και ότι αντάλλαξα μια θερμή χειραψία, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, με τον Caryl Férey. Να 'ναι καλά οι εκδόσεις Εστία και Άγρα που επιμένουν να εκδίδουν τον μάστορα DeLillo και τον μεταπάνκ Férey.
Μου άρεσαν οι πολλές και γόνιμες περιπλανήσεις στην πόλη με τη Μαρίλη Ζάρκου, αυτή η συνεχής ιχνηλασία και καταγραφή του αστικού τοπίου και των αναπάντεχων εκπλήξεων που σε κερνάει μια τέτοια διαδικασία. Η Κυψέλη, τα Πατήσια, το ουζερί απέναντι από το Δίπορτο, ο Σπυραντώνης στην οδό Γαβριηλίδου, το Lila που μας περιμένει στην οδό Νάξου, το θρυλικό Gagarin του αείμνηστου Νικόλα Τριανταφυλλίδη, το αειθαλές Au Revoir στην οδό Πατησίων, γίνονται, ξανά και ξανά, τα σημεία στίξεως στο Μεγάλο Κείμενο του 2016, μέσα από τον φακό της Leica που χειρίζεται με ασπρόμαυρη επιμονή η Ζάρκου.
Δεν μου άρεσαν, με διέλυσαν, με γέρασαν οι απώλειες. Έφυγε ο Νικόλας, έφυγε ο Θάνος.
Αντώνης Μποσκοΐτης
Τι αφήνω πίσω
Την εγκαθίδρυση πια μιας διαπλανητικής βίας και την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής. Βασικά, το ότι οι άλλοι άνθρωποι παρακολουθούν απλά από τις οθόνες της τηλεόρασης ή του υπολογιστή τους...
Τις ανεπανόρθωτες βλάβες που υπέστη η Αριστερά ως ιδέα, σαν γόητρο, ως κίνημα. Το να λες ένα «γαμώτο» έτσι απλά, επιφανειακά ίσως, χωρίς πολλές-πολλές αναλύσεις του πώς και του γιατί...
Την ακύρωση του θεατρικού Κατάδεσμου του Θωμά Κοροβίνη που ετοιμάζαμε για τρεις μήνες στο Τέχνης. Ένα μικρό πρόβλημα υγείας μάς στέρησε την πρωταγωνίστρια Τάνια Τσανακλίδου. Η παράσταση δρομολογείται για τα μέσα της επερχόμενης χρονιάς. Λεπτομέρειες προσεχώς!
Τη συνειδητοποίηση ότι όλοι, μα όλοι όμως, προσπαθούμε να επιβιώσουμε μέσα στο χάος της οικονομικής κρίσης, κάνοντας –ευτυχώς, τουλάχιστον για κάποιους– πράγματα που μας φτιάχνουν ψυχολογικά.
Τι κρατάω από το 2016
Τα πολλά ταξίδια που έκανα στο εξωτερικό είτε ως δημοσιογράφος είτε ως κινηματογραφιστής.
Τη συνέντευξη που αξιώθηκα να πάρω από τη Marianne Faithfull στο Παρίσι για το LIFO.gr. Σιγά το πράγμα, θα πει κανείς, υπάρχουν Έλληνες δημοσιογράφοι με ιστορία που έχουν συνομιλήσει με ιερά τέρατα. Για μένα, ωστόσο, που μαζεύω τους δίσκους της από την εφηβεία μου, ήταν ένας προσωπικός άθλος.
Την ενίσχυση της δισκογραφικής και κινηματογραφικής παραγωγής εκ των ενόντων κυριολεκτικά. Κρίση κρίση, αλλά όλο και κάτι καλό γίνεται και κινείται προς τα έξω.
Την επιστροφή μου στο λεγόμενο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, ύστερα από μία εξαετία στο Παγκράτι, με το καινούργιο μου διαμέρισμα, στο οποίο, ευτυχώς, χώρεσε ολόκληρο το αρχείο μου.
Άρης Δημοκίδης
Τι αφήνω πίσω
Τα γνωστά: Ντόναλντ Τραμπ, οι bullies στην εξουσία, οι συστημικοί της ελίτ που μεταμφιέζονται σε «τιμωρούς του συστήματος και των ελίτ» και κοροϊδεύουν παγκοσμίως τους εύπιστους κερδίζοντας τις ψήφους τους, η μετα-αλήθεια που πείθει όσους θέλουν να πειστούν αδιαφορώντας για τα γεγονότα (βλέπε Brexit), ο θρησκευτικός φανατισμός, οι τζιχαντιστές. Στην Ελλάδα η επιλογή του Τσίπρα να συγκυβερνά με τον Καμμένο και η σύγκλισή τους με τη Χρυσή Αυγή.
Τι κρατάω από το 2016
Μετά από 15 χρόνια σχέσης, τον Μάρτιο υπογράψαμε το σύμφωνο συμβίωσης, πράγμα που δεν άλλαξε πολλά στην καθημερινότητά μας –τουλάχιστον ακόμη–, αλλά, όσο να 'ναι, είναι μια ρομαντική δικαίωση. Και φέτος η ωραιότερη βραδιά της χρονιάς μου ήταν το πρόσφατο χριστουγεννιάτικο πάρτι στα γραφεία της LiFO, που όταν τελείωσε απογοητεύτηκα, πιστεύοντας ότι είχε κρατήσει μόνο δυο-τρεις ώρες (ενώ στην πραγματικότητα κάθισα πάνω από οκτώ ώρες!). Γενικά, χαίρομαι που οι αγαπημένοι μου άνθρωποι –και κατοικίδια– έχουν την υγεία τους, που σε μια εποχή δύσκολη έχω ακόμη δουλειά και που είμαι, όσο γίνεται φυσικά, ευτυχισμένος.
Αλέξανδρος Διακοσάββας
Τι αφήνω πίσω
Στην αρχή (;) ήταν το «Charlie Hebdo», πριν από δύο χρόνια. Όλοι είχαμε σοκαριστεί, ειδικά εμείς οι άνθρωποι των μίντια. Ακολούθησε το Μπατακλάν, μερικούς μήνες αργότερα. Μεγαλύτερο το σοκ, επειδή πάντα νιώθαμε ότι after all, we would always have Paris. Με το χτύπημα στις Βρυξέλλες ο τρόμος μεταφέρθηκε σε έδαφος αεροδρομίου – νέο σοκ, μάλλον επειδή τα είχαμε στο μυαλό μας ως μέρη κάπως απροσπέλαστα. Το καλοκαίρι στη Νίκαια και στο Ορλάντο των ΗΠΑ οι σφαγές είχαν τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Γκουγκλάρω να δω αν έχω ξεχάσει κάτι από μεγάλες πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στην «καλή» Δύση, ενώ το νέο μακελειό, πριν από λίγες ώρες, στο Βερολίνο έχει χριστουγεννιάτικη εσάνς και η φωτογραφία του δολοφόνου του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα έχει ήδη χαραχτεί στη μνήμη ως ταραντινική – η «κακή» Ανατολή, το ισοπεδωμένο Χαλέπι, έχουν πάψει προ πολλού να συγκινούν, αν συγκίνησαν ποτέ. Οι αντιδράσεις σε όλα τα παραπάνω περιστατικά έχουν υπάρξει φθίνουσες σε ισχύ και clicks, ο «συγκλονισμός» μειώνεται, η κοινωνική ψαλίδα στην οποία συμβάλλουν καθοριστικά τα social μεγαλώνει, η οργή και η ανασφάλεια μετατρέπονται σταδιακά σε απάθεια, το νιώθω συλλογικά και σε προσωπικό επίπεδο. Όσα δεν μου άρεσαν το 2016 είναι μια ενιαία παράγραφος.
Τι κρατάω από το 2016
Το ότι ταξίδεψα πολύ. Βοστόνη, Βερολίνο, Βηρυτός, Μαδρίτη, Σόφια. Και, κυρίως, Ιαπωνία. Εικόνες για μια ζωή και ένα από τα μεγάλα dream trips που πραγματοποιήθηκε. Κάθε απόδραση από την ελληνική πραγματικότητα ήταν πολύτιμη. Το μωρό που έρχεται. Τα 30 που έρχονται. Η χρήση του Apple Music. Που κατάφερα κάπως και ταξινόμησα τις εμμονές και τα άγχη μου. «Το σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην εξορία», εκείνη η έκθεση στην Ομόνοια για την Ευρώπη που έδειξε το δυστοπικό μέλλον της ηπείρου εύγλωττα και ωμά. Το «Black Mirror» που έδειξε το δυστοπικό μέλλον της ανθρωπότητας εύγλωττα και ωμά. Που προσεγγίζω λίγο τη ζωή που θέλω. Που συνεχίζω να κάνω την καλύτερη δουλειά του κόσμου και να ζω με τον καλύτερο άνθρωπο του κόσμου. Αυτά που μου άρεσαν το 2016 είναι διακριτές στιγμές.
Δημήτρης Δουλγερίδης
Τι αφήνω πίσω
Το Φεστιβάλ Αθηνών και το Εθνικό Θέατρο κατάντησαν πηγή κουτσομπολιού, σαν να ανεβάζουν τις Επικίνδυνες Σχέσεις του Ντε Λακλό για τη μεταμοντέρνα χάβρα των social media. Ένας χρόνος πέρασε από την εκπαραθύρωση Λούκου και η κατάληξη είχε κάτι από ανακύκλωση παροπλισμένων στελεχών της «πρώτη φορά Αριστεράς» (Μηλιός), οσμή φιλικού διακανονισμού και ανυπέρβλητων εγωισμών που κατατροπώνουν τον καλλιτεχνικό ναρκισσισμό.
Την τοξικότητα του κοινοβουλευτικού λόγου είναι το κατάλοιπο από την εποχή των «Αγανακτισμένων» που αποχαιρετήσαμε χωρίς να πενθήσουμε. Η ρητορική του μίσους λανσάρεται σαν σουξεδιάρικος εξυπνακισμός στο Facebook ή στην τηλεόραση, επιτρέποντας στο τέρας να καθρεφτίζεται στην κοινοτοπία. Για να εμπεδωθούν τα τιτιβίσματα του Πολάκη είχε προετοιμάσει το έδαφος ο Αυτιάς στις τηλεοράσεις των καφενείων.
Την ανομολόγητη χαιρεκακία για την εποχή των άκρων και του ανορθολογισμού. Ποιοι θέλουν, αλήθεια, να κρυφτούν πίσω από τις λέξεις και η χαρά για τον Τραμπ, το Brexit και την παραίτηση Ρέντσι δεν τους αφήνει; Όσοι ψήφισαν «όχι» στο ελληνικό δημοψήφισμα, όσοι κάνουν φιλοτιμία την ανάγκη για λίγο ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ακόμη και όσοι πίστεψαν στο σκίσιμο των μνημονίων (επειδή θα τους χαρίζονταν τα χρέη...).
Τι κρατάω από το 2016
Τον ευγενή πληθωρισμό των εκδόσεων για την ελληνική και παγκόσμια Ιστορία: χάρη σε αρκετούς εκδοτικούς οίκους (ανάμεσά τους οι Αλεξάνδρεια, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ΜΙΕΤ, Πατάκη) ευρωπαϊκοί και αμερικανικοί τίτλοι μπαίνουν πιο γρήγορα στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή. Μέσα στο 2016 βρήκαν τη θέση τους δίπλα στον Γ. Δερτιλή, τον Γ. Μαυρογορδάτο και τον Β. Κρεμμυδά η
Αν Απλμπάουμ (Σιδηρούν Παραπέτασμα), ο Ίαν Κέρσοου (Στην κόλαση των δύο πολέμων) και ο Λόρενς Ρις (Το σκοτεινό χάρισμα του Αδόλφου Χίτλερ).
Ξεχωριστό credit για την αναγνωστική απόλαυση κερδίζουν η Σιμόν Βέιλ του Ζακ Ζιλιάρ, η Δημοκρατία των Αλέκου Παπαδάτου - Αβραάμ Κάουα, η Πόλη στις φλόγες του Γκαρθ Ρισκ Χάλμπεργκ, η Ώρα του αστεριού της Κλαρίσε Λισπέκτορ, τα Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι; και Περί λόγου, τέχνης και ζωής του Τζορτζ Στάινερ, τα Μαγεμένα Νησιά του Χέρμαν Μέλβιλ.
Τον ευγενή διχασμό στο κοίλον της Επιδαύρου. Οι διασκευές στα μεγάλα κείμενα (Ορέστεια, Λυσιστράτη, Όρνιθες) ήταν η αυτοεπιβεβαίωση ενός ζωντανού οργανισμού που λειτουργεί πλέον σαν μετασχηματιστής των διαθέσεών μας τον καιρό της κρίσης.
Την ψηφιακή μεταγραφή των ρεμπέτικων της Παπαγκίκα και της Μπέλλου από τον Κ. Βήτα στη Στέγη τον Ιούνιο. Τους ολοκαίνουριους«παλιούς» Rolling Stones που παίζουν τα μπλουζ σαν να ξεκινάνε σήμερα την καριέρα τους.
Τη λοξή απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον άνθρωπο που μετέφρασε μουσικά το παραλήρημα της χώρας του, άφησε λογοτεχνική παρακαταθήκη στην ποπ κουλτούρα και εμπλούτισε την τέχνη πολλών επιγόνων.
Συγχωρήστε τον παλιμπαιδισμό, αλλά στην εκπνοή του 2016 είδα να επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη (Rogue One) ο Νταρθ Βέιντερ που είχα δει στην Επιστροφή των Τζεντάι το 1983.
Τα κομμάτια στον «New Yorker» του σπουδαίου γραφιά Ντέιβιντ Ρέμνικ για τον Λέοναρντ Κοέν («Leonard Cohen makes it darker») και την εκλογή Τραμπ («An American tragedy»). Το αυτοαναφορικό άρθρο γνώμης του ιστορικού Τίμοθι Γκάρτον Ας για το Brexit στον «Guardian»: «Για έναν Άγγλο Ευρωπαίο, αυτή ήταν η βαρύτερη πολιτική ήττα της ζωής μου». Το κομμάτι «Bret, unbroken» του Στιβ Φρίντμαν για το περιοδικό «Runner's World» με την ιστορία του Μπρετ Ντάνλαπ: στα έξι του «έχασε» το παιδικό του σώμα ύστερα από πρόσκρουση φορτηγού στο Ουϊσκόνσιν – στα 45 του έχει ήδη τρέξει σε πέντε μαραθωνίους (υποψήφιο για Εθνικό Βραβείο Ελεύθερου Ρεπορτάζ).
Σε πείσμα της διάχυτης κρισολογίας/μιζερολογίας που απεχθάνεται την κανονικότητα, εκείνη η κουβέντα «περνάω καλά» απέκτησε καινούργιο νόημα. Μπόρεσες να την προφέρεις συνωμοτικά με νέους φίλους, όπως τον Βασίλη και τον Στέλιο από το γυμναστήριο, και με παλιούς, όπως τον Κώστα και τη Στέλλα από τη Θεσσαλονίκη.
Μαρία Δρουκοπούλου
Τι αφήνω πίσω
Νομίζω πως το 2016 ήταν από τις χαρακτηριστικά κακές και γκαντέμικες χρονιές. Προσωπικά, τουλάχιστον, δεν μπορώ να θυμηθώ κάποια χειρότερη, κυρίως σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Με την πολιτική κατάσταση εντός να θυμίζει δράμα παιγμένο τόσο κακά που στο τέλος να θυμίζει κωμωδία, με την οποία όμως δεν μπορείς να γελάσεις γιατί έχεις πληρώσει ήδη ακριβό εισιτήριο (και κάποιοι σου έχουν κάνει δώρο μερικά ακόμα), και εκτός να σε κάνει να σκέφτεσαι ότι και να θες να δραπετεύσεις από τη διαρκώς επιδεινούμενη λούπα, δεν έχεις πού αλλού καλύτερα να πας (ως μετανάστης, και δη Έλληνας, μάλλον δεν έχεις και πολύ μέλλον σε έναν κόσμο που όσο περνάει ο καιρός νιώθει όλο και περισσότερο την ανάγκη να εκφράζει απροκάλυπτα και αμείωτα την αποστροφή, ουσιαστικά τον φόβο του προς τον ξένο, τον άλλον γενικά), η κατάσταση μάλλον διαγράφηκε ζοφερή. Και ας μην αναφερθούμε στον κόσμο που έφυγε το '16 – τόσες νεκρολογίες διασήμων μαζεμένες σε 365 μέρες δύσκολα συναντάς.
Τι κρατάω απο το 2016
Για να ξορκίσω όμως τη γενικότερη κακοδαιμονία, θα ήθελα να βλέπω το 2016 ως μια χρονιά που μπορεί να έβαλε αρκετά εμπόδια, να ανέβασε επικίνδυνα ταχύτητα, αλλά τελικά οι περισσότεροι τερματίζουμε, με ηθικό περισσότερο ή λιγότερο ακμαίο. Είδα, άκουσα και διάβασα πολλά ενδιαφέροντα, το καλύτερο όμως ήρθε προς το τέλος της χρονιάς και ήταν το Στέλλα κοιμήσου του Γιάννη Οικονομίδη. Μια παράσταση ξεχωριστή, συνισταμένη πολλών διαφορετικών στοιχείων που ωρίμασαν ταυτόχρονα συμπληρώνοντας το ένα το άλλο για να οδηγήσουν σε ένα έργο που, αν και απόλυτα σύγχρονο, επιστρέφει στα απολύτως βασικά, υπενθυμίζοντας τη μαγεία που γεννιέται πάνω στη σκηνή από μια αριστοτεχνικά τιθασευμένη ενέργεια που διαγράφει την τροχιά από τον ηθοποιό στον θεατή και τούμπαλιν, πεθαίνει με το κλείσιμο της αυλαίας και σε περιμένει την επομένη, ελαφρώς παραλλαγμένη, μα πάντα δυνατή.
Κορίνα Φαρμακόρη
Τι αφήνω πίσω
Δεν μου άρεσε που ήταν πολύ πιο εύκολο να σκεφτώ τα αρνητικά της χρονιάς που πέρασε από τα θετικά. Ο πόνος που ξεχειλίζει καθημερινά από τις οθόνες, αλλά και γύρω μας, και τείνουμε να τον συνηθίσουμε. Η αίσθηση ότι η ελληνική κοινωνία έχει γίνει τοξική και ότι είναι θέμα χρόνου να εκραγεί. Το γεγονός ότι όλοι μας, όλο και περισσότερο, ανησυχούμε και συζητάμε για τα λεφτά. Η ανεπίτρεπτη παρέμβαση της Εκκλησίας στα εκπαιδευτικά ζητήματα και η επιβολή της θέλησής της. Η επιφύλαξη με την οποία πλέον αντιμετωπίζω ό,τι έχει να κάνει με την πολιτική. Η απόφαση το ΚΠΙΣΝ να παραδοθεί στο ελληνικό Δημόσιο.
Τι κρατάω από το 2016
Τα καινούργια μωρά που προστέθηκαν στην παρέα. Η LiFO που μπήκε για τα καλά στη ζωή μου. Το ότι ο γιος μου πήγε στο γυμνάσιο. Το ταξίδι στην Κροατία και στο Μαυροβούνιο. Η Αστυπάλαια. Τα κόκκινα γυαλιά που απέκτησα, γιατί με κάνουν να νιώθω πιο ξέγνοιαστη. Το ότι εξακολουθώ να αντλώ χαρά –και παρηγοριά– από την τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις. Οι δουλειές του Φωνιαδάκη και του Μαρμαρινού. Το άνοιγμα –έστω κι έτσι– του ΕΜΣΤ. Η ανακήρυξη της Ελευσίνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021. Αυτά που κρατάω πάντα: τους φίλους, την οικογένεια και την αισιοδοξία μου.
Φιλίππα Δημητριάδη
Τι αφήνω πίσω
Τo 2016 ήταν μαυροντυμένο. Πήρε μαζί του την εφηβική μας αθωότητα. Τον ενθουσιασμό μας για το «νέο». Μας μούδιασε. Σκλήρυνε ακόμα λίγο το πετσί μας, που λένε. Δεν είναι μόνο ο θάνατος του «ανθρώπου που έπεσε στη γη και πούλησε τον κόσμο», του David Bowie. Δεν είναι η αναπάντεχη «εξαφάνιση» του Prince μέσα σε μια μοβ βροχή, ούτε η τελευταία βόλτα της βελόνας πάνω στο βινύλιο της φωνής του Cohen. Δεν είναι μόνο οι αμέτρητοι ανώνυμοι που χάθηκαν στη θάλασσα, στους δρόμους, κάτω από επιρρέπεια. Είναι που τα όνειρα έφυγαν βιαστικά από το παράθυρο. Που τα τέρατα που καιροφυλακτούσαν με λαχτάρα κάτω από τα κρεβάτια μας βρήκαν την έξοδο προς το υπνοδωμάτιο. Το πιο λυπηρό είναι ότι δεν γνωρίζω αν έχουμε και αν θα αποκτήσουμε ποτέ την ωριμότητα να διαχειριστούμε το χάος.
Τι κρατάω από το 2016
Υπάρχει όμως πάντα η αγάπη, ο έρωτας, το πάθος. Αυτή είναι η δική μου Αγία Τριάδα για το 2016. Δεν μου έχει μείνει κάτι άλλο να πιστέψω και, εδώ που τα λέμε, χρειάζεται; Ένα χουχούλιασμα κάτω από την κουβέρτα, το φιλί μέσα στον κρατήρα Στέφανο, στη Νίσυρο, το νησί που λέω «νησί μου, νησί μας»,το φεγγάρι που μας ανήκει, τα δάκρυα της φίλης μου πάνω στα μάγουλά μου, η σφιχτή αγκαλιά της άλλης φίλης μου, τα ποτά στα σκοτεινά μπαρ της πόλης, οι συνεργάτες που δεν αναπαύονται ποτέ και σε παρασέρνουν σε μια δημιουργική θύελλα ακριβώς την ώρα που έχεις την ανάγκη να ενεργοποιηθείς ξανά, να μην παραιτηθείς. Θέλει σκληρή δουλειά η αγάπη. Αυτή τη δουλειά την αγαπώ πολύ.Ένα δικής μου έμπνευσης mantra που με βοηθά να μη μαλώνω τον εαυτό μου κάθε λίγο και λιγάκι και να μη νιώθω ανεπαρκής όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά: «Κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς. Συνέχισε έτσι!». Δοκιμάστε το!
Χριστίνα Γαλανοπούλου
Τι αφήνω πίσω
Από πού να το πιάσεις το '16 και να μη λερωθείς. Εν τάχει, στα «δεν μου άρεσε» του έτους σημειώνω: Την απόλυτη, ντροπιαστική, σχεδόν μη αναστρέψιμη αποδόμηση, με κάθε τρόπο, με κάθε μέσο και με αψυχολόγητη χαρά, αυτού που αποκαλούσαμε «Αριστερά» στην Ελλάδα. Τόση προθυμία στον ευτελισμό, πρώτη φορά, όντως. Το μεγαλοπρεπές «παφ» της ιδιωτικής τηλεόρασης, που ακόμη και τώρα, μετά από έναν διαγωνισμό-φιάσκο και τα όσα απερίγραπτα ακολούθησαν, εξακολουθεί να ζει με τα lifestyle κουρέλια της και εις βάρος των εργαζομένων. Κρίμα. Την κοροϊδία που λέγεται αθηναϊκή ανάπλαση, δήθεν ότι η Ομόνοια ανασαίνει ξανά κι άλλα τέτοια. Ψέμα τεράστιο.Την αγένεια, τη μεταξύ μας ματαίωση και την παρακμή. Αρκεί να μας δεις πώς περπατάμε στους δρόμους. Ακόμη νομίζουμε ότι κάποιοι είμαστε, ότι κάτι κάνουμε. Θα 'θελα να συνέλθουμε.
Τι κρατάω από το 2016
Το ότι υπάρχουν ακόμη φίλοι, παλιοί και νέοι, άρα υπό μια έννοια είμαστε πλούσιοι. Το ότι υπάρχουν σπουδαίες σκέψεις που γίνονται βιβλία (Το σμίλεμα της υποταγής - Ποθητή Χαντζαρούλα, Η τεχνολογία του φύλου και το φύλο της επιστήμης - Μαρία Ρεντετζή, Κατά Μόνας - Αντρές Νέουμαν και πολλά άλλα). Και ότι γίνονται ακόμη διδακτορικά και έρευνες. Με προσωπικό κόστος, με αγωνία, με υπομονή. Το ότι μέσα σε κραυγαλέους τίτλους, ειδήσεις του κιλού και ανακυκλούμενα θέματα, πρόσωπα και μέσα, πάντα τα ίδια και τα ίδια, οι ίδιοι βρικόλακες, υπάρχει η LiFO, τα θέματά της και οι άνθρωποί της. Τελεία. Το ότι βρήκα αθηναϊκό μπαρ που ξέρει να φτιάχνει Apple Martini. Ξέρω, μικροπράγματα, αλλά κάθε μη πότης, που αγαπά ένα ποτό σ' αυτή τη ζωή, έχει τις παραξενιές του. Το ότι υπάρχει ακόμη το αισθητικό δάσος του Υμηττού, η μεγάλη βόλτα Μοναστηράκι - Θησείο - Μακρυγιάννη - Ακρόπολη, με τα πόδια ή με το ποδήλατο, να τραβάει τους κραδασμούς μιας πόλης που είναι όμορφη επειδή έτσι θέλουμε να τη βλέπουμε. Κατά τα λοιπά, ό,τι κάνουμε μόνοι μας. Το ότι υπάρχει μια γοητεία πάντα στο να πέφτεις και στο να αποτυγχάνεις και να αναγκάζεσαι να κάνεις προσάναμμα το καλό σου τραπέζι. Ή αυτό που νόμιζες για καλό τελοσπάντων. Αν το 'κανες, μάλλον ήταν κουτσό. Καλά έκανες. Κατά τα λοιπά, λίγο ακόμη να αργήσει το 2017, ειλικρινά δεν ξέρω αν θα βρει την Ευρώπη στη θέση της, εμάς στα σωστά μας, επιφανή που να μας έκανε ανθρώπους ζωντανό, καθότι το 2016 ήταν σε αποστολή αυτοκτονίας. Ελπίζω όμως!
Ειρήνη Σαρλή-Θεοφυλακτοπούλου
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Το 2016 κάθε άλλο παρά «σωτήριο» έτος μπορούμε να το αποκαλέσουμε. Είναι η χρονιά που τα μαρτύρια αμάχων είναι πιο ορατά από ποτέ, ωστόσο στην πραγματικότητα η συμπόνια μας εξαντλείται σε κλικ, παρακολούθηση και αναπαραγωγή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σπαρακτικών βίντεο με παιδιά που δεν έχουν πια ούτε δάκρυα. Η χρονιά που αποδείχθηκε περίτρανα πως η αλήθεια και τα γεγονότα μπορεί να μην έχουν καμία βαρύτητα, οι ψευδείς ειδήσεις επικρατούν και ένας ημιαποτυχημένος επιχειρηματίας/τηλεαστέρας μπορεί να εκλεγεί στο ύπατο αξίωμα μιας χώρας επιβραβευόμενος για τη ρατσιστική, μισαλλόδοξη και μισογυνιστική ρητορική του.Το δικαιώμα των γυναικών να ορίζουν τη ζωή και το σώμα τους μπαίνει ξανά στο στόχαστρο των θρησκόληπτων και των φαλλοκρατών τόσο στην προοδευτική (;) Δύση όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, επαναφέροντας τη θέση πως πρόκειται για αντικείμενα προς χρήση, είτε σεξουαλική είτε αναπαραγωγική. Ποτέ άλλοτε δεν θυμάμαι ανθρώπους να δηλώνουν υπερήφανα πως δεν διαβάζουν βιβλία και δεν πιστεύουν στην επιστήμη. Το 2016 ήταν η χρονιά που ο λειτουργικά αναλφάβητος είδε τα πρότυπά του να αναβιβάζονται σε λαϊκούς ήρωες και απελευθερώθηκε από τις κοινωνικές συμβάσεις που απαιτούν να τηρεί έστω κάποια προσχήματα, πλέον μπορεί απενοχοποιημένα να βρίζει σκαιά τους «άλλους» –μετανάστες και πρόσφυγες, ομοφυλόφιλους, αλλόθρησκους– και να νοσταλγεί μια επταετία «εθνικής ανάτασης». Τα μορμολύκεια της Εκκλησίας κατάφεραν και φέτος να μη χάσουν ούτε ελάχιστη από την ισχύ και τον έλεγχο που ασκούν στο ελληνικό κράτος, να πληρώνονται από την τσέπη μας και να ρυθμίζουν τις ζωές ανθρώπων που δεν ανήκουν στο ποίμνιό τους. Η θρησκεία της αγάπης συνέχισε από άμβωνος να κηρύττει κατά του γάμου ομόφυλων ζευγαριών – ναι, καταλαβαίνω, προφανώς αυτή δεν είναι η «σωστή» αγάπη. Τα διαδικτυακά αφιερώματα στους σημαντικούς καλλιτέχνες που πέθαναν το 2016 από ανθρώπους που καθ' όλη τη διάρκεια του έτους ζήτημα είναι να ακούσανε μια-δυο φορές τραγούδια τους αλλά σπάραζαν σαν Μανιάτισσες μοιρολογίστρες ήταν μια ενόχληση, ελαφρού τύπου ομολογουμένως.
Τη χρονιά που έφυγε μου άρεσε που σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που αγαπώ μαζεύτηκαν μια ζεστή καλοκαιρινή βραδιά σε μια παραλία για ένα ολονύχτιο πάρτι.
Βασίλης Καψάσκης
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Πριν από μερικούς μήνες, ένα φθινοπωρινό μεσημέρι με εκτυφλωτική λιακάδα, περπάτησα σε μερικά από τα μέρη όπου έπαιζα μικρός. Η μέρα ήταν γλυκιά, αλλά στον δρόμο δεν κυκλοφορούσε ψυχή. Στάθηκα στη μέση ενός παλιού, ταλαιπωρημένου γηπέδου μπάσκετ, σήκωσα το κεφάλι και κοίταξα τον ουρανό. Κανένα σύννεφο. Για μια στιγμή μονάχα ένιωσα πλήρης και ευτυχισμένος. Νομίζω πως δεν μου λείπει η ξεγνοιασιά της παιδικής ηλικίας και δεν λυπάμαι για τα χρόνια που ξόδεψα ή που δεν μπορώ πια να ξανακάνω τα ίδια λάθη. Με πειράζει όμως το ότι τώρα που ξέρω πώς να το διαχειριστώ, δεν έχω την ίδια αντοχή.
Κάτι τέτοιες αναλαμπές συνειδητοποίησης κρατάω από τη χαοτική, σχεδόν καταστροφική χρονιά που φεύγει. Κατά τα άλλα, ο φόβος, η δυστυχία και η απάθεια εμφανίστηκαν και φέτος: Η αδιάκοπη άνοδος της ακροδεξιάς, η κρίση στην Ευρώπη που μοιάζει να οδηγεί ολοταχώς προς την κατάρρευση της ευρωπαϊκής ιδέας, το Χαλέπι και η Συρία, οι τρομοκρατικές επιθέσεις που μπήκαν πια στην ημερήσια διάταξη, ο Τραμπ και ο Κιμ που μπορεί και να πατήσουν το κουμπί στο τέλος, αλλά και αυτή η επίμονη –στα όρια της εθελοτυφλίας– συνήθειά μας να ρωτάμε ακόμα για ποιον χτυπάει η καμπάνα, ενώ κατά βάθος η απάντηση πάντα θα μας αφορά.
Τι μας έσωσε; Όπως έγραψε κάποτε ο Μ., ο καλός θεός των μικρών (μεγάλων) πραγμάτων: Τα ακούραστα βλέμματα των αγαπημένων προσώπων και η ανακουφιστική συνέπειά τους, τα χαμόγελα των καλών φίλων, η όλο και πιο σπάνια καλοσύνη των ξένων. Και, φυσικά, τα πράγματα που μας συγκίνησαν ή μας έμαθαν κάτι καινούργιο. Ξανά ο Καραθάνος και ο Καραντζάς. Οι ταινίες του Ντεμιρκουμπούζ. Και τα βιβλία. Πάντα τα βιβλία. Η Γιαναγκιχάρα, ο Φορντ, ο Χάλμπεργκ, ο Νέουμαν, ο Καμπρέ, πάλι (πάντα) ο Γουάλας, ξανά ο ΝτεΛίλο και ο καυστικός, αιρετικός λόγος του Χίτσενς που μάλλον ανακάλυψα τελευταίος απ' όλους.
Όλα θα πάνε καλά (ή απλώς δεν θα πάνε).
Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος
Τι αφήνω πίσω
Τον βαθύ διαχωρισμό του σινεμά που προορίζεται για εφήβους και των ταινιών που απευθύνονται σε ενήλικες. Διεθνώς και στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια παραλλαγή της παλιάς διάκρισης μεταξύ εμπορικού και καλλιτεχνικού κινηματογράφου, αλλά πλέον δεν μιλάμε για τιτανομαχίες Μπέργκμαν εναντίον Σβαρτσενέγκερ. Τα concepts και οι υπερήρωες σηκώνουν το box office, ξεκουνώντας, έστω και προσωρινά, τους μικρούς από τους υπολογιστές τους, και οι ανεξάρτητες, ευρωπαϊκές και ιδιοσυγκρασιακές ταινίες κυνηγάνε πελάτες με το τουφέκι. Το θέμα συζητιέται ευρέως σε πάνελ και σεμινάρια, αλλά λύση δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα – με τις ταινίες μεσαίου προϋπολογισμού να θεωρούνται επίφοβες μπίζνες που τείνουν να παραγκωνιστούν. Αν υποθέσουμε πως τα πιτσιρίκια δεν ενδιαφέρονται για τίποτε άλλο παρά για την ποπ εξτραβαγκάντσα της ψηφιακής γενιάς τους (απορρίπτοντας το ακαδημαϊκό και το σοφιστικέ ως ξεπερασμένο ρεαλισμό που δεν τους αφορά), οι παραδοσιακοί σινεφίλ γκρινιάζουν σαν «κάτι κουρασμένα παλικάρια», παραπονιούνται για τις τιμές, χάνουν ταινίες γιατί δεν έχουν, λένε, χρόνο ν' ακολουθήσουν την ταχύτητα με την οποία προβάλλονται κάθε εβδομάδα, και, όταν πάλι προλαβαίνουν να πάνε σινεμά, ξαναγκρινιάζουν από μηχανική, άκαρπη νοσταλγία για τους παλιούς καλούς καιρούς. Του Μπέργκμαν ή του Σβαρτσενέγκερ;
Την εμμονική και παράνομη προσπάθεια να χειραγωγηθούν τα εγχώρια media με μια έωλη επινόηση, την επικίνδυνη άγνοια των παραμέτρων και των παρενεργειών, και με απειλητικό λαϊκισμό, που αναδεικνύει την πραγματική πρόθεση: δεν ενδιέφερε ούτε μια στιγμή να εγκριθούν και να προκριθούν στον επόμενο γύρο τα υγιή μέσα ενημέρωσης αλλά να συγκεντρωθούν εκατομμύρια παντί τρόπω, για να εντυπωσιαστούν οι ψηφοφόροι και όσοι θέλουν απλώς να ψοφήσει ο γάιδαρος του διπλανού τους – και λόγω καλπάζουσας ανέχειας το ποσοστά φτώχειας και κακοψυχίας αυξάνονται παράλληλα.
Οι αίθουσες του κέντρου οφείλουν να αναδιοργανωθούν, να φτιάξουν τα καθίσματα, να φρεσκάρουν τις συνθήκες ήχου και εικόνας, να συνεννοηθούν με τις εταιρείες διανομής για τις τιμές των εισιτηρίων τις καθημερινές. Φέτος δεν υπήρχε Star Wars, James Bond και Παπακαλιάτης, ούτε καν ένα Θεέ μου, τι σου κάναμε, και το box office υποχώρησε, γιατί η moviegoing συνήθεια έχει ξεχαρβαλωθεί εδώ και περίπου μία δεκαετία. Όσοι αγαπούν το σπορ, θα επενδύσουν.
Τι κρατάω από το 2016
Ό,τι δεν μπορεί να καταφέρει η συνωστισμένη διανομή με τις παραδοσιακές αίθουσες που ανανεώνουν τις ταινίες τους κάθε Πέμπτη, συμπληρώνεται και επαυξάνεται από τα κινηματογραφικά φεστιβάλ. Τα δύο μεγαλύτερα στη χώρα μας, της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, ανεβαίνουν σε εισιτήρια, αψηφώντας την κρίση και τον περιορισμό στα budgets τους. Είναι η εναλλακτική διανομή, και η μοναδική διέξοδος για ταινίες, που δεν το λένε ακριβώς, αλλά φτιάχνονται πλέον για να παιχτούν εκεί, τις περισσότερες φορές ελπίζοντας να τους χτυπήσει την πόρτα η αγορά. Τα φεστιβάλ πλέον δεν είναι για μύστες, χασομέρηδες και παραγοντίσκους που νοσταλγούν την επαναφορά σε έναν βδελυρό μικρόκοσμο επιτροπών και μοιρασμένων βραβείων εσωτερικής κατανάλωσης, αλλά ανοίγονται συνεχώς, αναζητούν και εξειδικεύονται δημιουργικά (αν και αναγκαστικά ψωνίζουν ενίοτε τα αποφάγια των μεγάλων φεστιβάλ), ρίχνοντας ταυτόχρονα αφιερωματικές ματιές στο κρυφό παρελθόν, προβάλλοντας παλιές ταινίες που δεν προβάλλει η τηλεόραση ή δεν απαντούν στο διαδίκτυο.
Κι ενώ το όνειρο των Ελλήνων ηθοποιών για μια καριέρα στο Χόλιγουντ έχει προ πολλού καταρρεύσει, η παρουσία των Ελλήνων σκηνοθετών στο εξωτερικό πληθαίνει ποικιλοτρόπως. Το Chevalier της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη απέσπασε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ του Λονδίνου, το Suntan τιμήθηκε στο Εδιμβούργο, πολλές ελληνικές ταινίες ταξιδεύουν ακατάπαυστα στα διεθνή φεστιβάλ, το Ένας άλλος κόσμος του Χριστόφορου Παπακαλιάτη κάνει πρεμιέρα στις αμερικανικές καθώς και σε πολλές ευρωπαϊκές αίθουσες τον Ιανουάριο, την ίδια στιγμή που ο Αλέξανδρος Αβρανάς παρουσίασε το αγγλόφωνο ντεμπούτο του, True Crime, με πρωταγωνιστές τον Τζιμ Κάρεϊ και τη Σαρλότ Γκενσμπούρ, στο Διεθνές Φεστιβάλ της Βαρσοβίας και ο Γιώργος Λάνθιμος, μετά τον Αστακό και τα βραβεία που απέσπασε από τις Κάννες και τους κριτικούς του Λος Άντζελες, ολοκληρώνει το μοντάζ του The Killing of the sacred deer, με τον Κόλιν Φάρελ και τη Νικόλ Κίντμαν.
Τα κινούμενα σχέδια διανύουν την ευτυχέστερη και λαμπρότερη περίοδό τους. Βάζουν αθρόα στις αίθουσες τους ανήλικους πελάτες τους και εκπλήσσουν τους ενήλικους συνοδούς τους με τις έξυπνες αναφορές, τη φαντασία στο σχέδιο και στην εκτέλεση, και την ανεξάντλητη ποικιλία που προσφέρουν. Η Disney με την Pixar κάνουν τη δουλειά τους με την αρτιότητα στην οποία μας έχουν συνηθίσει (Ζωούπολη, Ψάχνοντας την Ντόρι, Βαϊάνα), χωρίς όμως κάτι ισάξιο του εκπληκτικού Inside Out στο φετινό της ρόστερ, ο Σκρατ συνεχίζει να ροκανάει σαν τον Σίσυφο στην Εποχή των Παγετώνων, ο Κούμπο και οι δύο χορδές είναι μία από τις σπουδαίες ταινίες της χρονιάς, το Τραγούδα και οι Ευχούληδες ανακυκλώνουν με κέφι μεγάλες επιτυχίες του παρελθόντος σαν ασταμάτητα greatest hits, αλλά αξίζει να προσέξετε ιδιαιτέρως δύο, όχι τυχαία, animation που δεν είναι αμερικανικά: το Εγώ ο Κολοκυθάκης (Ma vie de courgette) του Ελβετού Κλοντ Μπαράς, μια δραματική κομεντί που θέτει ερωτήματα στα παιδιά, ενώ δεν σταματά να τα ψυχαγωγεί και να κατανοεί την όρεξη και το γούστο τους, και την Κόκκινη Χελώνα (La tortue rouge) του Ολλανδού Μίκαελ Ντιντούκ Ντεβίτ, ένα βουβό ποίημα με το άγγιγμα των στούντιο Gibhli του Μιγιαζάκι, μια ροβινσωνιάδα για έναν ναυαγό που εντάσσεται οργανικά στην παραδεισένια του φυλακή όταν υποχωρήσει αβίαστα στη φυσική τάξη των πραγμάτων, με τη βοήθεια μιας χελώνας!
Δημήτρης Κυριαζής
Τι αφήνω πίσω
Όλοι βάλαμε το χεράκι μας στην άνοδο του λαϊκισμού που ξορκίζουμε τώρα και ειδικά εμείς, στα μίντια, που θεωρούμε ότι ο κόσμος τελειώνει στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, στο Σίτι του Λονδίνου και πάει λέγοντας. Είχα διαβάσει κάπου για έναν δημοσιογράφο γνωστού αμερικανικού εντύπου ο οποίος χάθηκε πηγαίνοντας σε ένα φιλικό του σπίτι και βγήκε έτσι, άθελά του, από τη φούσκα του. Γύρισε στη δουλειά του την επόμενη μέρα και είπε στους συναδέλφους του ότι του έκανε εντύπωση πως το μέρος ήταν γεμάτος αφίσες υπέρ του Τραμπ. Το βράδυ των εκλογών συνέδεσε τα κομμάτια. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι τείνουμε να κάνουμε παρέα με ανθρώπους με τους οποίους ταιριάζουμε και αυτό στην εποχή των social media έχει μεγιστοποιηθεί, διαγράφοντας «ενοχλητικές φωνές», κάνοντας like σε συγκεκριμένες σελίδες, τα οποία οδηγούν και σε άλλες περεμφερείς σελίδες κ.ο.κ.
Ωραία τα λέει στο Galaxy όλη η σύγχρονη ιντελιγκέντσια της πόλης, όμως αλίμονο αν ξέρει κανένας μεροκαματιάρης κατά πού πέφτει.
Τι κρατάω από το 2016
Το «χωριό» του Νέου Ηρακλείου έχει πράσινο, άπειρες θέσεις πάρκινγκ, πλατεία όπου συναντάς τους άλλους συγχωριανούς, ωραία στέκια και κυρίως ωραίους ανθρώπους.
Το πιο κινηματογραφικό αθλητικό στιγμιότυπο που έχω παρακολουθήσει ως τώρα στη ζωή μου: το τέλος του πρωταθλήματος στο μπάσκετ με το buzzer beater τρίποντο του Σπανούλη μέσα στο ΟΑΚΑ, πάνω στην τελευταία άμυνα της καριέρας του μεγάλου του αντιπάλου Δημήτρη Διαμαντίδη.
Την ομαλοποίηση των σχέσεων Κούβας - ΗΠΑ. Επειδή τυχαίνει να έχω επισκεφθεί το νησί πριν από κάποια χρόνια, αυτή η εξέλιξη θα βοηθήσει τα μέγιστα τον περήφανο λαό της Κούβας να ορθοποδήσει. Στο χέρι τους είναι να βάλουν όρια στην ανάπτυξη.
Αν είχαμε πιο πολλές εκπομπές σαν αυτή του Τζον Όλιβερ, ο κόσμος μπορεί να ήταν λίγο καλύτερος. Ασχολείται με θέματα που αγγίζουν τον μέσο πολίτη, το δημοσιογραφικό του επιτελείο κάνει εξαιρετικό, πολύπλευρο ρεπορτάζ, αναδεικνύοντας την αλήθεια, και ο ίδιος την παρουσιάζει με τόσο ξεκαρδιστικό τρόπο, που δεν μπορείς να ξεκολλήσεις από την οθόνη σου.
Λένα Φουτσιτζή
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Το 2016 είναι η χρονιά που με αναγκάζει να ξεκινήσω από αυτά που δεν μου άρεσαν, γιατί ήταν τόσο δυσάρεστα και τόσο σημαντικά ταυτόχρονα, που δυστυχώς έχουν σκεπάσει τα θετικά κάτω από έναν σωρό που αποτελείται από φόβο, ποπουλιστικές υποσχέσεις και τάσεις απομόνωσης. Το κρεσέντο της απαξίωσης προς καθετί γνωστό, καλό, κακό ή μέτριο όργωσε τον χυλό με αποτέλεσμα έναν Τραμπ.
Αυτά που μου άρεσαν είναι όλα όσα δείχνουν οργανωμένη και ψύχραιμη αντίδραση στο κύμα μισαλλοδοξίας που απλώνεται. «Τώρα ξέρουμε πώς είναι να μην έχουμε ελπίδα» είπε προχθές η Μισέλ Ομπάμα. Ελπίζω, τέτοια εποχή του χρόνου, να είμαι σε θέση να γράψω ότι είχε άδικο.
Kατά τα άλλα, αν υπάρχουν περιθώρια για άλλα, μου άρεσαν πολύ οι σειρές «Fleabag», «Westworld» και «The night off», το τέλος του «Transparent», το μυθιστόρημα Τα Κορίτσια της Έμα Κλάιν, το Ξεπούλημα του Πολ Μπίτι και η τηλεοπτική αποκάλυψη της χρονιάς, δηλαδή ο Άλεκ Μπάλντουιν ως Ντόναλντ Τραμπ στο «Saturday Night Live».
Τίνα Μανδηλαρά
Τι αφήνω πίσω
Όταν η χρονιά ξεκινάει παίρνοντας μακριά μου, μακριά μας, τον Bowie, το πέπλο του θανάτου πέφτει εξαρχής σαν τραγωδία του Σαίξπηρ και το δράμα κλιμακώνεται με τις μεγάλες μορφές, όχι τις μέτριες, να φεύγουν η μια μετά την άλλη, από τον Λέοναρντ Κοέν και τον Μοχάμεντ Άλι έως τον Πρινς και τον Έκο. Δεν είναι μόνο που ο Bowie έφυγε παίρνοντας για πάντα μαζί του τη σπουδαία μορφή που θα μεταμόρφωνε την άχρωμη ποπ ειδησεογραφία (που είναι πλέον η μουσική). Είναι που δεν έχουμε πια το μέτρο του μυθικού που πασχίζει για το αδύνατο, αλλάζοντας τα πάντα στην τέχνη. Και αυτό με στενοχωρεί περισσότερο και από την απίστευτα ζοφερή πολιτική σκηνή, χειρότερα και από την ακαταμάχητη νεοελληνική μιζέρια και τη φτώχεια.
Τι κρατάω από το 2016
«Κάτι από φόβο παραλείψαμε, κάτι από ματαιοδοξία αλλάξαμε» έλεγε η Γουλφ στα Κύματα και κάπως έτσι φεύγει βιαστικά, όπως ήρθε, το 2016. Δεν κατάλαβα τι ήθελε ακριβώς, πέρα από το να αφήσει μπερδεμένα μηνύματα: ονειρικές βραδιές γεμάτες ποτό, ευτυχία και απύθμενες εξομολογήσεις και αμέσως μετά μια βαλίτσα να σέρνεται στο κράσπεδο του Συντάγματος για να βρει παρηγοριά στη σιωπή του αεροπλάνου. Η ευτυχία των ταξιδιών και πάλι εδώ: η ηρεμία που κρύβει το διάβασμα στο Λονδίνο (ένας αόρατος πάντα Έλιοτ σου χτυπάει την πλάτη στο Μπλούμπσμπερι), η ευτυχία που έχει το μισοσκόταδο στο Παρίσι, η νοσταλγική θέρμη που έχουν τα σπίτια την άνοιξη στις Σπέτσες, η αγκαλιά μιας φίλης με σπασμένο πόδι κι εκείνο το αλησμόνητο ολονύχτιο πάρτι στην ταράτσα με την ξαφνική καλοκαιρινή μπόρα να βρέχει τα πρόσωπα το πρωί. Και μια ανεξέλεγκτη ανάγκη ελευθερίας που πυρακτώνεται από κείμενα και πιάνεται από τις ανάγκες των σωμάτων: την είδα και στους υπέροχους Όρνιθες, όταν άρχισαν αυτά τα ανίερα κορμιά να ξεγυμνώνονται, να παίρνουν τα όπλα στα χέρια και να μας προειδοποιούν «γιατί πατάς το χαμομήλι, ε;» και «μαζέψτε τα κωλόπαιδά σας». Οι δικοί μου επαναστάτες, οι λατρεμένοι ντόπιοι ρέμπελοι του δημιουργού Καραθάνου, από τα καλύτερα της περσινής χρονιάς. Και θα χαρώ, λίγο αργότερα, σαν μικρό παιδί για τον Ντίλαν, τον ποιητή που περιφέρεται ανεμπόδιστα ανάμεσά μας και μας κάνει πάντα να ονειρευόμαστε έναν άνθρωπο ή μια νεφελοκοκκυγία, θα δείξει.
Μαρία Παππά
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Δυστυχώς, τα πολιτικά γεγονότα σε παγκόσμιο επίπεδο επισκίασαν οτιδήποτε άλλο συνέβη το 2016. Ο κόσμος αλλάζει δραματικά και στην κυριολεξία πλέον δεν ξέρεις τι θα σου ξημερώσει. Το καλό είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν μασάνε και παλεύουν εκεί έξω. Η ανάγκη όμως για απόδραση γίνεται ακόμη μεγαλύτερη. Δεν είναι τυχαίο που όλοι βρισκόμαστε μπροστά από τις οθόνες της τηλεόρασης να αγωνιούμε για τον νέο κύκλο του «Game of Thrones» ή για σειρές ή ταινίες όπου οι ήρωες επισκέπτονται μια άλλη διάσταση ή έναν άλλο πλανήτη ή τους προσγειώνονται εξωγήινοι στο κεφάλι. Έχεις την εντύπωση ότι η συλλογική συνείδηση στρέφεται αναγκαστικά προς τα εκεί, επειδή η πραγματικότητα γίνεται όλο και χειρότερη. Η επιστημονική φαντασία και το φανταστικό γνωρίζουν τεράστια αναγέννηση αυτή την εποχή. Ο Bowie και ο Leonard Cohen έφυγαν από αυτό τον κόσμο, ο Nick Cave έχασε έναν γιο, αλλά και οι τρεις άφησαν πίσω τους νέα μουσική. Πέθανε και ο Prince, αλλά ήταν τόσο ξαφνικό, που δεν πρόλαβε να βγάλει τίποτα δισκογραφικά. Το grime έγινε mainstream με τον Skepta. Η soul και το r&b ζoυν μεγάλες δόξες – δες τις φετινές λίστες με τα καλύτερα παντού. H Shirley Collins, η παλιά φολκ τραγουδίστρια, έβγαλε δίσκο στα 81 της. Είχε να βγάλει άλμπουμ 38 χρόνια. Ακούσαμε κανένα καλό άλμπουμ; Κάτι ακούσαμε, περισσότερο όμως χαίρομαι που κάποιος αποφάσισε επιτέλους να κυκλοφορήσει τα κομμάτια των Regressverbot σε δίσκο.
Μαρκέλλα Ανδρικάκη
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Δύσκολη, γκρίζα, τρομαχτική η χρόνια που πέρασε. Σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο δεν βρίσκω τίποτα θετικό, τίποτα δεν έγινε καλύτερο και ούτε πιστεύω πως τη νέα χρονιά αυτό θα αλλάξει. Σε προσωπικό επίπεδο, ήρθαν όλα σε κάποια ισορροπία. Κάτι έχασα, κάτι κέρδισα, εν τέλει. Και αυτό μου άρεσε στο 2016.
Μερόπη Κοκκίνη
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Δεν είμαι καλή στο ζύγισμα. Πότε γέρνω απ' τη μια και πότε από την άλλη. Κάπως έτσι ήταν, λοιπόν, κι αυτή η χρονιά για μένα, από την πρώτη της μέρα. Ξεκίνησε με την είδηση του θανάτου του αγαπημένου μου καθηγητή και φίλου Δημήτρη Ποταμιάνου, που ακόμα και τώρα, που έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος, δεν μπορώ να διαχειριστώ την απώλειά του. Υπήρξε ένας αληθινός ανθρωπιστής, ένας υπέροχος, σοφός άνθρωπος, χιουμορίστας, καλοζωιστής και ο ορισμός του καθηγητή πανεπιστημίου. Θα μου λείπει για πάντα. Κρατάω τα λόγια του και τα βιβλία του.
Αλλά η ζωή συνεχίστηκε, ήρθαν και καλά νέα. Ξαναβρέθηκα να δουλεύω στη LiFO, βρήκα και πάλι ενδιαφέρον και ενθουσιασμό για τη δουλειά μέσα από ένα καινούργιο μέσο, το βίντεο. Γνώρισα καινούργιους συνεργάτες που ήρθαν σαν δώρο στη ζωή μου και ξαναβρήκα παλιούς αγαπημένους. Ξεπέρασα κάποιες από τις ανασφάλειές μου, έδωσα τόπο στην οργή, πείσμωσα και κέρδισα.
Όμως δεν πέρασε μια μέρα που να μην αισθανθώ ότι προσπαθώ πολύ για να βγάλω τη μέρα, ότι η όποια ισορροπία που υπάρχει είναι τόσο εύθραυστη και φευγαλέα, ότι σήμερα είναι και αύριο μπορεί να μην είναι. Κι αυτή η αίσθηση ότι ζούμε σε καιρούς χαλεπούς δύσκολα ξεχνιέται.
Νίκη Μηταρέα
Τι αφήνω πίσω
Την κακή εκδοχή του street food με λαδοπιωμένα φαλάφελ, τορτίγιες με άνευρες γεμίσεις και φλατ γεύσεις και σουβλάκια που δείχνουν σαν να βγαίνουν όλα από κακό φωτοτυπικό μηχάνημα.
Τις εκπτώσεις στην ποιότητα των υλικών με το άλλοθι της κρίσης, προτιμώντας την ευκαιριακή προσέγγιση αντί της εργώδους και δημιουργικής προσπάθειας.
Τα αμφιβόλου ποιότητας και κακής τεχνικής σούσι που πήραν θέση σε κάθε μενού, χωρίς να δικαιολογούν την ύπαρξή τους.
Τα κακοποιημένα σεβίτσε που τοποθετήθηκαν στα μενού κάποιων εστιατορίων για να αισθάνονται ότι είναι στη μόδα.
Τη συνεχή προσέλευση στην εστίαση ανθρώπων χωρίς εμπειρία και γνώση με προβληματικά αποτελέσματα, που επηρεάζουν αρνητικά τους καταναλωτές.
Τι κρατάω από το 2016
Τους νέους σεφ με ανησυχίες, γνώση και όρεξη που προσπάθησαν να δημιουργήσουν πιάτα στο πνεύμα της νέας ελληνικής κουζίνας.
Τις πρώτες ύλες και την καλή ποιότητα που κάποια εστιατόρια δεν διαπραγματεύτηκαν, παρά τους δύσκολους καιρούς.
Τα ελληνικά προϊόντα με ονομασία προέλευσης και ταυτότητα που πήραν θέση στα μενού περισσότερων εστιατορίων.
Τα super foods που αποδείχθηκαν το καινούργιο «παιχνίδι» των σεφ, με τα kale, quinoa και chia να φιγουράρουν σε πολλές και διαφορετικές εκδοχές.
Τα εδώδιμα λουλούδια και λαχανικά σε μίνι εκδοχή που πήραν θέση στη διακόσμηση πολλών πιάτων.
Τα ιδιαίτερα μυρωδικά, όπως ο δροσουλίτης, η μιζούνα και η σαλικόρνια, που παράχθηκαν στη φάρμα Καραλάκη στην Ιεράπετρα.
Την ιδέα που υιοθέτησαν αρκετοί σεφ να καλλιεργούν σε γλάστρες, ζαρντινιέρες ή μικρούς κήπους τα μυριστικά που χρησιμοποιούν στην κουζίνα τους.
Το αυγό που συνέχισε να «παίζει» σε κάθε μαγειρική μορφή και εκτέλεση.
Τα χειροποίητα αλλαντικά, σάλτσες, και ψωμιά που έφτιαξαν αρκετοί σεφ, δίνοντας μια πιο προσωπική νότα στο φαγητό που σερβίρουν.
Τα περουβιανά-ιαπωνικά μαγαζιά που πρόσφεραν γεύσεις καινούργιες και ενδιαφέρουσες.
Την αξιοποίηση του κρέατος με διάφορες κοπές αλλά και τη χρήση άλλων κρεάτων που δεν είναι πολυπαιγμένα (τράγος, γίδα).
Το κάπνισμα στα ξύλα ή στους ειδικούς φούρνους όχι μόνο του κρέατος αλλά και άλλων υλικών που έδωσαν αφορμή στους μάγειρες
να κάνουν ένα βήμα παραπέρα στις εμπνεύσεις τους.
Τα κοκτέιλ που πέρασαν σε άλλο επίπεδο με την πρωτοτυπία των υλικών και τις ευφάνταστες παρουσιάσεις.
Από το 2017 περιμένω
Να δω τις καθαρές γεύσεις να επικρατούν, τα λίγα και ποιοτικά υλικά στο πιάτο να αποκτούν τον πρώτο λόγο και να εκτοπίζουν τις χωρίς λόγο πολύπλοκες συνθέσεις που υποβιβάζουν την ποιότητα της πρώτης ύλης και δεν σου προσφέρουν την εναργή ηρεμία και δημιουργική χαλάρωση που οφείλει να σου δίνει η διαδικασία του φαγητού.
Να δω νέους σεφ να λειτουργούν περισσότερο συνεργατικά και λιγότερο ανταγωνιστικά, με κοινούς στόχους τη βελτίωση του επιπέδου της σύγχρονης ελληνικής κουζίνας και την προώθηση των τοπικών ελληνικών προϊόντων.
Αναμένω να συνεχιστεί, παρά τα προβλήματα και τις αντιξοότητες, η προσπάθεια πολλών νέων ανθρώπων να φτιάξουν καινούργια προϊόντα και να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις εξαιρετικές πρώτες ύλες και τις τοπικές παραδόσεις.
Ναταλί Χατζηαντωνίου
Τι αφήνω πίσω
Το γκροτέσκο του 2016. Τους πολιτικούς καβγάδες με αγαπημένους που φτάσανε στα άκρα. Τον μόνιμο θυμό στην πόλη. Και τη μελαγχολία σαν βαρύ σύννεφο που δεν λέει να βρέξει, έστω, λυγμούς. Τον μόνιμο θόρυβο, την άδεια φλυαρία όλων μας. Και την «επιθεωρησιακή» εξαλλοσύνη του παραλόγου που εγκαθιδρύεται νομίμως: η «γάτα Ιμαλαΐων», ο Τζήμερος κι ο Λεβέντης, η Αλ Σάλεχ εναντίον του Φαμπρ, ο Κούγιας να καταδικάζει τον Κουμανταρέα... Ο τρόμος, η ανασφάλεια: ο ISIS, το Μπατακλάν. Και η πολύ καλά κρυμμένη δυτική ενοχή. Και οι «μικροσκοπικοί» ηγέτες της Δύσης, ακατάλληλοι και προορισμένοι να ισοπεδώσουν όλες τις πνευματικές και φιλοσοφικές και πολιτικές κατακτήσεις της μέχρι εδώ. Τους θανάτους (τόσοι πολλοί): ο Τριανταφυλλίδης, ο Κοέν, ο Bowie, ο Έκο, η Χαντίντ, ο Κρόιφ και οι συμμαθήτριές μου, η Ρούλα και η Μαρία. Που φίλοι μου δεν έχουν λεφτά για τσιγάρα ή βενζίνη και ντρέπονται να το πουν. Την απουσία προοπτικής. Που η κόρη μου ενηλικιώνεται με μια εφηβεία χωρίς κανένα προνόμιο. Και, βέβαια, τη φωτογραφία με το προσφυγάκι που σέρνει ολομόναχο τη βαλίτσα του στην εθνική οδό του απόλυτου πουθενά.
Τι κρατάω από το 2016
Απ' το 2016 μου άρεσε κυρίως ότι τελειώνει. Όχι, δεν ήταν μια καλή χρονιά και στην «ουρά» της σέρνει και μελαγχολία και ανασφάλεια και ένα μετέωρο βήμα (στο κενό;). Ωστόσο, εξυπακούεται ότι κρατώ προσωπικές στιγμές. Τους φίλους μου στις κουβέντες της «Κλωστής», ποτά, τσιγάρα, κάτι δημιουργικούς καβγάδες, κάτι ήρεμες σταδιακές συγκλίσεις, κάτι πρώτες ακροάσεις, κάτι απρόβλεπτες αφίξεις, την ψυχοθεραπεία της βραδινής συνύπαρξης. Τα ραδιόφωνά μου και τα γραπτά, σαν... Xanax αντοχής και πείσματος σε μια εποχή που η δημοσιογραφία καταθλίβεται. Τα φετινά μου σπάνια «γραμματόσημα» από την καλλιτεχνική μου συλλογή στιγμών: ο Καβάκος στην πρόβα, ο Κουμεντάκης των σαιξπηρικών σονέτων στο «Κυκλάδων», ο Στιβ Καρέλ στο Café Society, ο Ντάνιελ Μπλέικ, η Ελένη Ουζουνίδου στην ομιλία του Κολοκοτρώνη, ο Βασιλιάς μου της Μαϊβέν, οι Kaleo κaι οι «Σωτήρες», οι αδελφοί Καλογεράκη και ο Μάλαμας να λέει με τον τρόπο του το «Την πόρτα ανοίγω το βράδυ» και το καινούργιο «Άσπρο πουκάμισο» του Νταλάρα και του Κατσιγιάννη. Το Νόμπελ στον Ντίλαν και το Παρίσι του '70 όταν τα στοιχεία ήταν ακόμα ανεξέλεγκτα (στο βιβλίο του Στεφάν Οσμόν) και η γλώσσα του Κοροβίνη στον Κατάδεσμο. Η Επίδαυρος ως κατακαλοκαιρινό παυσίλυπον. Α! Και το στιγμιότυπο με το ηλικιωμένο ζευγαράκι που μοιράζεται το παγωτό του στο παγκάκι μιας πλατείας στον Γέρακα. Αυτό ως διαρκής ευχή. Για όλους μας.
Νινέττα Γιακιντζή
Τι αφήνω πίσω
Το 2016 με απογοήτευσε μέχρι την τελευταία του στιγμή... Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που συμβαίνουν πλέον παντού κι έχουν αρχίσει να πετυχαίνουν τον στόχο τους, κάνοντας τους ανθρώπους να φοβούνται και τη σκιά τους. Η προσφυγική κρίση, ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους τα κράτη και τα λόγια που μπορεί να ακούσω γύρω μου εναντίον των προσφύγων. Η άνοδος της ακροδεξιάς σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εκλογή Τραμπ. Η Χρυσή Αυγή που υπάρχει ακόμα. Οι φίλοι μου που μένουν άνεργοι. Οι άνθρωποι που πέρνουν μια απόφαση αλλά δεν την κρατάνε. Η άψυχη Βιέννη και η βαρετή Αστυπάλαια.
Τι κρατάω από το 2016
Από την άλλη, ήταν η χρονιά που πήγα στο καλύτερο πάρτι της ζωής μου, στο πάρτι του γάμου μου. Πήγα και στην Πράγα, που την είχα απωθημένο και ήταν ονειρεμένη. Το καλοκαίρι κολύμπησα στα δύο αγαπημένα μου νησιά και τον Οκτώβρη περπάτησα μέχρι το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης, τον φάρο στο ακρωτήρι Ταίναρο στη Μάνη. Χάρηκα επίσης για φίλους που άφησαν τη δουλειά τους και ρίσκαραν, κάνοντας μια νέα αρχή σε κάτι που αγαπάνε. Γενικώς, θαύμασα φέτος τους ανθρώπους που αντιμετώπισαν τις δυσκολίες με χαμόγελο και δουλειά, όχι με μιζέρια.
Γιάννης Πανταζόπουλος
Τι αφήνω πίσω
Την ανεπαρκή συμπεριφορά του πρωθυπουργού στη συνάντηση με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα. Τη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛ., το πολιτικό ύφος υπουργών, όπως ο Πολάκης, και την επικράτηση της ημιμάθειας. Τον νόμο Παππά για τις τηλεοπτικές άδειες. Τους φόρους. Τον θάνατος του Λέοναρντ Κοέν. Το Νόμπελ στον Μπόμπ Ντίλαν. Τα τρομοκρατικά χτυπήματα, τον φόβο και την αβεβαιότητα που δημιουργούν. Την άνοδο του λαϊκισμού και την κυριαρχία της μετριότητας στα πολιτικά κόμματα. Τη βρόμικη Αθήνα, το γκρίζο και την απουσία πρωτοβουλιών με επίκεντρο τον πολίτη. Την εγκατάλειψη και τη μη αξιοποίηση του πρώην βασιλικού κτήματος στο Τατόι. Τον έκτο χρόνο των μνημονίων που επιφέρει ένα αμφίβολο μέλλον, θλιμμένα βλέμματα και μια χαμένη αξιοπρέπεια. Το τρολάρισμα και τις καφενόβιες συζητήσεις. Τον θυμό, τη μιζέρια, τον φθόνο, την παραίτηση και την αδιαφορία για όλους και για όλα.
Τι κρατάω από το 2016
Την υπέροχη και ιστορική ομιλία του Μπαράκ Ομπάμα στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Τις πρωτιές της LiFO, είτε έντυπες είτε ηλεκτρονικές. Την προετοιμασία, τις εμπειρίες και τους ανθρώπους που γνώρισα με αφορμή τη δημιουργία του τρίτου τεύχους για την «Ιστορία μιας Πόλης». Τον Γιώργο Μαυρογορδάτο ως Αθηναίο στη LiFO. Τους ανθρώπους που αφιερώνουν μεγάλο μέρος της ζωής τους σε αυτούς που έχουν ανάγκη και προσφέρουν αυτά που μπορούν από το υστέρημά τους. Ιδρύματα, όπως η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, που χωρίς αυτά το πολιτιστικό κενό θα ήταν τεράστιο. Το βιβλίο του Ίαν Μακ Γιούαν, Νόμος περί τέκνων και η βραβευμένη με Όσκαρ ταινία Spotlight. Τις σειρές «Night Off», «Night Manager» και «The Affair». Τις καλοκαιρινές διακοπές στη Σίκινο.
Τη νυχτερινή οδήγηση στην εθνική οδό. Το πάρτι για τα 500 τεύχη της LiFO.
Τα όμορφα ξενύχτια, τις μοναχικές διαδρομές στην πόλη, τις αξέχαστες συζητήσεις στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και τα στέκια μου, όπως το Au Revoir και το Παλιό Ραδιόφωνο.
Γλυκές κουβέντες, απλές χειρονομίες, στιγμές χαράς και προσωπικής ευτυχίας, τα όνειρα και τους στόχους μου, τους ανθρώπους που είναι πάντα δίπλα μου, τις μικρές καθημερινές στιγμές, το να αγαπάς και να αγαπιέσαι.
Άγγελος Παπαστεργίου
Τι αφήνω πίσω
Που για μια ακόμη χρονιά δείχνουν πως τα πράγματα μπορούν να πάνε και χειρότερα. Που δεν μπορώ να καταλάβω αν πλέον έχουμε χάσει όλη μας την ανθρωπιά ως κοινωνία. Που όλοι νοιάζονται, μα κανείς δεν κάνει τίποτα πραγματικά.
Τι κρατάω από το 2016
Το ότι επιτέλους κάνω αυτό που μου αρέσει, χωρίς να νιώθω πως είμαι αναγκασμένος να το κάνω. Το ότι γνώρισα τόσα νέα άτομα, πολύ διαφορετικά από εμένα, κι έκανα νέους φίλους. Που με ό,τι έχουμε περνάμε καλά και γουστάρουμε. Που μεγαλώνουμε αλλά ακόμη το έχουμε! Εύχομαι να είμαστε όλοι καλά, να μη στενοχωριόμαστε και να μην κρατάμε κακίες για ασήμαντα πράγματα. Και για να γίνω λίγο ακόμη πιο γραφικός θα κλείσω με έναν στίχο από τους Vodka Juniors, που ίσως φαίνεται γελοίος, αλλά έχει δίκιο στην τελική: «Some days are hard, some nights are cold, sometimes it hurts like never before. One thing that makes it all worthwhile, the more hurts the more we smile...».
Χρήστος Παρίδης
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Μέσα στο 2016 μου άρεσε ότι επέστρεψα μετά από χρόνια στα μέρη της πρώτης μου νιότης, στη Νέα Υόρκη των κολεγιακών μου χρόνων, κι έτσι ξαναπερπάτησα τους δρόμους της, για να επιβεβαιώσω ότι παραμένει η γοητευτικότερη πόλη του κόσμου, ανέβηκα upstate στο Annandale και στο Bard, το οποίο με καθόρισε πνευματικά, συγκινήθηκα βλέποντας αγαπημένα πρόσωπα από το μακρινό παρελθόν, πίσω στο Μανχάταν μπήκα και είδα εκπληκτικές εκθέσεις σε αγαπημένα μουσεία, όπως εκείνη για την τεχνολογία και τη μόδα, μια άλλη πανέμορφη έκθεση με ακουαρέλες του Λουκά Σαμαρά, αλλά και τις ενδιαφέρουσες νέες τάσεις στις σημαντικότερες γκαλερί της Αμερικής στον 21ο και στον 22ο δρόμο, όργωσα γειτονιές που παραμένουν μοναδικές, καταδύθηκα στα βιβλιοπωλεία, απογοητεύτηκα όμως από το νεοϋρκέζικο θέατρο που δεν έχει καμία σχέση με εκείνο που κάποτε κρατούσε τα σκήπτρα διεθνώς.
Πίσω στην Αθήνα, μου άρεσε το καλοκαίρι που είναι χαρά θεού, οι βόλτες τις νύχτες που παραμένουν σχετικά ασφαλείς κι ευχάριστες, οι Παρασκευές στην Επίδαυρο, η ξεχωριστή εμπειρία να παρακολουθείς παράσταση εκεί, οι πρεμιέρες της Λυσιστράτης και των Ορνίθων που ήταν γεμάτες χαρά, γέλια κι ευφορία – ας είχαν τις αστοχίες τους, είχαν αυτό το μοναδικό ελληνικό θεατρικό ένστικτο, μια μέθεξη δημιουργική, ανανεωτική και ελπιδοφόρα, όπως ένα πρωινό του Σεπτεμβρίου που με κάλεσε ο Γιάννης Οικονομίδης να δω πρώτος πέρασμα της δικής του εκδοχής της Βιολάντη, που αποδείχθηκε ένα εντελώς άλλο, σύγχρονο έργο, το Στέλλα κοιμήσου, και η συγκίνησή μου ήταν μεγάλη που είδα τη δουλειά αυτών των εξαιρετικών καλλιτεχνών που το έστησαν, μια παράσταση που απέδειξα πόσο δίκιο είχα να την εκθειάζω, αφού αποτέλεσε τεράστια επιτυχία.
Δεν μου άρεσε που οι Έλληνες εξακολουθούμε να αλληλοεξευτελιζόμαστε και να μη συνεννοούμαστε καθόλου, ενώ η χώρα ρημάζει, που έγινε ο κακός χαμός στην Τουρκία με το πραξικόπημα του καλοκαιριού και η Πόλη, που κάποτε όργωνα χωρίς να ανησυχώ πού με οδηγούσαν τα βήματά μου είναι σκοτεινή και μη επισκέψιμη πια και οι πολίτες της έχουν παγιδευτεί σε μια αδιανόητη ανελευθερία.
Επίσης, με θύμωσε πολύ ο φετινός Αύγουστος, που με το που αποφάσισα να πάω διακοπές, άρχισε μια κακοκαιρία που δεν έλεγε να κοπάσει και συνεχίστηκε ουσιαστικά το υπόλοιπο καλοκαίρι – αυτό με λύπησε τρομερά.
Τι να αφήσω πίσω, αφού δυστυχώς νομοτελειακά τα χειρότερα μοιάζει να έρχονται τώρα, σαν κακιά αρρώστια που δεν λέει να γιάνει. Αν μπορούσα να αφήσω πίσω κάτι, θα ήταν η ανθρώπινη βλακεία κι ο φανατισμός, αλλά δεν γίνεται, θα μας ακολουθούν παντού και πάντα. Θα έπαιρνα μαζί μου τα γέλια και την ξεγνοιασιά με τους αγαπημένους φίλους, κυρίως με τον λατρεμένο Άγγελο Παπαδημητρίου που είναι η προσωποποίηση της χαράς της ζωής και της ανεμελιάς! Όπως και τη δουλειά μου, στην οποία οφείλω μερικές υπέροχες κουβέντες με ανθρώπους ενδιαφέροντες και λαμπερούς!
Πάρις Ταβιτιάν
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Υποσυνείδητα, τον απολογισμό της χρονιάς για κάποιον λόγο το μυαλό μου τον κάνει καλοκαίρι. Κατάλοιπο ίσως σχολικών χρόνων, δεν ξέρω.
Τα Χριστούγεννα τα αγαπώ κυρίως για τις μικρές τους στιγμές, το φαγητό, την ξεκούραση, τις βόλτες με ήλιο και κρύο, το ξυπνητήρι που δεν θα χτυπήσει.
Οι στιγμές που κρατάω είναι σίγουρα ένα ταξίδι στην υπέροχη, ανοιξιάτικη Πολωνία, στην καλοκαιρινή Πελοπόννησο, αρκετά ωραία βράδια με φίλους, σίγουρα τα κυριακάτικα τραπέζια, ωραίες δουλειές που έγιναν και τις χάρηκα, τον γάτο μας που φέτος έμαθε τον διάλογο – του μιλάμε και απαντάει!
Ελπίζω η, δυστυχώς, ιστορική περίοδος που ζούμε να κάνει τον κύκλο της γρήγορα, με τις λιγότερες δυνατές απώλειες.
Χρόνια πολλά σε όλους!
Δήμητρα Πασομένου
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Όταν η χρονιά ξεκινάει με τον θάνατο του David Bowie και τελειώνει με τον θάνατο του Leonard Koen, έχει τη σφραγίδα του τέλους μιας εποχής.
Η γενοκτονία στο Χαλέπι συνεχίζεται, η αδιαφορία της παγκόσμιας κοινότητας επίσης. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη αυξάνονται και ο φόβος εξαπλώνεται. Η κατάσταση στην Ευρώπη σήμερα.
Αφήνω πίσω τους απλήρωτους και τους ανέργους που αυξάνονται καθημερινά δίπλα μας. Την εξέλιξη στον ΔΟΛ που με αγγίζει ιδιαίτερα, μια και ήταν κομμάτι και της δικής μου ζωής για 8 χρόνια. Ο κόσμος αλλάζει και ας προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε τα όμορφα στοιχεία σε αυτό.
Κρατάω την αισιοδοξία και την ελπίδα που μας κρατάει ακόμα. Τη LiFO πρώτη σε αναγνωσιμότητα μεταξύ των εβδομαδιαίων εφημερίδων πανελλαδικά (Bari Smart /Focus, Ιανουάριος-Ιούνιος 2016) ως αποτέλεσμα της ποιότητας,της αισθητικής και του περιεχομένου της και φυσικά το lifo.gr στην κορυφή σταθερά.
Δημήτρης Πολιτάκης
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Και τώρα που τελειώνει η «πιο φριχτή χρονιά όλων των εποχών», όπως την έχουν αναδείξει με μακάβριο ενθουσιασμό τα (αντι)κοινωνικά media, πώς θα μπορέσει να την ανταγωνιστεί η επόμενη σε ζόφο, εμπάθεια, απώλειες και αλύπητο, ψυχοβγαλτικό τρολάρισμα; Τι μπορεί να αντικαταστήσει στην αλληλουχία του τρόμου το Χαλέπι, τις τρομοκρατικές επιθέσεις, τον Τραμπ, το κακό το ριζικό μας εδώ στη χώρα της Κρίσης χωρίς (ορατό) τέλος; Εννοείται ότι θα βρεθούν πολλά και κάποια από αυτά ενδεχομένως μικρή σχέση θα έχουν με τις πραγματικές συνθήκες, με την πραγματική ζωή. Είναι όπως τα έγραψε πριν από λίγες μέρες η καλή συνάδελφος Jia Tolentino στο «απολογιστικό» κείμενό της (διαβάζεται με βαθύ αναστεναγμό) στον «New Yorker» με τίτλο «The worst year ever, until next year», το οποίο και προσυπογράφω με χέρια και πόδια: «... Δεν σημαίνει απολύτως τίποτα όταν λέμε ότι το 2016 ήταν η χειρότερη χρονιά ever. Μια τέτοια δήλωση δεν είναι τίποτε άλλο από ένα τικ, ένα κέρμα για τη σχισμή – σαν να προσευχόμαστε ότι η επόμενη χρονιά θα είναι με κάποιον τρόπο καλύτερη. Δεν θα είναι. Ο κόσμος παραμένει συνεχής. Τίποτα δεν αλλάζει ξαφνικά κάποια συγκεκριμένα μεσάνυχτα, όσο γκλαμουράτη κι αν είναι η αντίστροφη μέτρηση... Η ελπίδα είναι πάντα φευγαλέα, αλλά πάντα επιστρέφει στο τέλος. Αυτό που με φοβίζει αυτόν τον Δεκέμβρη είναι οι συνθήκες που επιτρέπουν στην ελπίδα να αναλάβει δράση. Φοβάμαι ότι το αίσθημα της "χειρότερης χρονιάς ever" αποτελεί, κατά το ήμισυ τουλάχιστον, μια συνθήκη του Internet, του τρόπου με τον οποίο βιώνουμε τις ειδήσεις, όπως αυτές σερβίρονται μέσω των social media. Τα πάντα δίνουν την αίσθηση μιας υπερβολικής οικειότητας, μιας υπερβολικής επιθετικότητας. Οι ψηφιακές διεπιφάνειες που στόχο είχαν να μας συνδέσουν χαρωπά με τον κόσμο έχουν, αντ' αυτού, γεννήσει φόβο και αποξένωση. Φοβάμαι ότι αυτή η αίσθηση ενός αλύπητου συναισθηματικού βομβαρδισμού θα κλιμακωθεί, ασχέτως της ζοφερής επικαιρότητας...».
Νίκος Ζαφείρης
Τι αφήνω πίσω
Το ότι η χρονιά πέρασε πιο γρήγορα απ' ό,τι θα ήθελα και υπάρχουν πολλά που δεν κατάφερα ή δεν πρόλαβα να κάνω. Ελπίζω το 2017, όσο ωραίο ή άσχημο και να είναι, να μου δώσει περισσότερο χρόνο για να το ζήσω στο έπακρο.
Τι κρατάω από το 2016
Το πρώτο μου ταξίδι το καλοκαίρι στη ΝΑ Ασία που με γέμισε εικόνες και εμπειρίες. Κυρίως, όμως, το ότι είδα ανθρώπους ευτυχισμένους, με ένα πηγαίο χαμόγελο, που μου θύμισαν ότι τα δικά μου προβλήματα δεν αξίζουν τελικά να μου χαλάνε τη διάθεση και τόσο πολύ.
Φέτος ήταν η πρώτη χρονιά που κατάφερα να μείνω offline για περισσότερες από 24 ώρες και περισσότερες από 10 μέρες μέσα στον χρόνο και πρέπει να πω ότι μου άρεσε πολύ. Τόσο πολύ, που σκέφτομαι να τις αυξήσω!
Συμπληρώνοντας 5 χρόνια πλέον στο lifo.gr, είδα τον σπόρο μιας ομάδας ευφυών και πολυμήχανων ανθρώπων να αναπτύσσεται, να ανθίζει και να αποδίδει καρπούς, ανταποδίδοντας τους κόπους τους και τις θυσίες τους. Φέτος ξεπεράσαμε τον εαυτό μας και το lifo.gr υπήρξε το σημείο αναφοράς στον ψηφιακό κήπο της Ελλάδας.
Σπύρος Αποστολόπουλος
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Μου άρεσαν τα περισσότερα από τη χρονιά που φεύγει. Ήταν μια χρονιά δύσκολη, αλλά με λιγότερες ανήσυχες σκέψεις.
Δεν μου άρεσε καθόλου ότι «χαιρετήσαμε» τους περισσότερους καλλιτέχνες απ' όλες τις χρονιές...
Μάγδα Τζακώστα
Τι αφήνω πίσω
Την έκπληξή μας για τις κάλπες της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ (και όλων αυτών που έρχονται), τα βλέμματα reality show στη Συρία, τα σωσίβια της Μεσογείου που έγιναν κανονικότητα, τον φόβο που έπρεπε να χτυπήσει τον «πολιτισμένο» κόσμο για να του δώσουμε σημασία, την εξέλιξη των ανώδυνων likes του fb σε ακόμα πιο ανώδυνα «reactions», την αδράνειά μας σε έναν κόσμο που αλλάζει και την άρνησή μας να γυρίσουμε και να ρίξουμε μια ματιά στην Ιστορία και στις σκοτεινές πλευρές της που επιστρέφουν.
Τι κρατάω από το 2016
Τον μικρόκοσμο, αντίδοτο σε έναν μεγάλο χαοτικό κόσμο. Τους όμορφους ανθρώπους δίπλα στους οποίους χαίρομαι να μεγαλώνω, όσο κοντά ή μακριά κι αν είναι. Τους μικρούς αποστάτες και τις απρόσμενες μουσικές.
Βούλα Καραβαγγέλη
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Για ό,τι μου άρεσε και με κάνει τρυφερά να αισιοδοξώ και για ό,τι δεν μου άρεσε, με λυπεί και το αφήνω πίσω.
Ασεβής ευθυμία πουλιών
με ξύπνησε τόσο νωρίς
ενώ ονειρευόμουν λύπες... Αυτή τη μέρα
άφησε να σου εμπιστευτώ την ιστορία μου: Μελαγχολικός της ζωής άνεμος είμαι
που νυχτώθηκα κι απόμεινα σ' ένα χθες ανάλγητο
Έλα λοιπόν, και με τα μάτια σου
που 'ναι καταχνιά και ενάστρωση
σύθαμπο και το πρωί
σε μιαν αλλόκοτη σύγκλιση
ανάστειλε τη νύχτα μου
Κική Δημουλά
Χρόνια πολλά και καλά σε όλους!
Κώστας Μαντάς
Όσα κρατάω, όσα αφήνω πίσω μου φέτος
Top στιγμές σε μια δύσκολη γενικά χρονιά: Bari Focus (1η η LiFO σε αναγνωσιμότητα πανελλαδικά ανάμεσα σε όλες τις εφημερίδες). Για άλλη μια χρονιά το πάρτι της LiFO για τα 500 τεύχη που ήταν ακόμη καλύτερο από πέρσι. Τα δώρα που μου πήραν τα τρία κορίτσια μου για τα Χριστούγεννα. Η αναγέννηση της παλιάς Τρούμπας στον Πειραιά – όποιος δεν το έχει δει, δεν μπορεί να καταλάβει τα καταπληκτικά μαγαζιά. Δεν μου άρεσε που μεγάλωσα έναν χρόνο από πέρσι!
Γιώργος Λυκουργιώτης
Τι αφήνω πίσω
Το δήθεν, το ότι γίναμε άλλοι απ' αυτό που φαινόμαστε και είμαστε πραγματικά, τη συσκότιση της σκέψης και την ανυπαρξία ξεκαθαρίσματος των ξερών από τα χλωρά. Την επανάληψη μιας φρούδας ελπίδας που δεν ανατρέπει τίποτα και διαιωνίζει το άδικο.
Τι κρατάω από το 2016
Που γεμίζουν τα θέατρα και ψάχνεται παντού η όποια ξεχασμένη πνευματικότητα. Που μεγαλώνει η κόντρα στην αποχαύνωση των ΜΜΕ και προχωράει η ελπίδα για αποκήρυξη του διάχυτου λαϊκισμού και της υποκουλτούρας .
