Μιχάλης Μιχαήλ
Τι κρατάω:
Την ανάγνωση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Την ψυχοθεραπεία των λέξεων μα και τη βαθιά αγάπη που απέκτησα γι' αυτά τα τεράστια αριστουργήματα. Για μένα, η ανάγνωση της «Νέκυιας» (ξανά και ξανά) ήταν το μεγαλύτερο μάθημα ελληνικών που θα μπορούσα να πάρω ποτέ. Την έκδοση του δεύτερου τεύχους του περιοδικού «Taverna». Είναι βρέφος ακόμα αυτό το αγγλόφωνο περιοδικό καρτ ποστάλ για την Ελλάδα, αλλά μου έδωσε μεγάλη χαρά και περηφάνια όταν το είδα να στέκεται στις βιτρίνες των λονδρέζικων βιβλιοπωλείων. Αφήνω για το τέλος τον μεγάλο θαυμασμό και σεβασμό για όλους όσοι σηκώθηκαν από τον καναπέ τους για να βοηθήσουν, να διαμαρτυρηθούν, να διεκδικήσουν. Αυτοί είναι οι μεγάλοι ήρωες της εποχής μας και η απόσταση που τους χωρίζει από τους υπόλοιπους ίση με έτη φωτός.
Τι αφήνω:
Το καλοκαίρι που μας πέρασε 100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε μια τεράστια πυρκαγιά. Ένας από αυτούς άφησε την τελευταία του πνοή χθες. Θα πίστευε κανείς πως αυτό το φρικτό συμβάν δεν θα πέρναγε απαρατήρητο, ίσως και να μας ένωνε απέναντι σε αυτά που δεν μπορεί παρά να είναι κοινά αιτήματα. Ποιος δεν θέλει ασφάλεια! Ποιος πιστεύει ότι έχει κάτι να πει απέναντι σε ένα απανθρακωμένο πτώμα! Κι όμως, υπήρξαν άνθρωποι που βρήκαν τον τρόπο να πλέξουν την καθημερινή πολιτική μας πραγματικότητα ανάμεσα στα καμένα πτώματα. Ευτυχώς, με τα τελευταία κουρέλια ψυχραιμίας που μου απέμειναν σταμάτησα να παρακολουθώ τις συζητήσεις στα πολύ βλαβερά πια social media, όταν άκουσα το επιχείρημα: «Ας μην έχτιζαν αυθαίρετα, να μην καούν. Ας μην έκαναν διακοπές οι πλούσιοι στα παραλιακά τους σπίτια». Νομίζω πως εκεί τελειώνει η λογική και αρχίζει η μεγάλη απογοήτευση για όλους εμάς, που, όπως όλα δείχνουν, δεν πρόκειται να συμφωνήσουμε ποτέ, έστω για τα στοιχειώδη. Αυτό, όπως και δεκάδες παρόμοια επεισόδια στην καθημερινότητά μας, θα ήθελα να το αφήσω πίσω. Θα ήθελα να πιστεύω λίγο ακόμα στους ανθρώπους, σ' εμάς, κι ας είναι ψέμα.
Ένα χαρτάκι με στόχους που έγραψα την Πρωτοχρονιά του 2018. Δεν ήταν ούτε πολλοί, ούτε ανέφικτοι, ούτε όλα όσα ονειρευόμουν στη ζωή μου. Τους πέτυχα, όμως, οπότε δεν χρειάζομαι πια το χαρτάκι. ― Άννα Κόκκορη
Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος
Τι κρατάω:
Από το 2018 κρατώ δύο εντελώς διαφορετικές αυτοβιογραφίες που μίλησαν στην καρδιά μου. Το Roma του Αλφόνσο Κουαρόν, που είναι μια ωδή στην παιδική του ηλικία μέσα από την ιστορία της νταντάς του. Τα στοχαστικά πανοραμικά πλάνα του ενδυναμώνουν, αντί να ακυρώνουν, το συναισθηματικό του πλησίασμα σε έναν μύχιο τόπο, εκλεπτυσμένο και σκληρό ταυτόχρονα, καθοριστικό, πολύπλοκο, και μοναδικό, που επιστρέφει ανάγλυφα, αλλά παραμορφωμένα, στο μυαλό μας. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης ανακάλεσε παλιά, ζεστά καλοκαίρια στη Συκιά της Λακωνίας, ένα κεφαλοχώρι κοντά στη «Μονοβάσια», στα τέλη της δεκαετίας του '50. Τυχαίνει να είναι ο τόπος καταγωγής και ανατροφής του δικού μου πατέρα και άκουγα τις ιδιαίτερες λέξεις και τις καθάριες περιγραφές του σαν προσωπικές αναμνήσεις στα χωράφια με τις ελιές και στα καφενεία της πλατείας, καθόλου πένθιμα ή νοσταλγικά, αλλά δυνατά, ζωντανά, αυθεντικά. Το Στ' Αμπέλια είναι το πιο απροσποίητο ανάγνωσμα που έπεσε στα χέρια μου εδώ και πολύ καιρό, και μάλιστα σε μια κρίσιμη στιγμή.
Νικόλας Σεβαστάκης
Τι κρατάω:
To 2018 είχε πραγματικά καλές στιγμές, αν και όχι μεγάλες εκπλήξεις για μένα. Κρατάω τις γλυκές μέρες στον Λαύκο στο Πήλιο, την ολοκλήρωση ενός μυθιστορήματος (που ελπίζω να βγει μέσα στο '19), την απόλαυση από τις Μέρες δίχως τέλος του Sebastian Barry και τον Μάστορα του Μάλαμουντ, τα ντολμαδάκια και τους γίγαντες στο «Ελλιάς» της Ικτίνου, το «Μarseille» του Νταν Φρανκ στο Νetflix, το κομμάτι «The sun in September» του τρομπετίστα από το Μάντσεστερ Matthew Halsall, αλλά και δεκάδες άλλα μουσικά κοσμήματα, τις φωτογραφίες του φίλου Κωνσταντίνου Πίττα από μια Ευρώπη που δεν υπάρχει πια, τα έργα της Μαντάμ ντε Σταλ που βγήκαν στην Pleiade. Κρατώ ακόμα τη βαθιά και ανυπόκριτη εκτίμηση σε κάποια από τα κείμενά μου από αναγνώστες που δεν το περίμενα − αυτό, κακά τα ψέματα, είναι η ύψιστη ανταμοιβή για όσους γράφουμε.
Τι αφήνω:
Αφήνω πίσω, αντιθέτως, τις λίγες μνησίκακες και γεμάτες απωθημένα περιπτώσεις που συχνά δεν μπορείς να αποφύγεις. Και, φυσικά, ένα σωρό πικρά γεγονότα που προξένησαν πόνο στη χώρα, όπως η πυρκαγιά στο Μάτι αλλά και τα δείγματα διχασμού γύρω από το Μακεδονικό και τη Συμφωνία των Πρεσπών.
Γιάννης Κωνσταντινίδης
Τι κρατάω:
Το «πάρ' το φεγγάρι και κάν' το βέρα μου» της Μαρινέλλας, αντί κάποιου μουσικού μοτίβου σοβαρότερου χαρακτήρα, κατά την υποδοχή του Έλληνα πρωθυπουργού στη Μόσχα. Ήταν εξίσου χαριτωμένο και βάρβαρο. Τις αυξημένες επιθέσεις καγκουρό σε ανθρώπους (σε όλη την υφήλιο, ακόμα και στη Βιέννη) αλλά και τους τρεις μεγάλους καταπράσινους παπαγάλους −σε μέγεθος πενταπλάσιο του φυσιολογικού– που φωτογράφισα να ξεκουράζονται στηριζόμενοι στις απωθητικές ακίδες πτηνών στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (επειδή ζουν εκεί κοντά, μαζί με πολλούς άλλους ομοίους τους). Τη βεβαιότητα της NASA ότι στο Φεγγάρι υπάρχει παγωμένο νερό και την ηχογράφηση που μας παρέδωσε του αέρα που φυσά στην επιφάνεια του Άρη (ανατριχιαστικά και τα δύο). Τη δηλητηρίαση του Ρώσου διπλού πράκτορα Σκριπάλ και της κόρης του με νευροτοξικό παράγοντα, πασπαλισμένο στο πόμολο της πόρτας του σπιτιού τους στην Αγγλία. Εκτός από τα ψυχροπολεμικά που επανέφερε, προκάλεσε και μια αυξημένη χρήση της λέξης «τοξικό» σε διεθνές επίπεδο, σε σημείο το Λεξικό της Οξφόρδης να την ανακηρύξει «λέξη της χρονιάς» για το 2018.
Τι αφήνω:
Όσα δεν χώρεσε ο νους μου από την πρώτη στιγμή και δεν θα τα καταφέρει, όσο κι αν τον πιέσω. Κι αυτά είναι το καμένο Μάτι, η καμένη Καλιφόρνια, η πεσμένη γέφυρα Μοράντι στη Γένοβα, η δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι, το ότι ένας πρωτάκουστος τυφώνας με ονομασία τουριστικής ταβέρνας, ο Ζορμπάς, πλημμύρισε τη μισή Εύβοια, καθώς και πολλά μέρη της βόρειας Αττικής, μετατρέποντάς τα σε πιο «λιμνάζουσες περιοχές» κι απ' όσο είναι μεταφορικά μιλώντας. Τη Μέγκαν Μαρκλ. (Είναι κουραστικά γλυκούλα. Κι επιπλέον, έχει ένα επίσης κουραστικό βλέμμα διαρκούς κατάπληξης για όσα συμβαίνουν γύρω της, ακριβώς σαν της Καλομοίρας.)
Τίνα Μανδηλαρά
Τι κρατάω:
Την αστραφτερή θάλασσα των λέξεων που χαρίζουν τα βιβλία, αλλά και την πραγματική, γιατί αυτή ήταν η χρονιά που αγάπησα το καλοκαίρι: με τους ιδρώτες του, τις βουτιές, τα ζεστά πέλματα στην άμμο. Τα κύματα που με χτύπαγαν μεσοπέλαγα στο πρόσωπο στην Πάτμο. Τη βοήθεια των φίλων, την εισβολή μιας φίλης ένα βράδυ που με τα τακούνια της και τον αέρα της νίκης νίκησε την αρρώστια. Την αγάπη − το μόνο φάρμακο. Τα ταξίδια. Ένα ωραίο δειλινό σε ένα καφέ με αγαπημένο πρόσωπο στη Μητροπόλεως, κάτω από τα πλατάνια. Τον Ψυχρό Πόλεμο του Παβλικόφσκι: ο έρωτας και η αγάπη νικούν τις δυσκολίες. Η Νέα Υόρκη και τις δύο φορές: αυτή η μεταμεσονύχτια διαδρομή από το Bouloud sud μέχρι την 50ή ακόμα φαντάζει όνειρο. Τα «Bach: Goldberg Variations» από τον Γκλεν Γκουλντ ξανά και ξανά. Τις Μέρες Η' του Σεφέρη. Τη μαγική κ. Λόντου και αυτή την ωραία βραδιά, την αφιερωμένη στον Σεφέρη και στον Μόραλη. Τις στιγμές στη LifΟ. Τη ζούμπα. Το γέλιο του. Τις ωραίες βότκες στην Πολωνία. Τα υπέροχα πρωινά με την απίστευτη θέα στο Electra στη Θεσσαλονίκη, τα βράδια στην Cookoovaya στην Αθήνα. Τα λόγια του Τσέλαν στην Καμπή Πνοής: «Σαν ζάρι ρίξε / την τύχη μου να γυρίσει, θαλασσινή κόμη, με το φτυάρι σήκωσε σωρό το κύμα που με πάει». Να δούμε του χρόνου.
Τι αφήνω:
Τη χρονιά των νεκρών. Ο θάνατος των αγαπημένων προσώπων είναι αυτό που με κάνει να θέλω να αφήσω πίσω αυτήν τη χρονιά. Η απώλεια της Ελένης, κατακαλόκαιρο, κατέστρεψε τα πάντα. Ο θάνατος του Φρανσίς, πριν από λίγες μέρες − έφυγε μαζί με την παιδική μου ηλικία και τις καλύτερες εικόνες. Ακόμα και ο Μπουρντέν, ο οποίος έφυγε μαζί με τις καλύτερες μνήμες, μόνο θλίψη μου έφερε. Σαν να έκλαψα έναν δικό μου. Αλλά και οι νεκροί στο Μάτι μαύρισαν τον ορίζοντα. Και τίποτα πια δεν μπορεί να είναι χειρότερο στην Ελλάδα από την αίσθηση ότι η βία παραμονεύει παντού. Την οικονομική δυστοκία. Την κλονισμένη υγεία των φίλων, το μόνο πράγμα που με κάνει να υποφέρω πραγματικά.
Δήμητρα Πασομένου
Τι αφήνω:
Την πρόωρη απώλεια της αγαπημένης μου Νεφέλης, που υπενθυμίζει τα σημαντικά της ζωής. Τον χρόνο που γι' άλλη μια χρονιά δεν περίσσεψε γι' αυτά που αγαπώ. Τον πλανήτη που «πεθαίνει»... Την ανάπτυξη που «υπομονετικά» περιμένουμε, αλλά δεν έρχεται. Την επίγνωση του ότι η ζωή είναι, τελικά, επίλυση προβλημάτων.
Τι κρατάω:
Με την πεποίθηση πως οι καλύτερες ημέρες έρχονται, το ότι η lifo team και φέτος έκανε τη διαφορά.
Αλέξανδρος Διακοσάββας
Τι κρατάω:
Φέτος αποφάσισα να είμαι λακωνικός. Το 2018, κατά βάση, ήταν για μένα οι τρεις άνθρωποι που με βοηθούν περισσότερο στην καθημερινότητά μου: η Στέλλα, η personal trainer μου, η Χαρά, η ψυχαναλύτριά μου, και ο Γιώργος, που είναι πάντα εδώ. Φίλοι και οικογένεια συμπληρώνουν την εξίσωση, άντε και λίγη ομορφιά μέσα στην απόλυτη ασχήμια: τα 2.000 χιλιόμετρα οδήγησης στην Ισπανία το καλοκαίρι, το Ρόμα του Κουαρόν, η ωραιότερη ταινία που έχω δει τα τελευταία πέντε χρόνια, η θεατρική διασκευή του Λίγη Ζωή της Γιαναγκιχάρα, από τον Ίβο βαν Χόβε στο Άμστερνταμ, μάλλον η ωραιότερη παράσταση που έχω δει ποτέ, ο Ευαγγελισμός της Κασσάνδρας του Θάνου Σαμαρά, η ωραιότερη εγχώρια παράσταση που είδα φέτος. Τα μικρά και αναπάντεχα. Για τα υπόλοιπα έχω καιρό.
Γιάννης Πανταζόπουλος
Τι κρατάω:
Τα μικρογεγονότα που γεμίζουν τον κόσμο μας: βιβλία, σειρές όπως το «This is us», ταινίες σαν το Call me by your name, μουσικές, συζητήσεις με φίλους, βραδιές έως το ξημέρωμα, οδήγηση στην εθνική οδό, αναπάντεχες συναντήσεις, τις μέρες, τα πειράγματα και τα γέλια στο γραφείο, τις μοναχικές περιπλανήσεις και τις ιστορίες των ανθρώπων. Επίσης, το γεγονός ότι η δημοσιογραφία παρέμεινε και αυτήν τη χρονιά ο βασικός τρόπος ζωής, το ασίγαστο πάθος και η ωραιότερη διαδρομή αέναης αγρύπνιας και εγρήγορσης. Γι' αυτό κρατώ πολύ έντονα στη μνήμη μου το ρεπορτάζ για τα αυτοάνοσα και την πολλαπλή σκλήρυνση, το οδοιπορικό στην Πράσινη Γραμμή και στα Κατεχόμενα, καθώς και στις πυρόπληκτες περιοχές της ανατολικής Αττικής. Τα θέματα για την ανάπλαση περιοχών της Αθήνας, το αφιέρωμα στο σπίτι του Γιώργου Σεφέρη, το εξαιρετικό τεύχος για τη Θεσσαλονίκη και το υπέροχο δεύτερο τεύχος του «Taverna Magazine» με το μαγικό ταξίδι στη λίμνη Δόξα και στη Μονή του Αγίου Γεωργίου. Επίσης, συνεντεύξεις όπως αυτές με τον Πρόεδρο της Κύπρου, Νίκο Αναστασιάδη, τον Μαρκ Μαζάουερ, τον Απόστολο Δοξιάδη, τη Μαρία Ευθυμίου, τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη, τον Γιάννη Μπουτάρη, τον Αντώνη Κανάκη, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, τον Γιώργο Παξινό, τον Θεοφάνη Τάση, τον Στρατή Παττακό, τον Μίμη Δομάζο, τον Γιάννη Ψυχοπαίδη, τον Σταμάτη Κριμιζή, τον Στέφανο Ροζάνη, τον Θανάση Φωκά, τον Μιχάλη Τιβέριο, τον Αλέξανδρο Νεχαμά, την Έλενα Βότση, τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, τη Μαριάννα Κορομηλά και τον Διονύση Καψάλη. Φυσικά, τα αξέχαστα ταξίδια διακοπών σε Αρκαδία, Ύδρα, Αστυπάλαια και Ρώμη. Τέλος, το βασικότερο που μου έμαθε η χρονιά που αφήνουμε πίσω μας είναι πως όταν κάθε βράδυ πέφτεις για ύπνο, πρέπει να κοιμάσαι χαρούμενος και πλήρης. Διότι κανείς δεν γνωρίζει πώς και αν θα ξημερώσει η επόμενη μέρα − αυτό το εύθραυστο της ανθρώπινης φύσης. Όπως γράφει και ο σπουδαίος Ρίτσαρντ Φορντ στο βιβλίο του Μεταξύ τους: «Όλα σχεδόν, εκτός από την αγάπη, περνούν και φεύγουν».
Τι αφήνω:
Ζούμε σε μια ρευστή εποχή, έντονης δυσφορίας, απαξίωσης και απογοήτευσης. Είναι μια περίοδος που απουσιάζουν οι ηγετικές προσωπικότητες, το όραμα και τα όνειρα. Αυτήν τη χρονιά γιγαντώθηκαν ο εθνικισμός και τα άκρα, διογκώθηκαν η υπονόμευση των θεσμών, η κλιματική αλλαγή, η μισαλλοδοξία, τα οικονομικά προβλήματα, τα τοξικά κόμματα, η μετανάστευση, η εργασιακή εκμετάλλευση, ο θυμός κι ένας βουβός φόβος. Είναι όλα αυτά που επιλέγω να αφήσω πίσω μου. Η κοινωνία μας βρίσκεται σε αδιέξοδο, η τεχνολογία έχει υποκαταστήσει τη ζωή μας και η βία έχει μεγεθυνθεί σε σημαντικό βαθμό. Επομένως, μακριά από κραυγές, γκρίνια, μιζέρια, κακεντρέχεια και αντιπαλότητες. Με την ευχή στον καθέναν, το 2019 να ανακαλύψει την «υπεραξία των πραγμάτων», τα σημαντικά, τα ενδιαφέροντα και τα ουσιαστικά της ζωής. Και να συναντήσει τους τρόπους που οδηγούν στη νοηματοδότηση του κόσμου του. Χρόνια πολλά!
Θοδωρής Αντωνόπουλος
Τι κρατάω:
Την πόλη όπου ζω, με όλα τα ωραία και τα μίζερά της, γιατί παραμένει ζωντανή, ανήσυχη και συναρπαστική όσο λίγες μητροπόλεις. Τους επιστήθιους φίλους που γίνανε πια συγγενείς, χωρίς τα «μείον» εκείνων. Ένα ιδιαίτερο πλασματάκι. Μερικές καλές δουλειές που έβγαλα φέτος, ανάμεσά τους συνεντεύξεις-μαθήματα ζωής σαν του Περικλή Κοροβέση και του Φίλιππα Κυρίτση. Μερικά πράγματα που καλώς τόλμησα. Τη φθινοπωρινή εξέγερση του Παρισιού που, όσο αμφιλεγόμενη κι αν είναι, επιβεβαιώνει ότι καμιά ιστορία δεν τέλεψε. Τη «Μεγάλη Πορεία» του Καραβανιού των Μεταναστών από την Κεντρική Αμερική στα κατάφρακτα σύνορα Μεξικού - ΗΠΑ. Τον «αυνανιζόμενο» της Πομπηίας κι ας αμφισβητείται η αρχική ερμηνεία του ευρήματος. Τον τεράστιο Στίβεν Χόκινγκς που απεβίωσε φέτος, αλλά και την αριστουργηματική φιλμογραφία του Μπερτολούτσι, που τον ακολούθησε. Το drag στο πολιτικό προσκήνιο «ελέω» αδικοχαμένου Ζακ. Τα live των Kraftwerk και Tale of Us στην Αθήνα. Τη δύναμη και το πείσμα της συλλογικότητας JailGoldenDawn. Το Δελτίο Παραπόνων του Τζέφρι Ευγενίδη, τα ανέκδοτα ποιήματα του Παύλου Σιδηρόπουλου, την queer ποίηση του Sam Albatros, τις φωτογραφίες του Γιώργου Νικολαΐδη από τα «άγρια» '80s, τις συναυλίες κλασικής μουσικής στα Εξάρχεια, το 24ο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, τα τελευταία επεισόδια της σειράς «Sense8» στο Netflix, τον Γκοντό του θεάτρου Άττις και, φυσικά, την Πάμελα Άντερσον ως «Πασιονάρια»!
Τι αφήνω:
Στα «καθ' ημάς», τη νοσηρή κανονικοποίηση μιας φασίζουσας, macho, τυφλής βίας, από την αυτοκτονία του 15χρονου θύματος bullying Νικόλα Φιλίππου, τις άγριες δολοφονίες του Ζακ Κωστόπουλου και της Ελένης Τοπαλούδη και τη ρατσιστική εκτέλεση του Πετρίτ Ζίλφε μέχρι την καθημερινότητα καθενός και καθεμιάς μας. Την ακροδεξιά επέλαση που συνεχίστηκε και το '18 σε Αμερική και Ευρώπη – η Ιστορία στην «όπισθεν». Το συνεχιζόμενο δράμα των καθηλωμένων στην Ελλάδα προσφύγων και στην «Ευρώπη-φρούριο». Τους αποσιωπημένους πολέμους της ντροπής σαν αυτόν της Υεμένης, αλλά και το συνεχιζόμενο δράμα της Συρίας. Τους φανφαρόνους αρνητές της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής σε μια ακόμα χρονιά με φονικές μεγα-πυρκαγιές, μεγα-πλημμύρες, παρατεταμένες ξηρασίες, καταστροφικούς τυφώνες, μέχρι καύσωνες στον αρκτικό κύκλο. Τη βιβλική καταστροφή στο Μάτι. Τον αυταρχισμό, την παραμύθα και τον κυνισμό ως συνώνυμο της κάθε εξουσίας. Την έξαρση της επιδημίας των fake news. Τη διαρκώς αυξανόμενη φτήνια, τη χυδαιότητα, την παραπληροφόρηση και την ανθρωποφαγική παράνοια των πολλά υποσχόμενων κάποτε social media. Τις επιπολαιότητες, τις ψευδαισθήσεις και τις αμετροέπειες που δεν απέφυγα.
Μ. Ηulot
Τι κρατάω:
Αυτά που κρατάω από το 2018 είναι το ταξίδι στην Τοσκάνη που κατέληξε στο Πέζαρο, σε μια μαγική παράσταση της όπερας Ricciardo e Zoraide με all-star cast (Sergey Romanovsky, Pretty Yende, Juan Diego Florez, Nicola Ulivieri, Xabier Anduaga), το «Lingo» του FY και τα άλμπουμ της Tirzah και του Playboi Carti (που άκουγα μανιωδώς στο αυτοκίνητο όλη την άνοιξη και το καλοκαίρι), ένα Σαββατοκύριακο στη Θεσσαλονίκη με non stop τραπεζώματα που έκλεισε με την επίσκεψη σε ένα πατάρι-«τεκέ» με πιτσιρικαρία να κάνει ναργιλέ με συνοδεία trap, το δεύτερο τεύχος του «Taverna», μια καταπληκτική φθινοπωρινή ξενάγηση στη Δήλο, το βιβλίο του Εντουάρ Λουί Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ και την απολαυστική συνομιλία μαζί του, το βιβλίο του Νικήτα Παπακώστα Αγαπητά μου καλούδια, το «Μπλουμ» της Nalyssa Green, το υποδειγματικό «λεύκωμα» των Beastie Boys που είναι ένα βιβλίο-πρότυπο για το πώς μπορεί να γίνει η ανακεφαλαίωση μιας ολόκληρης μουσικής καριέρας, μερικά σπάνια και εξαντλημένα βιβλία (κυρίως για την ιστορία του φαγητού) που βρήκα σε pdf (και που κάνουν πολλά από τα σύγχρονα γαστρονομικά βιβλία να φαίνονται αστεία), κάποια ντοκιμαντέρ και σειρές (ούτε μία ταινία δεν είδα που να ήταν συγκλονιστική ή, έστω, έκπληξη), το απόγευμα που πέρασα με τη Thalia Mavros συζητώντας για το τέλος της υποκουλτούρας και των μέσων όπως τα ξέραμε, την εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση για τα Άνθη του Κακού του Charles Baudelaire σε μετάφραση του Γιώργου Κεντρωτή, το «Inner City Pressure» του Dan Hancox με την ιστορία του grime, το Ηπειρώτικο Μοιρολόι του Κρίστοφερ Κινγκ, το συγκλονιστικό «Raw, My journey into the Wu-Tang» του U-God (όπου η λογοτεχνία συναντάει το ραπ με έναν συγκινητικό τρόπο), το νέο ελληνικό (φουτουριστικό) ραπ από πιτσιρικάδες (με όλες του τις αδυναμίες), τη μοντέρνα ποίηση στο Ούτις του Σαμψών Ρακκά, το «Daytona» του Pusha T, τη διαδρομή από τη Norcia, μέσω της κοιλάδας Nera, μέχρι το γκρεμισμένο από τον σεισμό του 2016 Καστελούτσιο και το Εθνικό Πάρκο Σιμπιλίνι στην Ουμπρία (από τις πιο όμορφες περιοχές της γης), ένα καθηλωτικό live του θρύλου σαξοφωνίστα και κλαρινετίστα της free-jazz Peter Brötzmann στο Jazz-Schmiede του Ντίσελντορφ, με συνοδεία εξαιρετικών μουσικών (Schmidtke, Babik, Manderscheid, Weiss).
Τι αφήνω:
Αρρώστιες, πυρκαγιές και απώλειες σημάδεψαν το δικό μου 2018 με έναν τρόπο ανεξίτηλο: ο θάνατος της μάνας μου, η εκατόμβη νεκρών στο Μάτι, η δολοφονία του Ζακ, οι κτηνώδεις αντιδράσεις του κόσμου στα social media, ο εθνικισμός και η θρησκοληψία.
Δημήτρης Πολιτάκης
Τι αφήνω:
Αν το πάρω προσωπικά το ερώτημα, η απάντηση θα ήταν ότι αν μπορούσα θα άφηνα σχεδόν τα πάντα πίσω – όχι ότι έχει κανείς την πολυτέλεια να το κάνει και να αποδεσμευτεί από το βάρος, αλλά λέμε, αν... Οπότε, επιλέγω να μην απαντήσω προσωπικά, αφήνοντας πίσω μόνο μαύρες πέτρες, και να παραθέσω απλώς δύο μικρά αποσπάσματα από ομιλίες που έγιναν τη χρονιά που πέρασε από δύο συγγραφείς που δοξάστηκαν σε πιο «ανέμελες» εποχές και αποτελούν απόπειρες διαχείρισης της ψηφιακής μας ύπαρξης, του πολιτικού αδιεξόδου στο οποίο φαίνεται να έχουμε περιέλθει αλλά και της ίδιας της έννοιας του χρόνου. Ας προσδεθούμε, πάντως, καλού κακού από τώρα, γιατί οι αναταράξεις τη νέα χρόνια αναμένονται ακόμα πιο έντονες.
Ντάγκλας Κόπλαντ: «Ο online κόσμος έχει ξεπεράσει κατά πολύ σε ταχύτητα την ικανότητά μας να δημιουργούμε συνθήκες πολιτικής σταθερότητας... Η λειτουργία της δημοκρατίας έχει αλλάξει κι αυτό πρέπει να το αποδεχτούμε άμεσα, όπως και τη νέα σχέση που έχουμε πια με τον χρόνο. Ο χρόνος πλέον μοιάζει να κινείται εξαιρετικά γρήγορα και τα πάντα μοιάζουν σαν να συνέβησαν είτε πριν από 10 λεπτά, είτε πριν από 10 χρόνια... Ο χρόνος εγγράφεται στο μυαλό μας σύμφωνα με την πρόσληψη της online πληροφορίας και τις δόσεις ντοπαμίνης που αυτή παράγει...».
Ζέιντι Σμιθ: «Οι άνθρωποι που με ρωτάνε για την αποτυχία του φιλελεύθερου/πολυπολιτισμικού μοντέλου υπονοούν ότι δεν απέτυχε μόνο μία συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία αλλά ότι οι άνθρωποι οι ίδιοι έχουν αλλάξει και είναι πλέον θεμελιωδώς ανίκανοι να συνυπάρξουν ειρηνικά. Το μάθημα που εγώ όμως επιλέγω να πάρω από αυτές τις διαπιστώσεις είναι ότι η πρόοδος δεν είναι ποτέ μόνιμη και τελεί διαρκώς υπό απειλή, υπό διαπραγμάτευση, υπό αναθεώρηση, αν πρόκειται να επιβιώσει...».
Αφήνω πίσω τις λίγες μνησίκακες και γεμάτες απωθημένα περιπτώσεις που συχνά δεν μπορείς να αποφύγεις. Και, φυσικά, ένα σωρό πικρά γεγονότα που προξένησαν πόνο στη χώρα, όπως η πυρκαγιά στο Μάτι αλλά και τα δείγματα διχασμού γύρω από το Μακεδονικό και τη Συμφωνία των Πρεσπών. ― Νικόλας Σεβαστάκης
Βασιλική Σιούτη
Τι κρατάω:
Θα ήθελα να κρατήσω την ελευθερία του λόγου και τον σεβασμό στο ρεπορτάζ που συνάντησα στη LifΟ, κάτι καθόλου αυτονόητο και δεδομένο για πολλά ελληνικά ΜΜΕ. Θα ήθελα να κρατήσω επίσης ό,τι γεννάει ελπίδα και κάθε νησίδα ελεύθερης έκφρασης, αντίστασης στην παρακμή, δημοκρατίας και δικαιοσύνης που άντεξε και συνεχίζει να αντέχει σε αυτήν τη χώρα.
Τι αφήνω:
Θα ήθελα να πετάξω την επικίνδυνη εξουσιομανία που έχει κυριεύσει αρκετούς πολιτικούς και τη διέκρινα αρκετές φορές κάνοντας ρεπορτάζ, τον αυταρχισμό της εξουσίας που δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, τη μισαλλοδοξία που εκτινάχθηκε τη χρονιά αυτή, φτάνοντας σε ανυπόφορα επίπεδα, την ανοχή που επιδείξαμε απέναντι στην πολιτική παρακμή και στην αδικία, την κατάχρηση της πολιτικής ορθότητας που μετατρέπεται σε εργαλείο ελέγχου και απειλεί την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, εξελισσόμενη σε νέα μορφή φονταμενταλισμού, όπως έλεγε και ο Ουμπέρτο Έκο.
Χρήστος Παρίδης
Τι κρατάω:
Το 2018 ήταν μια χρονιά γεμάτη και πολυδιάστατη. Προσωπικά, συνδέθηκα με το «μαύρο κουτί» του Ιδρύματος Κακογιάννη, του οποίου ανέλαβα τον προγραμματισμό, και έζησα την αγωνία ανεύρεσης πόρων προκειμένου να ανέβουν οι παραστάσεις. Από αυτές, κάποιες με χαροποίησαν ιδιαίτερα, ανάμεσά τους και η πρώτη μου θεατρική μετάφραση. Από τις αμέτρητες παραστάσεις που είδα κατά τη διάρκεια της σεζόν, με κέρδισαν κυρίως εικόνες λιλιπούτειων παραγωγών, όπως το Λουκούμι από την bijoux de kant και ο Ευαγγελισμός της Κασσάνδρας από τον Θάνο Σαμαρά. Εικόνες απολαυστικές θα έχω να θυμάμαι και από παραστάσεις της Λυρικής, όπως η Λουτσία ντι Λαμερμούρ και ο Μαγεμένος Αυλός. Στις σκοτεινές αίθουσες αφέθηκα στη μαγεία των εικόνων της Ανιές Βαρντά, του Φατίχ Ακίν, από την ταινία του οποίου θα μου μείνει αξέχαστη η ερμηνεία του Γιάννη Οικονομίδη ως απειλητικού φασίστα. Φυσικά, κρατάω το Call me by your name του Λούκα Γκουαντανίνο που με ταξίδεψε πίσω στον χρόνο και στην Ιταλία των '80s, όπως την έζησα ο ίδιος. Κρατάω, επίσης, στην καρδιά μου τη μαγική «παιδικότητα» του Αλέξη Ακριθάκη από την έκθεσή του στο Πάρκο Ελευθερίας, τα υπέροχα εκθέματα στις «Αμέτρητες όψεις του ωραίου», ιδίως το γλυπτό με το οποίο κλείνει η έκθεση, πορτρέτο άντρα από τη Δήλο ρεαλιστικής τεχνοτροπίας, καθόλου ιδεαλιστικό, ενώ με συνεπήρε το ευφυέστατο βιβλίο του Μέντελσον Οδύσσεια: Ένα έπος, ένας πατέρας, ένας γιος που διάβασα στη Νίσυρο, αγναντεύοντας το πέλαγος. Εξακολουθώ, ακόμα, να χαίρομαι που ζω στην Αθήνα, μια πόλη που όλο και περισσότερο μοιάζει με την παλιά, κοσμοπολίτικη Βηρυτό: πολύβουη, πολυπολιτισμική, πολύχρωμη, όπου δίπλα στην εξωφρενική βρόμα (στην οποία οι συμπολίτες μας είναι μάλλον εθισμένοι, δεν εξηγείται αλλιώς) συχνά ξεσπάει βία για ασήμαντη αφορμή. Αλλά τι είναι αυτό μπροστά στη βία της σοκαριστικής δολοφονίας Κασόγκι από την αιμοδιψή εξουσία της χώρας του ή τα τρομερά που συμβαίνουν στην Υεμένη, τη στιγμή που ΜΜΕ, κυβερνήσεις αλλά και ακτιβιστές στη Δύση ελάχιστα μοιάζει να τους απασχολούν...
Χριστίνα Γαλανοπούλου
Τι αφήνω:
Τι να πεις για το 2018; Ήταν έτος-φιάσκο. Έτος-τραγωδία εκ των πραγμάτων. Οι νεκροί σε Μάνδρα και Μάτι μοιραία δίνουν τον τόνο. Δεν προσπερνιέται το αίμα και η ευθύνη. Όλων μας. Ήμουν πάντα της άποψης ότι απ' οτιδήποτε πρέπει να κρατάμε μόνο τα καλά και να προχωράμε. Φέτος, δυσκολεύομαι λίγο. Σε προσωπικό επίπεδο, πάλι, κάνα δυο δύσκολες αποφάσεις σε προσωπικά και φιλικά ζητήματα με έπεισαν ότι δεν έχει πια κανένα νόημα να θυμώνεις με τους ανθρώπους. Κι αυτό ήταν απελευθερωτικό (να ένα καλό!). Καμιά φορά ο τοίχος μπροστά σου δεν χρειάζεται σκαρφάλωμα. Μπορείς απλώς να τον σπάσεις και να τελειώνεις ή να του γυρίσεις την πλάτη. Λυπάμαι λίγο για τους φίλους που όλο και λιγότερο βλέπω πια λόγω υποχρεώσεων, λυπάμαι και που ξαφνικά έγινα παραπονιάρα και αισθάνομαι ότι απελπίστηκαν κι αυτοί και συνήθισαν στις απουσίες μου. Θέλω με όλο μου το είναι, που λέει και το κλισέ, να φύγει το 2018. Και μπορώ μόνο να ελπίζω ότι το 2019 θα πάμε καλύτερα, γενικώς. Ή θα χάσουμε λιγότερα, ειδικώς.
Πηνελόπη Μουλά
Τι κρατάω:
Το 2018 ήταν μια γεμάτη χρονιά, δεν έχω παράπονο, είχε απ' όλα! Κρατάω το πρώτο οικογενειακό ταξίδι στην Πράγα, αυτή την πόλη που μοιάζει σαν να έχει βγει από παραμύθι. Δεν θα ξεχάσω πόσο χαρούμενες ήταν οι κόρες μου, Αθηνά και Αρετή, στη βαρκάδα στον ποταμό Μολδάβα, στις βόλτες στα υπέροχα πάρκα και στο κάστρο της πόλης. Σίγουρα στα top της χρονιάς ήταν η επιστροφή μου στην οικογένεια της LifO μετά από 11 χρόνια. Όπως λέω, οι μεγάλες αγάπες δεν ξεχνιούνται! Ένα μεσημέρι στο σπίτι με τις κολλητές και τις κόρες μας που κουβεντιάζαμε και γελάγαμε λες και ήμασταν πάλι παιδιά. Τα τρία μαθήματα yoga με τη δασκάλα μου Yogananda, που πλέον μένει στη Σκόπελο. Τις στιγμές που πέρασα με την οικογένειά μου και θα φροντίσω να είναι περισσότερες το 2019. Τέλος, άφησα το καδράκι «CHOOSE TO BE HAPPY». Μόλις το είδα, σκέφτηκα ότι αυτό θέλω για μένα. Σήμερα είναι στο γραφείο μου για να μου θυμίζει καθημερινά ότι εγώ επιλέγω τι θέλω στη ζωή μου: να είμαι χαρούμενη!
Τι αφήνω:
Αφήνω πίσω (μπορώ άραγε;): την ξαφνική απώλεια αγαπημένης φίλης – Δημητρούλι, θα είσαι πάντα στην καρδιά μου! Την καταστροφή και την απώλεια 100 ψυχών στο Μάτι, τη δυστυχία χιλιάδων μεταναστών που παλεύουν για ένα καλύτερο αύριο με όση αξιοπρέπεια τους έχει απομείνει, τον ρατσισμό και τη βία που έχει φυτρώσει στην ελληνική κοινωνία, την τρομοκρατία σε κάθε της μορφή. Τέλος, αφήνω πίσω όλους εκείνους τους «θολούς» καθρέφτες που έβαζαν εμπόδια στην πορεία μου.
Άννα Κόκορη
Τι κρατάω:
Από το 2018 κρατάω πολλά, τόσο πολλά, που ούτε θυμάμαι να τα γράψω ούτε χωράνε. Κρατάω, πέρα από τις χάρτινες αποδείξεις, όλες τις νέες εμπειρίες που έζησα. Τα ταξίδια, τις δυνατές γνωριμίες, τις απογοητεύσεις, τους αποχωρισμούς, το τρίτο ακαδημαϊκό πτυχίο, που δεν θα ξέρω τι να το κάνω. Τη νέα μου μεγάλη οικογένεια στη LifΟ και την ακόμα μεγαλύτερη στο Α,μπα – μαζί με όλη τη γνώση που αποκόμισα διαβάζοντας Λένα Φουτσιτζή. Τους νέους, δυσεύρετους ανθρώπους που μπήκαν στη ζωή μου, όπως η Εριφύλη, η Ελπίδα, η Γιώτα και η Μερόπη, που δεν το ξέρουν, αλλά με το παράδειγμά τους με άλλαξαν αρκετά. Κρατάω την οικογένεια και τους πιστούς μου φίλους, μαζί με τη νέα, πιο ώριμη δυναμική στις σχέσεις μας. Επίσης, τα αναπάντεχα «μπράβο», τα ειλικρινή «ευχαριστώ» και τα ντόμπρα «είσαι λάθος». Τα κρατάω κι αυτά. Το 2018 ήταν μια χρονιά υπερβολικής υπερδιέγερσης, ανακάλυψης, μάθησης και παραδοχής. Ήταν μια χρονιά που χίλια ρωτούσα και ένα καταλάβαινα. Το κρατάω, λοιπόν, κι αυτό. Τέλος, κρατάω σφιχτά τη φευγαλέα καλοκαιρινή εικόνα μιας πολύ γιαγιάς κι ενός πολύ παππού να κάθονται σε δυο άσπρες μισοσπασμένες πλαστικές καρέκλες στην είσοδο της απερίφραχτης κατεστραμμένης αυλής τους στην Αμοργό και να τρώνε σποράκια ήρεμοι, αγαπημένοι και αβλαβείς.
Τι αφήνω:
Ένα χαρτάκι με στόχους που έγραψα την Πρωτοχρονιά του 2018. Δεν ήταν ούτε πολλοί, ούτε ανέφικτοι, ούτε όλα όσα ονειρευόμουν στη ζωή μου. Τους πέτυχα, όμως, οπότε δεν χρειάζομαι πια το χαρτάκι.
Κώστας Μαντάς
Τι κρατάω:
Kαι εκεί που έχω προβληματιστεί για το τι θα γράψω για το 2018, αφού πρόκειται για μια χρονιά η οποία ειλικρινά δεν κατάλαβα πώς πέρασε και ούτε έχω συγκρατήσει κάτι σπουδαίο, έρχεται το fb να μου υπενθυμίσει κάποια όντως σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν το 2018 με τη φωτογραφική ανασκόπηση που κάνει κάθε χρόνο.
Στα θετικά, λοιπόν, τα δέκατα γενέθλια της μεγάλης μου κόρης (πιάσαμε διψήφιο νούμερο, μεγαλώνουμε και «δενόμαστε» όλο και πιο πολύ). Επίσης στα θετικά το φετινό καλοκαίρι, που ήταν το καλύτερο από κάθε άλλη χρονιά: νέες φιλίες, νέοι άνθρωποι στη ζωή μας... Στα συν, όμως, θα εντάξω και τις σκέψεις μου για τις αλλαγές που ετοιμάζω για το 2019. Πάντα πρέπει να προχωράμε και να ετοιμάζουμε κάτι διαφορετικό, έτσι κι αλλιώς η ρουτίνα δεν υπήρχε ποτέ στη ζωή μου. Ελπίζω να πάνε όλα καλά! Καλές γιορτές, καλό και τυχερό το 2019 στη ζωή όλων.
Άρης Δημοκίδης
Τι κρατάω:
Όλη την τέχνη, υψηλή και χαμηλή, που μου έκανε παρέα φέτος / Την αγάπη μου για τα «Μικροπράγματα» (η ενασχόλησή μου με το site μού δίνει ζωή!) / Ένα πολύ ωραίο ταξίδι στη Σκανδιναβία / Τη Χαλκιδική τον χειμώνα / Τη δημοσιογραφία της Βασιλικής Σιούτη και της Carole Cadwalladr / Τις ωραίες στιγμές με οικογένεια, φίλους και γάτες.
Τι αφήνω:
Την επέλαση της ακροδεξιάς στην Ευρώπη (που γίνεται με λίγη, έως πολλή, βοήθεια απ' τη Ρωσία) / Τον Τραμπ στα σκουπίδια / Τα τρολ, ειδικά τα έμμισθα / Τα κολλήματά μου.
Μαρία Παππά
Τι κρατάω:
Το ότι ήταν η πιο ενδιαφέρουσα μουσική χρονιά που έχουμε βιώσει τελευταία. Άσχετα από το αν δεν ακούστηκαν κάποιες δουλειές όπως θα έπρεπε και τις ανακαλύπτουμε πιο προσεκτικά τώρα, προς το τέλος, όπως το ζοφερό «Pastoral» της Gazelle Twins. Η μουσική κάνει μια φρέσκια πολιτική στροφή και ενθαρρύνεται μέσα από τέτοια έργα. Επίσης, κρατάω άλμπουμ όπως το «Insecure Men» που πολεμούν ατρόμητα την παράνοια της πολιτικής ορθότητας και βγαίνουν κερδισμένα μέσα από την ανθρωπιά τους. Όσον αφορά το χιπ-χοπ και την trap, αυτά τα είδη πολεμήθηκαν όσο τίποτα τη χρονιά που πέρασε και με φοβίζει πλέον το ότι αυτός ο πόλεμος μπορεί να κρύβει άλλες, βαθύτερες και όχι τόσο κολακευτικές αιτίες, πέρα από τη δικαιολογία του καλού γούστου. Κρατάω επίσης την ανακούφιση που φέρνει το μπλοκ στα social media και στην τοξικότητα που επικρατεί.
Τι αφήνω:
Την πολιτική που υιοθετούν ορισμένα μεγάλα μουσικά sites στις κριτικές τους αλλά και στον τρόπο που παρουσιάζουν τις ειδήσεις του μουσικού χώρου. Δυστυχώς, ο πήχης έχει πέσει πολύ χαμηλά κι έτσι χάνουν όποια αξιοπιστία τους είχε απομείνει. Την πεισματική άρνηση ορισμένων να αποκαθηλώσουν τα ροκ μουσικά τους είδωλα. Τέλος, τις τοξικές συμπεριφορές, τον μισογυνισμό στα social media και τη νοσταλγία για το παρελθόν.
Γιώργος Λυκουργιώτης
Τι κρατάω:
Τις όποιες σκέψεις και ενέργειές μας για βελτίωση της δικής μας προσωπικής ζωής αλλά και των συμπολιτών μας σε επίπεδο επαγγελματικό και οικονομικό. Τις παγκόσμιες παρεμβάσεις για ειρήνη, τερματισμό των πολεμικών συγκρούσεων και της εγκληματικής δραστηριότητας, για την καταπολέμηση του προσφυγικού. Μα, πάνω απ' όλα, κρατάω το βλέμμα που μας στήριξε.
Τι αφήνω:
Ό,τι τρομοκρατικό και φασιστικό πληγώνει τον πλανήτη, ό,τι προσέβαλε την τιμή, τη νοημοσύνη κι ακόμα περισσότερο την ίδια τη ζωή, την ευτέλεια, τον λαϊκισμό και τη χυδαιότητα που μας περιέβαλαν και φέτος.
Φιλιώ Ράγκου
Τι κρατάω:
Καθημερινά περνάνε από τα χέρια μου πολλές ειδήσεις, οι περισσότερες αρνητικές κι ανάμεσά τους ελάχιστες «οάσεις». Θέλω να κρατήσω όλες εκείνες τις στιγμές που μια απλή ανθρώπινη πρωτοβουλία μού δημιούργησε ελπίδα. Ακόμη κι εκείνες κάποιων «μεγάλων θανάτων» θα κρατήσω, όπως του Στίβεν Χόκινγκ, που συγκίνησε, συσπείρωσε και έκανε έναν ολόκληρο πλανήτη να υποκλιθεί στο μεγαλείο ενός μυαλού... Ευτυχώς, συνεχίζουν να εκκολάπτονται κι άλλα τέτοια μυαλά. Και ανυπομονώ να μάθω νέα τους.
Τι αφήνω:
Θέλω να αφήσω πίσω οπωσδήποτε όλα εκείνα τα ειδεχθή εγκλήματα εντός και εκτός που μου δημιούργησαν ένα σφίξιμο στην καρδιά, το ότι εν ετει 2018 δεν έχουμε μάθει ακόμα να σεβόμαστε τα ζώα και η ακροδεξιά εξελίσσεται σε μια απασφαλισμένη βόμβα έτοιμη να εκραγεί. Η κλιματική αλλαγή και οι ζοφερές «υποσχέσεις» της με έκαναν πολλά βράδια να αναρωτιέμαι και να φοβάμαι για το μέλλον...
Μάρω Θωμά
Τι κρατάω:
Τις λίστες με τα αγαπημένα της χρονιάς / τα πειράγματα του Θανάση / το έξυπνο χιούμορ / τα αυθόρμητα φιλιά στο μάγουλο, ειδικά όταν είσαι στο Γκάλαξι / το καλό γούστο / τα μυθιστορήματα με αριθμούς στον τίτλο / τα μυθιστορήματα με πόλεις στον τίτλο / την Ιθάκη / την Anita Rachvelishvili / τα δύσκολα ονόματα που ποτέ δεν θυμάμαι / τις προτεραιότητες / τον χρόνο.
Επιτέλους αγάπησα: Τα πειράγματα του Θανάση / τις καλές τηλεοπτικές σειρές / την πολλή δουλειά / την τάξη και την οργάνωση / την ειρωνεία / τους ανθρώπους που επιμένουν να σκέφτονται ψύχραιμα.
Ξανα-αγάπησα: τον Momus και τον Μπροντέλ.
Τι αφήνω:
Τους κρυφούς φασίστες // τη δημαγωγία // τους φανερούς φασίστες // τους κοντόφθαλμους ποιητές // το στυλιζαρισμένο κενό // τους άντρες που δεν αγαπούν τις γυναίκες.
Πάνος Σάκκας
Τι αφήνω:
Το 2018 δεν με δυσκόλεψε καθόλου στο ξεσκαρτάρισμα. Στο καλάθι των σκουπιδιών πετάω την εισαγωγή της μητέρας μου στην εντατική, την αγωνία του πατέρα μου στην αίθουσα αναμονής και τη σκέψη ότι ο μόνος τρόπος για να μη δεις τους δικούς σου να πεθαίνουν είναι να πεθάνεις πρώτος εσύ.
Τι κρατάω:
Κρατώ την έξοδο της μαμάς από τη ΜΕΘ, τον μπαμπά που έβαλε μουσική στον δρόμο της επιστροφής και την αγία καθημερινότητα. Στην εξώπορτα του κήπου μάς περίμενε μια φουντωτή ουρά (μαζί με το υπόλοιπο σκυλί), που δεν κατάλαβε ποτέ τι είχε συμβεί. Εύχομαι σε όλους σκυλίσια χρόνια.
Πάρις Ταβιτιάν
Τι κρατάω:
Τα όρια του χρόνου μού ήταν πάντα μπερδεμένα, ο χρόνος περνάει γρήγορα, δεν θυμάμαι αν πολλά έγιναν φέτος ή πέρσι, αλλά το σημαντικό είναι ότι η χρονιά φεύγει, αφήνοντάς μου ευχάριστη αίσθηση. Ανυπομονώ για τις γιορτές, για όλα αυτά που δεν έχω προλάβει και θέλω να κάνω αυτές τις μέρες με ηρεμία. Το κυριότερο, τα βασικά και πάλι εδώ. Μου άρεσε που φέτος αναθεώρησα αρκετά, μικρά ή μεγάλα. Που προσπαθώ τουλάχιστον το «αργά το βράδυ» να γίνει «νωρίς το πρωί». Παρά την κούραση και το ξεβόλεμα, εκτίμησα περισσότερο τα μικρά ταξίδια που ποτέ δεν συμπαθούσα και φέτος έγιναν πολλά· εντός ή εκτός, για δουλειά ή βόλτα, σαν ένα μικρό reset στην καθημερινότητα. Που χώρεσα στην εβδομάδα μου σωματική άσκηση – είχα να ασχοληθώ με οτιδήποτε από το δημοτικό σχεδόν και δεν περίμενα να με ενθουσιάσει. Για τη νέα χρονιά τα κλισέ μού αρκούν, υγεία, τύχη, καθαρό μυαλό, χρόνος και μετά βλέπουμε. Ευχάριστες εκπλήξεις και τυχαία γεγονότα ευπρόσδεκτα!
Θανάσης Χαραμής
Τι κρατάω:
Την απογείωση της LifΟ, που φέτος ήταν η πιο hard job ever μέχρι στιγμής και αυτό έχει διπλή αξία. Τίποτα δεν χαρίζεται και μάλλον έτσι πρέπει.
Το ότι ευτυχώς η χρονιά κλείνει με τρομερό τριήμερο στη Ρώμη. Να πάτε όλοι, και το λέω εγώ που οι φίλοι ξέρουν πόσο εκνευριστικά απαιτητικός είμαι.
Τι αφήνω:
Τις πολλές κακές ειδήσεις της χρονιάς. Φέτος ήταν, μου φαίνεται, ακόμα πιο πολλές.
Τα ξεκαθαρίσματα λογαριασμών. Από το 2019, το 2020 και βλέπουμε... Δεν είναι ώρα για μάχες.
Βιβίκα Ανδριανάτου
Τι κρατάω:
Από το 2018 δεν αφήνω τίποτα. Τα κρατάω όλα. Απώλειες, χωρισμούς και αποχωρισμούς, δύναμη που δεν ήξερα ότι έχω, σχέσεις που επαναπροσδιορίστηκαν αλλά και μοναδικές στιγμές με αγαπημένους ανθρώπους, στιγμές με φίλους που ξαναβρεθήκαμε, αγάπη που μένει για πάντα, γνώση που κι αυτή κατακτιέται σιγά-σιγά. Όλα είναι δρόμος λένε, όλα πολύτιμα μαθήματα ζωής. Κι αν το 2018 ήταν δύσκολο, το 2019 είναι μπροστά. Όπως λέει και η Ισιδώρα, μπήκε ο Δίας στον Τοξότη, φέτος θα σκίσουμε!
Μερόπη Κοκκίνη
Τι κρατάω:
Το 2018 ήταν η χρονιά που κατάλαβα ότι δεν έχω χρόνο για χάσιμο. Μου πήρε 45 χρόνια, βέβαια, αλλά κάλλιο αργά, που λένε. Ήταν μια χρονιά που μέτρησα μερικές προσωπικές νίκες, κυρίως γιατί τα έβαλα με τον ίδιο μου τον (κακό) εαυτό, και μέσα από αυτές πήρα ορισμένα πολύ χρήσιμα μαθήματα. Όχι ότι η καθημερινότητα υπήρξε εύκολη. Πολλές οι αθλιότητες στην κοινωνία, στον κόσμο αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, αλλά γεννήθηκε μέσα μου μια πίστη (ελπίζω να μην ακουστεί εγωιστικό) σ' εμένα.
Ευχαριστώ πολύ για άλλη μια χρονιά τους γονείς μου που είναι πάντα μια ζεστή αγκαλιά, τους φίλους μου και τον Γιώργο, που είναι ακόμα εκεί και το προσπαθούμε να συμβαδίζουμε καθώς η ζωή εξελίσσεται και μας αλλάζει, τους συναδέλφους μου που κάνουν την καθημερινότητα πιο εύκολη και τον ψυχολόγο μου που με βοηθά να βλέπω τα πράγματα πιο καθαρά επιτέλους.
Ελπίζω το 2019 να κάνω όσα δεν πρόλαβα τη χρονιά που τελειώνει σε λίγες μέρες και να έχω την ευκαιρία να εμβαθύνω λίγο περισσότερο σε αυτά που συνήθως η βιασύνη με εμποδίζει.
Μαρία Δρουκοπούλου
Τι κρατάω:
Τα τελευταία χρόνια έχω αποφασίσει να κάνω μια μεγάλη χάρη στον εαυτό μου και στους γύρω μου: να γκρινιάζω όσο το δυνατόν λιγότερο, κυρίως για ό,τι αποτελεί δική μου επιλογή. Επειδή, λοιπόν, το 2018 είναι μια χρονιά που θα μπορούσε άνετα να με κάνει να αθετήσω την υπόσχεσή μου –και η αλήθεια είναι ότι τον τελευταίο καιρό έχω αρχίσει να ενδίδω επικινδύνως στις ανασφάλειες που για μεγάλο διάστημα είχα μάθει να κοροϊδεύω–, θα επιλέξω να κρατήσω τη χρήσιμη πλευρά όσων άσχημων συνέβησαν, γιατί, ως γνωστόν, ακόμα και στις χειρότερες καταστάσεις, αν ψάξεις με ψυχραιμία, όλο και κάτι θετικό θα βρεις, έστω μέτριο. Ας πούμε, λοιπόν, ότι έμαθα κάπως καλύτερα τον εαυτό μου και τα όριά μου, είδα διαφορετικά κάποια πράγματα που θεωρούσα δεδομένα και μπήκα στη διαδικασία να βάλω σε νέες βάσεις ό,τι μέχρι σήμερα αποτελούσε το προσωπικό μου comfort zone. Θα προτιμούσα, λοιπόν, να δω το 2018 ως επιμορφωτικό και μακάρι η εμπειρία του να κάνει το 2019 μια πραγματικά καλή χρονιά για όλους!
Χριστίνα Γιαννοπούλου
Τι κρατάω:
Υπέροχες βραδιές με καλούς φίλους που μου είχαν λείψει πολύ. Πρωινές σαββατιάτικες βόλτες με το σκυλί μου, καθώς και τις προπονήσεις που αφιερώνω στον εαυτό μου. Την ελπίδα ότι ξυπνάω με δύο πόδια, με δύο χέρια κι ένα χαμόγελο αισιοδοξίας από τον δικό μου άνθρωπο. Όπως λέει και ο Γκαρσία Μάρκες: «Κράτα αυτούς που αγαπάς κοντά σου, πες τους πόσο πολύ τους χρειάζεσαι, αγάπα τους και φέρσου τους καλά. Βρες χρόνο για να τους πεις "συγγνώμη", "σε παρακαλώ", "ευχαριστώ" κι όλα τα λόγια αγάπης που ξέρεις». Τέλος, κρατάω τις καλύτερες αναμνήσεις από την προηγούμενη δουλειά μου και τη μεγάλη τους αγκαλιά (ξέρουν αυτοί). Την ανανέωση της νέας μου επαγγελματικής στέγης και τους νέους συνεργάτες που με γεμίζουν ενέργεια.
Τι αφήνω:
Την αίσθηση της απουσίας ενός ανθρώπου σημαντικού για μένα, που μου έμαθε πως το ρίσκο βοηθά τους τολμηρούς και ότι η μαγεία είναι στα απλά πράγματα. Αφήνω πίσω τις άσχημες ειδήσεις του καλοκαιριού και τους τοξικούς ανθρώπους. Επίσης, την αχαριστία, την εκμετάλλευση, τη μιζέρια, το ψέμα και τα νεύρα μου, που δεν με βοηθούν να πάω παρακάτω... Τέλος, κάνω μια ευχή: η νέα χρονιά να μας φέρει έμπνευση, δημιουργία, δυνατά συναισθήματα και μια καλή χρονιά στη LifΟ family. Τύχη, λοιπόν, και υγεία σε όλους!
Δημήτρης Κυριαζής
Όταν φτάνει αυτή η εποχή του έτους με τους πάσης φύσεως απολογισμούς, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι ότι πέρασε μια ακόμα χρονιά που δεν κατάφερα να κρατήσω κάποιου είδους σημειώσεις εν είδει ημερολογίου. Ίσως, βέβαια, αυτό να είναι καλύτερο, καθώς έτσι έχω να θυμάμαι μόνο αυτά που αξίζουν. Όπως και να 'χει, ο χρόνος πίσω δεν γυρνά, οπότε πάμε παρακάτω. Ένα από τα θέματα που με απασχόλησε αρκετά το 2018 ήταν οι φιλικές σχέσεις, ειδικά στην ηλικιακή ομάδα των 30+. Είναι η ηλικία που πολλοί ξεκινούν να κάνουν οικογένεια, οι επαγγελματικές υποχρεώσεις χτυπούν κόκκινο και ο ελεύθερος χρόνος λιγοστεύει. Με λίγα λόγια, πολλοί παράγοντες εμποδίζουν την εκπλήρωση του στόχου για ένα ποτό τον μήνα με κάποιους φίλους που πριν από αρκετά χρόνια είχες συνηθίσει να βλέπεις κάθε μέρα και σταδιακά όλο και αραιότερα. Κατέληξα ότι δεν υπάρχει λόγος πίεσης και άγχους να κρατήσει μια σχέση. Οι φιλικές σχέσεις είναι κάπως σαν τις ερωτικές: αν χρειάζεται πολλή προσπάθεια, συνήθως δεν τραβάνε. Μπορούμε να αφήσουμε, λοιπόν, κάποιους ανθρώπους χωρίς να ξεχνάμε τα χρόνια που περάσαμε μαζί.
Τι κρατάω και τι αφήνω:
Στα θετικά του 2018 είναι οπωσδήποτε οι νίκες του #metoo. Χαίρομαι πολύ για την ενδυνάμωση της θέσης των γυναικών στον εργασιακό τομέα, κυρίως στη Δύση, κι ας γίνονται μερικές υπερβολές στο ενδιάμεσο. Στα αρνητικά του 2018 και πάλι ο Τραμπ. Ίσως θα έπρεπε να τον έχω συνηθίσει, αλλά δεν μπορώ να βλέπω έναν άνθρωπο σαν κι αυτόν στην πιο ισχυρή θέση στον πλανήτη. Τέλος, σε ό,τι αφορά εμένα προσωπικά, δύο πάρα πολύ σημαντικά βήματα στην επαγγελματική και προσωπική μου ζωή ανέβασαν το 2018 πολύ ψηλά στη λίστα με τις καλύτερες χρονιές. Μακάρι να ακολουθήσει και το 2019 στον ίδιο ρυθμό!
Νίκη Μηταρέα
Τι κρατάω:
Αν με ρωτήσεις πόσες φορές και με ποια ένταση έζησα την εμπειρία του τέλειου εστιατορίου το τελευταίο δωδεκάμηνο στην Αθήνα, θα ψάξω λίγο στις αναμνήσεις μου και θα σου πω αρκετές, αλλά όχι όσες θα ήθελα ή όσες θα άξιζε η καλή ελληνική κουζίνα. Αλλά ,αφού τις έζησα, θα πω «καλά είναι, περιμένω τα καλύτερα». Κάπως έτσι έκλεινε ο οινογαστρονομικός απολογισμός της περασμένης χρονιάς. Και τώρα, έναν χρόνο μετά, αν με ρωτήσεις «αν ήρθαν τα καλύτερα που περίμενες», δεν μπορώ να σου απαντήσω με βεβαιότητα. Μπορώ, όμως, να σου πω ότι το τελευταίο δωδεκάμηνο ήρθαν στην Αθήνα κάποιοι με βαρύ λόγο στον χώρο του φαγητού, που μας μίλησαν για τα «καλύτερα». Ήρθε ο Ferran Adria, ο άνθρωπος που άλλαξε τον τρόπο που τρώμε, και μας είπε ότι το φαγητό είναι κορυφαία πολιτιστική έκφραση και, καθώς η Ελλάδα είναι η κοιτίδα του πολιτισμού, έχει πολλά να δώσει στο κομμάτι της γαστρονομίας, όπου άλλωστε έχει κάνει μεγάλα βήματα τα χρόνια που πέρασαν. Ήρθε ο Ανατολίτης μάγος του φαγητού Nobu Matsuhisa και εκθείασε τα ελληνικά προϊόντα, λέγοντας μάλιστα ότι περιμένει πολλά από την ελληνική κουζίνα αν εξοπλιστεί με την κατάλληλη «συσκευασία». Ήρθε ο πατέρας της μοριακής γαστρονομίας, ο καθηγητής φυσικοχημικός Erhve This, που, περιγράφοντας το μελλοντικό σκηνικό της παγκόσμιας γαστρονομίας, δεν δίστασε να εντάξει την ελληνική φέτα σε αυτό. Ήρθε ο κορυφαίος στον κόσμο δοκιμαστής κρασιών και εκπαιδευτής Michael Schuster και διαπίστωσε ότι τα καλά ελληνικά κρασιά είναι υψηλής ποιότητας και η Ελλάδα πρέπει να είναι περήφανη που έχει τόσο πολλές και διαφορετικές γηγενείς ποικιλίες. Ήρθε ο καλύτερος Γάλλος ζαχαροπλάστης, ο Arnaud Larher και δήλωσε ότι γοητεύεται από τα ελληνικά προϊόντα και τις δυνατότητες που του δίνουν να δημιουργήσει. Η αναμονή μας, λοιπόν, για «τα καλύτερα» δεν είναι μοναχική πορεία, αφού έχει σοβαρούς υποστηρικτές.
Ελένη Γκοβάτσου
Τι αφήνω:
Το 2018 έγινα 30. Η αλλαγή δεκαετίας, βέβαια, δεν πρόλαβε να με πάρει από κάτω, τα δυσάρεστα γεγονότα στο στενό οικογενειακό περιβάλλον την κέρδισαν. Αφήνω πίσω μου, λοιπόν, τον «φόβο» που μου προκάλεσαν και το μόνιμο άγχος για την υγεία των πολύ κοντινών μου προσώπων.
Τι κρατάω:
Από την άλλη, τα (on going) ξεκινήματα του 2018 είναι ό,τι καλύτερο έχω τολμήσει στη ζωή μου. Η Σεούλ ήταν must see, χαώδης και φιλόξενη. Οι καλοκαιρινές διακοπές ήταν λίγες, αλλά ανεπανάληπτες! Η επαφή μου με τη φύση επαναπροσδιορίστηκε πρόσφατα και το χάρηκα πολύ!
Άγγελος Κλειτσίκας
Τι αφήνω:
Το τέλος του 2018 δεν με βρίσκει σε καθόλου απολογιστική και διδακτική διάθεση. Βρίσκομαι σε μια περίοδο της ζωής μου που όλα μοιάζουν να τρέχουν προς τα μπροστά και να κινητοποιούνται από το εδώ και το τώρα παρά από τις γλυκές ή πικρές αναμνήσεις του πρόσφατου παρελθόντος. Ίσως, βέβαια, να τα γράφω όλα αυτά γιατί η φετινή χρονιά είχε για μένα μια απρόσμενα μεταβατική χροιά, έμοιαζε με μια μόνιμη υπόσχεση για μια μεγάλη ευκαιρία ή αλλαγή που δεν ήρθε ποτέ. Οπότε, αν πέταγα κάτι, σχεδόν αυτόματα θα ήταν αυτή η μόνιμη αίσθηση μιας βασανιστικά αργής μετάβασης που δεν μετουσιώθηκε ποτέ σε κάτι πραγματικό, με αποτέλεσμα να παραλύσω ανάμεσα σε ψευδοδιλήμματα, δεύτερες σκέψεις και ανούσιες φαντασιώσεις.
Τι κρατάω:
Ωστόσο, δύο ξεχωριστά ταξίδια στο εξωτερικό αποτέλεσαν τα σημεία αναφοράς για το δικό μου 2018. Κατά το πρώτο επισκέφθηκα την Ολλανδία στις αρχές του καλοκαιριού για να παρακολουθήσω αρχικά το μουσικό φεστιβάλ Best Kept Secret και στη συνέχεια για να περάσω μερικά βράδια στο Άμστερνταμ. Ήταν η πρώτη μου εμπειρία σε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό φεστιβάλ μουσικής, όπου είχα τη δυνατότητα να απολαύσω μερικά ονόματα που κυνηγούσα να δω ζωντανά εδώ και αρκετό καιρό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την ξεγνοιασιά που ένιωθα ανάμεσα σε χιλιάδες θεατές, τις ανέμελες στιγμές σωματικής εκτόνωσης και το συναίσθημα έκστασης μετά το τέλος της συναυλίας των LCD Soundsystem. Το δεύτερο ταξίδι με πήγε στη Ρώμη στα τέλη του Σεπτεμβρίου, μια πόλη που περπάτησα μανιωδώς, εξερεύνησα με πάθος και τελικά αγάπησα για το αίσθημα οικείας μελαγχολίας που μου δημιούργησε. Τέλος, υπήρξαν ορισμένες στιγμές στη διάρκεια του έτους κατά τις οποίες κατάφερα να σταματήσω τον χρόνο, γι' αυτό δεν θα τις ξεχάσω τόσο εύκολα: η ανάγνωση του 2666 του Roberto Bolano, η συναυλία του Richard Dawson στη Στέγη, οι αμέτρητες φορές ακρόασης του αγαπημένου μου δίσκου για φέτος, του «You wont' get you want» των Daughters, το κολύμπι στη θάλασσα της Κακιάς Λαγκάδας των Κυθήρων, ένα μεταμεσονύχτιο φιλί σε κάποιο κανάλι του Άμστερνταμ και μια κομβική, βραδινή συζήτηση στον Κυματοθραύστη του Πέρα Γιαλού στην Αστυπάλαια.
Φώφη Τσεσμελή
Τι κρατάω:
Από το 2018 θέλω να κρατήσω ολοζώντανα στη μνήμη μου τον Ζακ Κωστόπουλο, την Ελένη Τοπαλούδη, τον Νικόλα Μουστάκα και τους 100 νεκρούς από τις πυρκαγιές. Γιατί έχουμε συνηθίσει να ξεχνάμε κάποιες ιστορίες, όταν φεύγουν από την επικαιρότητα. Κι αυτό είναι το μεγάλο μας λάθος που οδηγεί στην επανάληψη.
Τι αφήνω:
Από το 2018 θέλω να σβήσω από τα πρωτοσέλιδα την ιστορία του Ζακ, της Ελένης, του Νικόλα, των νεκρών στην πυρκαγιά, θα ήθελα να μη διαβάσω ποτέ ξανά ανάλογες ειδήσεις. Ποτέ! Η σήψη, η βαθιά διαφθορά, ο ωχαδελφισμός που μαστίζει την πολιτική και κοινωνική μεταπολιτευτική μας ζωή, έσκασε σαν απόστημα και, πλέον, μετράει νεκρούς. Και όχι, δεν δέχομαι πια την καραμέλα της συλλογικής ευθύνης, μόνο την προσωπική, όταν εμφανέστατα έχουμε πιάσει πάτο.
Κέλλυ Δεσύπρη
Τι κρατάω:
Ήρθε το 2017, τα σάρωσε όλα και άνοιξε τον δρόμο για ένα 2018 με πολύ λιγότερες προσδοκίες από τους άλλους, το σύμπαν, τη θεά Τύχη και πολύ περισσότερες από εμένα. Όπερ και εγένετο... Από το 2018 δεν θα πετάξω τίποτα. Έχει χαραχτεί στη μνήμη μου ως χρονιά-σταθμός με 365 απανωτά χαστούκια αλλά και προσωπικές επιτυχίες, μικρές πράξεις αγάπης αλλά και γεγονότα που αλλάζουν την πορεία της ζωής, αθόρυβα και δραματικά, όπως ένας λεβιές στις ράγες του τρένου. Μια φιλία χρόνων επαναπροσδιορίστηκε, ένας θαυμαστός νέος κόσμος (μακριά από τη δυστοπία του Άλντους Χάξλεϊ, κοντά στο ισορροπημένα ανισόρροπο σύμπαν του Τομ Ρόμπινς) αποκαλύφθηκε, υπέροχα νέα πλάσματα ήρθαν αναπάντεχα στον δρόμο μου και μια νέα επαγγελματική οικογένεια μου άνοιξε την αγκαλιά της.
Χάιδεψα για τελευταία φορά τον επί 14 χρόνια τετράποδο αδελφό μου και τον αποχαιρέτησα με τιμές, σαν κάποιον που με έμαθε να αγαπώ, να φροντίζω και να σέβομαι. Συνειδητοποίησα, πιο έντονα από ποτέ, πως δεν υπάρχει πιο σημαντικό αγαθό από την υγεία, όχι μόνο την ατομική αλλά και των δικών σου. Πήρα απόφαση πως ο τροχός θα γυρίζει πάντα: ο κόσμος μία θα είναι πάνω, μία κάτω και μία... άνω κάτω. Το θέμα, τελικά, είναι εσύ από πού ήρθες; Τι είσαι; Πού πας;
Ισιδώρα Γενούζου
Τι αφήνω:
Αγαπημένο μου 2018 ήσουν ανήδονο, τσιγκούνικο και σκληρό και, αν θυμάσαι, σε είχα ψυχανεμιστεί προτού ακόμα έρθεις ένα πρωινό πέρσι τον Δεκέμβρη. Για μένα, ήσουν κάπως σαν χείμαρρος που κάθε φορά που πέρασες πάνω από κάποιο κομμάτι της ζωής μου πήρες μαζί σου τα της επιφάνειας και άφησες να φανεί γυμνή η βάση, αποκαλύπτοντας απώλεια, προδοσία, εγκατάλειψη. Όσο κι αν ήσουν άξιος αντίπαλος στη μάχη που έδωσα για να μη χάσω την πίστη μου στους ανθρώπους, να μην υποκύψω στην κατάθλιψη, να καταφέρω να μεταμορφωθώ, να επιβιώσω, τελικά τον πόλεμο τον κέρδισα εγώ. Οπότε, καλό μου 2018, σε αποχαιρετώ και σου υπόσχομαι πως δεν θα μου λείψεις ούτε λεπτό.
Μαρία Νικολαΐδου
Τι κρατάω και τι αφήνω:
Το 2018 ήταν μία ακόμα σπουδαία χρονιά στον προσωπικό μου μικρόκοσμο. Δεν θα μιλήσω για επίτευξη στόχων ούτε για ήττες. Τα είχα και τα δύο στον μεγαλύτερο βαθμό που έχω βιώσει ποτέ. Θα ήθελα όμως να κρατήσω, όπως πάντα, τα μαθήματα που πήρα μέσα από τις εμπειρίες αυτές. Θα ήθελα να ξορκίσω όλες τις κακές στιγμές που βιώσαμε λόγω θλιβερών γεγονότων, αλλά κυρίως τον ανθρωποφαγικό τρόπο με τον οποίο έχει γίνει «συνήθεια» να σερβίρονται. Θα κρατήσω την προσπάθεια των αφανών ηρώων που αφιερώνουν ψυχή και κόπο, βάζοντας ένα λιθαράκι στα γκρεμίδια που αφήνει το μίσος. Θέλω να διώξω όλες τις ταμπέλες, γιατί είμαστε όλοι διαφορετικοί και σίγουρα χρήσιμοι − και πραγματικά δεν πειράζει που δεν ταιριάζουμε. Θα κρατήσω τις μουσικές από τους Los Tre (που όλο και κάπου θα τους πετύχεις να παίζουν στον Κεραμεικό), τον Theo Crocker που έμαθα στο φετινό Jazz Festival στην Τεχνόπολη και την καταιγίδα που φάγαμε για χάρη του Nick Cave. Θα διώξω την άρνηση που νιώθω για την απώλεια του σπουδαίου κομίστα και αγαπημένου μου φίλου Λευτέρη Μαυρογιάννη. Θα κρατήσω την ατάκα ενός αγνώστου που μου είπε «Life is game». Θα κρατήσω τη σούπα ημέρας του Ρακόρ, το ταρτάρ τόνου στον Παλιάτσο και το «βρόμικο» του Μέμου στην Πειραιώς έξω από τον 9.84. Θα κρατήσω τους Πνεύμονες με τη Βάσω Καβαλιεράτου και τον Αποστόλη Τότσικα, που ξαναείδα βάζοντας ένα προσωπικό στοίχημα ότι δεν θα με συγκλονίσει και το έχασα. Θα κρατήσω τις ποιητικές περφόρμανς της ομάδας «Ο Κύκλος Των». Θα κρατήσω τα συγκλονιστικά fiction posts του Πάνου Σάκκα στο Facebook που κάθε φορά γυμνάζουν το six pack μου με το γέλιο που μου προκαλούν.
Άκης Κατσούδας
Τι κρατάω:
Ενώ οι καταστροφικές πυρκαγιές που άφησαν πίσω τους 100 νεκρούς και χιλιάδες σπίτια και στρέμματα γης καμένα στο Μάτι έκαναν τον γύρο του κόσμου, εκατοντάδες άνθρωποι απ' όλη την Ελλάδα στήριζαν και βοηθούσαν εθελοντικά τους ανθρώπους που βρέθηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη χωρίς σπίτι. Δέματα με φαγητό, αίθουσες γεμάτες με είδη πρώτης ανάγκης, ακόμα και από την Κρήτη, και δήμαρχοι που έφτασαν στο σημείο να ανακοινώσουν πως πρέπει οι πολίτες να σταματήσουν να στέλνουν αγαθά, γιατί ήταν τόσο μεγάλος ο όγκος τους, που έπαψε να είναι διαχειρίσιμος. Δεν θα ξεχάσω και κάτι άλλο. Το δεύτερο βράδυ των πυρκαγιών άκουσα μια παρέα νέων να συζητά στις κερκίδες ενός γηπέδου. Μιλούσαν για τις ώρες που περίμεναν μέχρι να δώσουν αίμα για τους τραυματίες από τις πυρκαγιές στην ανατολική Αττική. Δεν διαμαρτύρονταν.
Τι αφήνω:
Όλοι μας αναρωτιόμαστε για τις συνέπειες της ανόδου της ακροδεξιάς παγκοσμίως, πολλές φορές σε θεωρητικό επίπεδο. Έλα, όμως, που μία από τις πιο ισχυρές οικονομικά χώρες στον κόσμο το έκανε ήδη πράξη πριν από μερικούς μήνες! Όσο μακριά και αν βρίσκεται η Βραζιλία, όσο δύσκολο και αν είναι το να καταλάβουμε την περίεργη, ομολογουμένως, ιδιοσυγκρασία των πολιτών της, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το ότι o Ζάιχ Μπολσονάρο, ένας πολιτικός που κατά καιρούς έχει δηλώσει πως θα προτιμούσε ο γιος του να σκοτωθεί σε τροχαίο παρά να είναι gay ή ότι ο δικτάτορας Πινοσέτ θα έπρεπε να είχε δολοφονήσει περισσότερους, βρίσκεται στην εξουσία. Ελπίζουμε να μη γίνει παράδειγμα προς μίμηση, αυτήν τη φορά στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού.
Κωνσταντίνα Τριανταφύλλου
Νέα δυναμικά ξεκινήματα, αλλά θα περιμένω και το 2019, γιατί έχω το καλύτερο feeling για τη νέα χρονιά.
Γεωργία Παπαστάμου
Τι κρατάω:
Τα έχει πει ο Αϊνστάιν, τα έχει πει και ο Darius στο Atlanta, παιδιά, ο χρόνος είναι ανθρώπινη επινόηση, δεν υπάρχει παρελθόν και μέλλον. Άσε που δεν έχω καλή μνήμη και δεν μου αρέσουν οι ανασκοπήσεις. Ούτε τα μελλοντικά σχέδια. Θα το συζητούσα αυτό το θέμα με την ψυχολόγο μου, αλλά την έκοψα γιατί δεν μου έφταναν τα λεφτά.
Για να δούμε, λοιπόν, τα καλά που θυμάμαι και κρατάω: το γράμμα που μου έστειλε ο Αλέξανδρος και την υπόσχεση που έδωσα και δεν κράτησα να αρχίσω να γράφω γράμματα. Το Science in the kitchen and the art of eating well που μου έδωσε ο Τάσος. Το γεγονός ότι διάβασα περισσότερα βιβλία. Ότι πήγα συστηματικά για τρέξιμο και άρχισα να μη νιώθω ότι πεθαίνω κάθε φορά. Που έσβησα το Ιnstagram και το Facebook από το κινητό μου. To «Invasion of privacy» (εξετάστε με, ξέρω όλους τους στίχους). Τα γενέθλια του Κούπερ και τη στιγμή που του κάναμε το υπέρτατο δώρο: ένα ρολό χαρτί τουαλέτας (να θυμίσω, ο Κούπερ είναι γάτος). Χάρηκα που είδα τον Τάσο που έλειπε από την Ελλάδα 5 χρόνια. Ενθουσιάστηκα όταν έμαθα να πατάω μερικές νότες στο πιάνο, όταν άκουσα το «Trouble on central» και τη Rosalia. To Climax, που ήταν φρικιαστικό και ταυτόχρονα γαμάτο. Τα πρωινά που άκουγα podcast του Desert Island Discs και τα βράδια του καλοκαιριού που έβλεπα τo «Kantaro». Την ηλιοθεραπεία στα βράχια και την ηλιοθεραπεία στο μπαλκόνι. Το πόσο γελούσα κάθε φορά που άκουγα τον Migel στα ακουστικά να τραγουδάει χωρίς καμία ντροπή: «I know she's vegan, but she want the steak tonight» και την κατά λέξη μετάφραση των τραγουδιών του που κάναμε με την Κατερίνα σε μια στιγμή βαρεμάρας και ιδιοφυΐας. Τη γεύση που πήρα από μπαλέτο, τη μέρα που έβγαλε πορτοκαλί λουλούδια ο κάκτος και πολλά άλλα.
Για τον χρόνο που φαίνεται να μη φτάνει για τίποτα, που δεν προλαβαίνεις ούτε να σκεφτείς και πρέπει να σου ζητήσουν με το ζόρι να κάνεις ανασκόπηση για να καταλάβεις ότι πέρασες ωραία, μπορούμε να κάνουμε κάτι; Άλμπερτ;
Διονύσης Νοταράκης
Τι κρατάω:
Γράφω αυτό το σημείωμα ενώ ένα κρυολόγημα διέλυσε τα σχέδια που είχα γι' αυτό το Σαββατοκύριακο και με κράτησε μέσα. Ξεκινάω έτσι από το βασικότερο: φέτος, σε αντίθεση με πέρσι, κανένας από το στενό μου περιβάλλον δεν νοσηλεύτηκε. Το κρατάω ως ό,τι πιο σημαντικό έτυχε μέσα στη χρονιά. Μαζί, κρατάω νέους ανθρώπους που πίστεψαν σ' εμένα, έσκυψαν υπομονετικά από πάνω μου, δείχνοντας κατανόηση και επιμονή. Τους είμαι ευγνώμων. Κρατάω τους φίλους μου, που γι' άλλη μια φορά ήταν δίπλα μου. Κρατάω μια προβολή στο Αλκυονίς, δύο απροσδόκητα ταξίδια, τις ημέρες και τις νύχτες του SIFF, τα μπαρ που με φιλοξένησαν. Κρατάω τις καλοκαιρινές διακοπές. Κρατάω ένα παιδικό όνειρο και εφηβικό απωθημένο που άρχισε να υλοποιείται με καθυστέρηση σχεδόν δύο δεκαετιών. Θεωρώ πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη αυταπάτη από το «ποτέ δεν είναι αργά», αλλά σε δύο περιπτώσεις φέτος αναγκάστηκα να το πω. Κρατάω τις μουσικές, τις ταινίες και τα βιβλία που ανακάλυψα και δεσμεύομαι πως του χρόνου θα είμαι καλύτερος ακροατής, θεατής και αναγνώστης.
Τι αφήνω:
Ωστόσο, τη χρονιά που φεύγει τη χαρακτήρισαν οι σκληρές αποφάσεις. Άφησα πίσω μου αδιέξοδες καταστάσεις, τοξικές σχέσεις, πράγματα που δεν αλλάζουν. Έμαθα να ξεφορτώνομαι, να βάζω όρια, να λέω πιο ξεκάθαρα «ναι» και πιο σαφή «όχι». Όλα αυτά με προσωρινό ψυχικό κόστος. Ελπίζω, μέσα από αυτήν τη διαδικασία μάθησης, οι επόμενες αντίστοιχες καταστάσεις να είναι ευκολότερες. Καλή χρονιά σε όλους
Τάσος Μελεμενίδης
Τι κρατάω:
Σε προσωπικό επίπεδο ήταν από τις «no news is good news» χρονιές, που τουλάχιστον εγώ τις θεωρώ απαραίτητες. Είναι από αυτές που σου προσφέρουν αφορμές για γκρίνια μέσα στην ημέρα, αφού τίποτα δεν αλλάζει, και μια αγαλλίαση τις ήσυχες βραδινές ώρες ακριβώς επειδή τίποτα δεν αλλάζει και κάποιες σταθερές παραμένουν ως έχουν. Σε βάθος χρόνου μπορεί να μη θυμάμαι τι έκανα το 2018, σίγουρα πάντως θα με αφήσει πιο ήρεμο.
Τι αφήνω:
Τον «νεκρό χρόνο» στα social media. Τα προηγούμενα χρόνια δεν με ενοχλούσε τόσο, πλέον όμως τον αντιλαμβάνομαι ως τον βασικότερο λόγο για μειωμένη δραστηριότητα μπροστά στην οθόνη. Τι ακριβώς είναι αυτός ο χρόνος; Κάτι ακαθόριστο, συνήθως μια προσθήκη ανώφελων επιπέδων μετά από ένα γεγονός που κάποτε θα το διάβαζα, θα το αξιολογούσα στο κεφάλι μου, θα έβρισκα και μια γνώμη και μετά τέλος. Τώρα, για το κάθε σημαντικό ή μη ο τάδε το σχολιάζει, άλλοι πέντε γράφουν εκθέσεις πάνω στο σχόλιο, άλλοι 27 σχολιάζουν αυτούς και το πανηγύρι συνεχίζεται με γεωμετρική πρόοδο για μέρες. Κι εσύ τα διαβάζεις όλα αυτά σαν ζόμπι. Φυσικά, η λύση δεν είναι το κλείσιμο των λογαριασμών, αλλά ένα γενναίο ξεκαθάρισμα στο πώς αξίζει, τελικά, να ξοδεύω τον χρόνο μου σε καθημερινή βάση.
Βαγγέλης Λιακόγκονας
Τι κρατάω:
Την πλειάδα των θεατρικών παραστάσεων που «είχαν κάτι να προτείνουν» κι εμείς είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε. Ποικιλία, έμπνευση, τόλμη. Από το «τολμηρό» Πορφυρό Νησί του Μπουλγκάκοφ (ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης) τον Ιανουάριο, στην «άλλη» Ηλέκτρα του Σοφοκλή (περιοδεία Εθνικού Θεάτρου) και στο μαγικό Duende του Κραουνάκη που «απλώθηκε» σε πολλές στιγμές του έτους. Τις επανεκδόσεις σπουδαίων λογοτεχνικών στιγμών (ήταν πολλές, αναζητήστε τες για δώρα). Κρατάω και τις καλοκαιρινές βόλτες στο (άδειο) κέντρο της Αθήνας, που πάντα έχουν κάτι να σου δώσουν και ποτέ κάτι να σου πάρουν... Κρατάω (ο υλιστής) και το λανσάρισμα του νέου iPhone τον Σεπτέμβριο. Κρατάω και την ελπίδα να δώσει και ο επόμενος χρόνος κάτι. Οτιδήποτε. Καλοδεχούμενο θα 'ναι...
Τι αφήνω:
Τα κάθε λογής reality και talent shows που σταθερά σαχλαμαρίζουν και «παγώνουν» κάθε προσπάθεια του νου να δουλέψει. Τις ανομολόγητες προθέσεις των δηλώσεων ιερωμένων που κανονικά θα έπρεπε να απολογούνται αντί να κουνούν το δάχτυλο. Τις τρομοκρατικές επιθέσεις, κυρίως αυτήν του Στρασβούργου προ ημερών, την οποία έτυχε να ζήσω. Μια χριστουγεννιάτικη εφιαλτική εμπειρία...
Κορίνα Φαρμακόρη
Τι κρατάω:
Για πρώτη φορά ο απολογισμός της χρονιάς ταυτίζεται για μένα με μια τεράστια απώλεια που επισκιάζει ό,τι άλλο, θετικό ή αρνητικό, μου έφερε το 2018. Ο θάνατος του πατέρα μου μέσα σε λίγους μήνες με άφησε αρχικά μουδιασμένη, για να ακολουθήσει ένας πόνος βαθύς που δεν δείχνει να περνάει. Τελικά, διαπιστώνω ότι τα «εργαλεία» που μπορεί κανείς να επιστρατεύσει δεν κάνουν ευκολότερη τη διαχείριση του θανάτου αγαπημένων προσώπων, τουλάχιστον όταν δεν έχεις στη φαρέτρα σου την παρήγορη πίστη στη μετά θάνατον ζωή. Τη μνήμη του πατέρα μου, λοιπόν, θα κρατήσω, μαζί με την αγάπη και τη σοφία του, καθώς και την απίστευτη ηρεμία με την οποία αντιμετώπισε το τέλος. Ο δικός μου απολογισμός της χρονιάς συνοψίζεται σε μια φράση παιδική αλλά και μάταιη: «Θέλω τον μπαμπά μου».
