Το ναζιστικό αιματοκύλισμα στο Σάρλοτσβιλ της Βιρτζίνια την προηγούμενη εβδομάδα συνέβη στη διάρκεια συγκέντρωσης για την απομάκρυνση αγάλματος που τιμούσε έναν ρατσιστή στρατηγό της Συνομοσπονδίας των Νοτίων. Την ίδια περίοδο, στο Λονδίνο ακούγονταν φωνές να απομακρυνθεί η επιβλητική στήλη του ναυάρχου Νέλσονα από την πλατεία Τραφάλγκαρ επειδή όμνυε στην αποικιοκρατία και την υπεροχή της λευκής φυλής. Τη «ρετσινιά» του ρατσιστή δεν γλίτωσε ούτε ο Γκάντι: φοιτητές στην Άκρα, πρωτεύουσα της Γκάνας ζήτησαν να φύγει το άγαλμα του θρυλικού Ινδού ηγέτη και διάπυρου κήρυκα της μη βίας από το εκεί Πανεπιστήμιο, ισχυριζόμενοι πως υποστήριζε ότι οι Ινδοί είναι ανώτεροι των Αφρικανών. Στη Σινώπη της γειτονικής Τουρκίας, μέλη θρησκευτικού ιδρύματος απαιτούν να φύγει από την είσοδο της πόλης ένα αρχαιοπρεπές άγαλμα του καταγόμενου από εκεί φιλόσοφου Διογένη επειδή, λέει, «προωθεί την ελληνική ιδεολογία». Στην Ντάκα, πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές «ξήλωσαν» φέτος τον Μάιο το άγαλμα της Θέμιδας έξω από το Δικαστικό Μέγαρο λίγους μόνο μήνες μετά την τοποθέτησή του εκεί ύστερα από αντιδράσεις φανατικών θρησκευόμενων που το θεώρησαν ειδωλολατρικό. Στην Ισπανία, όπου ακόμα «σκοτώνονται» για τα μνημειακά απομεινάρια του καθεστώτος Φράνκο, κατέστρεψαν πέρσι ένα ξεχασμένο άγαλμα του «καουντίγιο» στη Βαρκελώνη. Ο ISIS κονιορτοποιούσε συστηματικά αγάλματα, μνημεία κ.λπ. αρχαία αλλά και νεότερα (μέχρι και τζαμιά «αλλόδοξων») με μια εικονοκλαστική μανία μηδενιστικού, ουσιαστικά, τύπου, αφού ακόμα και το πρώιμο Ισλάμ απέφευγε τέτοιες αγριότητες. Στα Σκόπια, ο νέος πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφ προτίθεται, καθώς δήλωσε, να ξηλώσει το λούνα παρκ αρχαιοπρεπών αγαλμάτων του Γκρουέφσκι. Η ουκρανική κυβέρνηση, πάλι, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα απομακρύνει κάπου 1500 αγάλματα και προτομές του Λένιν που παραμένουν στην επικράτειά της. Από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες του τελευταίου μεγάλου πολέμου, εκείνου του Κόλπου (1991), ήταν εξάλλου το θεαματικό γκρέμισμα αγαλμάτων και προτομών του ιρακινού δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν.
Οι συμπαγείς, εξιδανικευμένες, αδιαμφισβήτητες βεβαιότητες είναι που φλερτάρουν περισσότερο με ολοκληρωτικού χαρακτήρα αντιλήψεις. Από αυτές κινδυνεύουμε, όχι από τις πέτρες και οι μπρούντζοι που αμφισβητούμε σήμερα, ούτε τα μνημειακά ψηφιακά ολογράμματα που ενδεχομένως θα αμφισβητούμε αύριο.
Μια εικοσαετία σχεδόν μετά την πτώση του υπαρκτού, η οποία συνοδεύτηκε με μαζικές, θεαματικές αποκαθηλώσεις εικόνων, αγαλμάτων και γλυπτών που το αντιπροσώπευαν – με την «μπάλα» να παίρνει σε κάποιες χώρες όπως οι Βαλτικές μέχρι και μνημεία του νικηφόρου αγώνα του Κόκκινου Στρατού εναντίον των ναζί στον Β' ΠΠ, καθώς θεωρήθηκαν επίσης σύμβολα «κατοχικά» -, ένα νέο «εικονοκλαστικό» ρεύμα φαίνεται να φυσάει ανά την Υφήλιο, με πολλές διαφορετικές κατά τόπους αφορμές. Η ιστορία μοιάζει ξανά ανυπόμονη να ξαναγραφεί, ο φανατισμός από τη μια, η πολιτική ορθότητα από την άλλη δίνουν το τέμπο. Οι προτομές, οι αδριάντες και τα άλλα αγάλματα όπου Γης στοχεύουν αφενός να τιμήσουν προσωπικότητες που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ιστορία μιας χώρας (πολιτικό, στρατιωτικό, θρησκευτικό κ.λπ.), αφετέρου να ενισχύσουν το εθνικό της αφήγημα. Πρόκειται συνήθως για πρόσωπα κοινής αποδοχής, εκτός βέβαια κι αναφερόμαστε σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Έλα όμως που η ιστορία ρόδα είναι και γυρίζει, ειδικά σε εποχές υψηλών ταχυτήτων με έντονη ροπή στην απομυθοποίηση συμβόλων σαν τη τωρινή. Εδώ βέβαια μπαίνει το ερώτημα τι είναι καλύτερο, να «διαγράφεις» την ιστορία ακολουθώντας τις εκάστοτε αναθεωρήσεις της ή να την αντιμετωπίζεις κριτικά, αφήνοντας τις ίδιες τις εξελίξεις να απομυθοποιούν τα μνημεία της; Δεν αναφέρομαι βέβαια σε εξόφθαλμες περιπτώσεις, κάποιο άγαλμα του Χίτλερ π.χ. ή άλλων μακελάρηδων αναλόγου φυράματος αλλά σε καταστάσεις που θεωρείται ότι σηκώνουν συζήτηση. Μια τέτοια κουβέντα έχει ανοίξει πάλι στις ΗΠΑ σχετικά με το μνημείο του προέδρου Τόμας Τζέφερσον στην Ουάσινγκτον, που οι μεν θεωρούν εμβληματικό φιλελεύθερο και σύμβολο της αμερικανικής ανεξαρτησίας, οι δε του καταλογίζουν ότι ήταν ιδιοκτήτης σκλάβων και άρα δεν του πρέπει τέτοια τιμή. Υπόψη ότι Αμερικανοί Σατανιστές επιδίωκαν πέρσι να αναγείρουν άγαλμα του δαίμονα Μπαφομέτ στο Καπιτώλιο στο όνομα της ανεξιθρησκείας – εντέλει στήθηκε σε βιομηχανική περιοχή του Ντιτρόιτ!
Στην Ελλάδα, η τελευταία μαζική «αποκαθήλωση» συμβόλων προηγούμενου καθεστώτος ανάγεται στη μεταπολίτευση, μολονότι δεν είχε απομακρυνθεί κάποιο εμβληματικό άγαλμα ή γλυπτό, αν εξαιρέσουμε τα χουντικά μνημεία – περισσότερο είχαμε μετονομασίες δρόμων, πλατειών κ.λπ. Οι δε συνήθεις μικρές ή μεγάλες εικαστικές «παρεμβάσεις» ή και κανονικοί βανδαλισμοί αγαλμάτων και προτομών – και τι δεν έχουν τραβήξει π.χ. οι αδριάντες του Καποδίστρια, του Κοραή, του Ρήγα Φεραίου, του Γρηγορίου Ε' αλλά και του Γλάδστωνα έξω από το Πανεπιστήμιο - ,δεν έχουν τόσο να κάνουν με το τι αντιπροσωπεύουν αλλά με μια γενικότερη «βέβηλη» τάση που απλώς τα τελευταία χρόνια έγινε εντονότερη. Τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ υπήρχαν σκέψεις να απομακρυνθεί και ο έφιππος Κωνσταντίνος Α' από το Πεδίο του Άρεως, κάτι που τελικά ματαιώθηκε. Στον αντίποδα, στην Αθήνα καθώς και σε άλλες πόλεις στήθηκαν αρκετά αγάλματα του Ελευθέριου Βενιζέλου που ονομάτισε επίσης πλήθος δρόμους, πλατείες, ακόμα και σταθμό του μετρό, φλερτάροντας με την εμμονή.
Τη «μόδα» με τα αγάλματα επανέφερε ο Δημήτρης Αβραμόπουλος, που επί της δημαρχίας του άρχισε να σπέρνει στην πρωτεύουσα εκτός από... κάγκελα παντού, διάφορα αρχαιοπρεπή αγάλματα και προτομές (του Περικλή αλλά και της.. δραχμής στην Κοτζιά, των τριών μεγάλων αρχαίων τραγωδών στο Ζάππειο κ.ά.). Σοβαρές αντιπαραθέσεις σχετικά με αγάλματα και προτομές δεν θυμάμαι να έχουν υπάρξει στο πρόσφατο παρελθόν – με εξαίρεση ίσως την ανέγερση έφιππου αδριάντα του Άρη Βελουχιώτη το 1985 στη Λαμία, που όμως εντέλει «πέρασε» μάλλον ανώδυνα αλλά και του «εθνάρχη» Κωνσταντίνου Καραμανλή στη Θεσσαλονίκη το 2010, όπου μέχρι και... τορπίλη είχαν τοποθετήσει κάποιοι διαφωνούντες μπροστά του συμβολικά! -, είναι όμως αλήθεια ότι... σοφά ποιώντες οι ιθύνοντες μιας χώρας με έντονα πολιτικά πάθη έχουν αποφύγει να τιμήσουν με τον τρόπο αυτό σύγχρονους πολιτικούς, σταματώντας κατά κανόνα στον μεσοπόλεμο. Οι περιπέτειες του αγάλματος του Αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν στη βασιλέως Κωνσταντίνου που έπεσε επανειλημμένα θύμα βομβιστικών ενεργειών αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Πλήθος συζητήσεις και αντιπαραθέσεις έχουν, αντίθετα, ξεσηκώσει τα διάφορα μοντέρνα γλυπτά που κοσμούν την πρωτεύουσα, με την καλλιτεχνική κι αισθητική αξία πολλών από αυτά να αμφισβητείται έντονα (παράδειγμα ο «Εκπεσών Άγγελος» της πλατείας Καραϊσκάκη ή τα αμφιλεγόμενα γλυπτά που «κοσμούν» την Ερμού).
Προσωπικά, όταν δεν πρόκειται για ακρότητες φανατικών ηλίθιων, θεωρώ μάλλον δείγμα υγείας όλη αυτή την αντιπαράθεση που γίνεται σχετικά με αγάλματα κ.λπ. μνημεία ή και υπαίθρια έργα τέχνης γενικότερα. Δεκτός ο διάλογος, η αμφισβήτηση, δεκτές κι οι αναθεωρήσεις όταν στέκουν, φαινόμενα που άλλωστε δεν ήταν άγνωστα ήδη από την αρχαιότητα - συνηθίζεται ακόμα, άλλωστε, ο κάθε καινούργιος πολιτισμός να χτίζει στα ερείπια του άλλου. Το επιχείρημα-τσιχλόφουσκα ότι και η απέναντι πλευρά μπορεί να κάνει τα ίδια, δεν μου φάνηκε ποτέ επαρκής από μόνος του λόγος.
Στο Αίμα των Αγαλμάτων του Τώνη Λυκουρέση (1982), ταινία που με είχε εντυπωσιάσει αρκετά μικρότερο ως προς την προβληματική της, μια παρέα ανηλίκων δραπετεύει από το αναμορφωτήριο και κλείνεται στο μουσείο ενός νησιού όπου απειλεί να καταστρέψει τα εκεί φυλασσόμενα αγάλματα, που όμως κάποια στιγμή ζωντανεύουν και δραπετεύουν! Οι συμπαγείς, εξιδανικευμένες, αδιαμφισβήτητες βεβαιότητες είναι που φλερτάρουν περισσότερο με ολοκληρωτικού χαρακτήρα αντιλήψεις. Από αυτές κινδυνεύουμε, όχι από τις πέτρες και τους μπρούντζους που επικρίνουμε σήμερα, ούτε τα μνημειακά ψηφιακά ολογράμματα που ενδεχομένως θα αμφισβητούμε αύριο. Αυτό αφορά τόσο τους απανταχού εικονολάτρες, όσο και τους αντίστοιχους εικονοκλάστες. Κι αν η προκήρυξη του Συνδέσμου Αισθητικών Σαμποτέρ Αρχαιοτήτων, aka του ποιητή Γιώργου Μακρή (Νοέμβριος 1944) που μας καλούσε να ανατινάξουμε την Ακρόπολη - με την έννοια να ξεφορτωθούμε ένα αρχαιόπληκτο παρελθόν που μας πνίγει και που δεν γλίτωσε τον Δυτικό πολιτισμό που υποτίθεται αντιπροσωπεύει από τη φρίκη του Β' Παγκοσμίου - ακούγεται υπερβολικά σοκαριστική, δεν είναι κακό να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε για την αισθητική, τη σκοπιμότητα και την ιστορική όσο και πολιτιστική εγκυρότητα μιας σειράς νεοελληνικών μνημείων κι αγαλμάτων!
