Η τουλάχιστον «περίεργη», δεδομένων των ιδανικών καιρικών συνθηκών και του ότι ήταν αγκυροβολημένο, βύθιση του δεξαμενόπλοιου «Αγία Ζώνη ΙΙ» στα Σελήνια της Σαλαμίνας, που είχε αποτέλεσμα να χυθούν στον Σαρωνικό 300 τόνοι πετρελαίου, προκάλεσε εκτεταμένη ρύπανση σε όλη σχεδόν την ανατολική πλευρά του κόλπου με σοβαρές συνέπειες στο θαλάσσιο οικοσύστημα, στην αλιεία, αλλά και στον παραθερισμό, εφόσον πολλές δημοφιλείς παραλίες βάλανε προσωρινά «λουκέτο». Είναι από τις μεγαλύτερες διαρροές καυσίμων που έχουν σημειωθεί στον πολύπαθο –και όχι μόνο από τέτοια φανερά «ατυχήματα»– Σαρωνικό Κόλπο, με την επιχείρηση καθαρισμού να ξεκινά μάλλον καθυστερημένα. Πέρα όμως από την οικολογική και πολιτική διάσταση του θέματος, ενδιαφέρον έχει βέβαια και το πρακτικό κομμάτι: πότε και πώς θα καθαρίσει ξανά ο Σαρωνικός; Πότε θα μπορέσουμε να ξανακολυμπήσουμε με ασφάλεια στα νερά του και να γευτούμε θαλασσινά αλιευμένα εντός τους; Για όλα αυτά μίλησα τηλεφωνικά με την Εύα Κρασακοπούλου, χημικό ωκεανογράφο και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
— Πόσο σοβαρή είναι εν τέλει η ρύπανση από το... λύσιμο της Αγίας Ζώνης ΙΙ;
Εφόσον μπορούσε να δει κανείς τους ιριδισμούς του χυμένου στη θάλασσα πετρελαίου μέχρι τη Σαρωνίδα, ναι, είναι αρκετά εκτεταμένη η ρύπανση. Η διαρροή δεν ήταν τεράστια, όμως οι μετεωρολογικές συνθήκες ευνόησαν τη διασπορά της. Το χειρότερο είναι ότι αυτό συνέβη μια χρονική περίοδο που ο Σαρωνικός Κόλπος, στον οποίο βρίσκεται το πρώτο λιμάνι της χώρας και το τρίτο μεγαλύτερο της Μεσογείου, οπότε είναι de facto μια ιδιαίτερα επιβαρυμένη από τη ρύπανση θάλασσα, βρισκόταν σε φάση ανάκαμψης, εφόσον οι εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού στην Ψυττάλεια είχαν βελτιώσει αισθητά την κατάσταση.
Εφόσον μπορούσε να δει κανείς τους ιριδισμούς του χυμένου στη θάλασσα πετρελαίου μέχρι τη Σαρωνίδα, ναι, είναι αρκετά εκτεταμένη η ρύπανση. Η φύση χρειάζεται πολύ χρόνο για να διαλύσει εντελώς το πετρέλαιο. Αν, μάλιστα, ικανές ποσότητες φτάσουν στον πυθμένα και ιζηματοποιηθούν, ο χρόνος παραμονής αυξάνεται περισσότερο.
— Θα καθαρίσει άραγε η θάλασσα «μέσα σε έναν μήνα», όπως διαβεβαίωνε ο αρμόδιος υπουργός;
Όχι βέβαια. Η φύση χρειάζεται πολύ χρόνο για να διαλύσει εντελώς το πετρέλαιο. Αν, μάλιστα, ικανές ποσότητες φτάσουν στον πυθμένα και ιζηματοποιηθούν, ο χρόνος παραμονής αυξάνεται περισσότερο. Αυτό που πιθανότατα θα είναι εφικτό σε έναν μήνα είναι το κολύμπι, που εφόσον η θάλασσα δεν κάνει ιριδισμούς και δεν διακρίνονται επιφανειακά λάδια και πίσσες μπορεί να γίνει άφοβα. Διαφορετικά, ο κίνδυνος δερματικών κυρίως παθήσεων είναι μεγάλος.
— Πώς ακριβώς καθαρίζεται το πετρέλαιο; Υπάρχουν παραδείγματα από άλλες πληγείσες περιοχές, όπως ο Κόλπος του Μεξικού το 2010 από την προσάραξη του τάνκερ Exxon Valdez.
Καταρχάς, μιλάμε για τελείως διαφορετικές καταστάσεις. Η διαρροή στον Κόλπο του Μεξικού ήταν τεράστια, καμία σχέση με του Σαρωνικού! Εκεί χύθηκαν κάπου 6 εκατ. τόνοι αργού πετρελαίου, εδώ υπολογίζονται σε 300. Επιφανειακά, εκεί, η εικόνα έχει βελτιωθεί, φαντάζομαι – το θέμα είναι τι έχει φτάσει στον βυθό... Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος καθαρισμού είναι οι φυσικοί πληθυσμοί βακτηρίων που «τρέφονται» από το πετρέλαιο, μια μέθοδος σχετικά καινούργια, που πράγματι βοηθά πολύ σε περιπτώσεις θαλάσσιας ρύπανσης από πετρελαιοειδή. Στο συμβάν του Κόλπου του Μεξικού, μάλιστα, τα αποτελέσματα υπερέβησαν τις προσδοκίες. Άλλοι τρόποι είναι τα θαλάσσια φράγματα από λιπόφιλα υλικά για τον περιορισμό της ρύπανσης καθώς και τα χημικά διασκορπιστικά, που όμως δεν ενδείκνυνται πάντοτε, καθώς έχει βρεθεί ότι προκαλούν με τη σειρά τους προβλήματα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Φυσικά, η αποτελεσματικότητα όλων αυτών των μεθόδων σχετίζεται επίσης με τη φυσιολογία της τοποθεσίας, δηλαδή με το αν είναι κλειστή ή ανοιχτή θάλασσα, τη θερμοκρασία της και, βέβαια, με την αλατότητα του νερού, η οποία δυσχεραίνει τον καθαρισμό και είναι υψηλή στη Μεσόγειο. Γενικώς ειπείν, οι απλοί, μικρού μοριακού βάρους υδρογονάνθρακες αποδομούνται ευκολότερα, ενώ οι πιο σύνθετοι αρωματικοί «πιάνουν» βυθό δυσκολότερα. Φυσικά, το καλύτερο μέτρο όλων είναι η πρόληψη, η αυστηροποίηση των κανονισμών και η πιστή εφαρμογή τους.
— Με τις πληγείσες παραλίες καθαυτές τι γίνεται;
Οι παραλίες, ειδικά οι αμμώδεις, χρειάζονται αρκετά χρόνια για να καθαρίσουν. Είναι σημαντικό τα ειδικά συνεργεία να αναλαμβάνουν άμεσα δράση, μαζεύοντας όσο γίνεται περισσότερη επιφανειακή πίσσα, ωστόσο είναι αναπόφευκτο κάποια ποσότητα πετρελαίου να διεισδύσει στο πορώδες των ιζημάτων, όπου παραμένει για πολύ μεγάλο διάστημα, ακόμα κι αν δεν φαίνεται.
— Ψαράκι από τον Σαρωνικό πότε θα ξαναδοκιμάσουμε;
Δεν υπάρχει ακόμα συγκεκριμένη απάντηση εδώ. Τα ψάρια αποφεύγουν τα μολυσμένα νερά –άλλωστε τα περισσότερα δεν μένουν πολύ στην ίδια περιοχή, μετακινούνται συνεχώς–, άρα δεν μπορούμε να πούμε ότι σε τρεις μήνες π.χ. θα συναντάμε στον Σαρωνικό τα ίδια ακριβώς ψάρια! Αυτά που κινδυνεύουν περισσότερο στη φάση αυτή είναι τα αυγά τους καθώς και ο γόνος. Όσο για την κατανάλωση, δεν είναι εύκολο να εμπορευτεί ούτε να καταναλώσει κάποιος μολυσμένα με πετρέλαιο αλιεύματα, επειδή απλούστατα αποπνέουν τη χαρακτηριστική του απωθητική μυρωδιά. Το πότε θα ανακάμψουν οι θαλάσσιες βιοκοινότητες είναι αντικείμενο έρευνας και παρακολούθησης που πραγματοποιεί ήδη δειγματοληπτικά το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) – αυτό θα δώσει τις απαντήσεις.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια