Τα πρόσφατα γεγονότα στην Καταλονία ενισχύουν την άποψη ότι το φεμινιστικό σύνθημα «Το προσωπικό είναι πολιτικό!» που υιοθέτησε και μεγάλο κομμάτι της ευρύτερης Αριστεράς αναβιώνει δυναμικά βρίσκοντας νέες εφαρμογές όχι μόνο σε εθνικά, μειονοτικά και θρησκευτικά, αλλά επίσης σε ζητήματα φύλου, φυλής και σεξουαλικότητας. Θα καταφέρει άραγε να διατηρήσει ένα πρόσημο που δεν είναι πάντα, ούτε αυτονόητα, προοδευτικό;
Είναι φορές στη δουλειά αυτή που η επικαιρότητα σε αρπάζει από τη μούρη, ορίζοντας εκείνη θεματολογία και προτεραιότητες. Με άλλο θέμα στο μυαλό μπορεί να έχεις κοιμηθεί, άλλο να σου προκύπτει με το που ξυπνάς και μαθαίνεις τι καινούργιο -ενίοτε πολύ παλιό- συμβαίνει πάλι στον κόσμο.
Οι πρωτόφαντες για Δυτικοευρωπαϊκή χώρα εδώ και πολλές δεκαετίες εικόνες βίας, βαρβαρότητας και άγριας καταστολής στην Καταλονία, το δημοψήφισμα για ανεξαρτησία της οποίας προσπάθησε να αποτρέψει η κεντρική ισπανική κυβέρνηση στέλνοντας τους «Κονκισταδόρ» της να ισοπεδώσουν γυναίκες, ηλικιωμένους και ανήλικα, είναι μια κατακέφαλη σφαλιάρα στο ήθος, το εύρος και την ποιότητα της δημοκρατίας στην Ισπανία, την (ουσιαστικά απούσα μέχρι τούδε) ΕΕ, την Ευρώπη ολόκληρη: δεν είναι άλλωστε η μόνη φορά τα τελευταία χρόνια που οι πολυδιαφημισμένες δημοκρατικές κατακτήσεις και αντοχές της Γριάς Ηπείρου δοκιμάζονται, που η ελευθερία του λόγου και του συνέρχεσθαι, ο σεβασμός στην αντίθετη άποψη, το δικαίωμα στη διαφορά, τον αυτοπροσδιορισμό, την αυτοδιάθεση, αποδεικνύονται τρίχες κατσαρές άμα τα πράγματα «σφίξουν». Το είδαμε στην αντιμετώπιση και τον χειρισμό της οικονομικής κρίσης, ιδιαίτερα της ελληνικής, του μεταναστευτικού/προσφυγικού, στη χρησιμοποίηση της τρομοκρατικής απειλής για ανεξέλεγκτη ισχυροποίηση των κατασταλτικών μηχανισμών, στην ολοένα ευρύτερη απήχηση ξενοφοβικών αντιλήψεων και πολιτικών σχηματισμών, το βλέπουμε στο πόσο διαφορετικά αποτιμάται ο αυταρχισμός της κεντρικής εξουσίας ανάλογα την πολιτική χροιά της εκάστοτε κυβέρνησης αλλά και το «ειδικό βάρος» κάθε χώρας. Στοιχηματίζω πως ακόμα κι αν ο Ραχόι κηρύξει στρατιωτικό νόμο στην Καταλονία, ούτε κυρώσεις, ούτε εμπάργκο, ούτε φυσικά βομβαρδισμούς πρόκειται να υποστεί η Μαδρίτη - οι Ίβηρες δεν είναι «καθυστερημένοι Βαλκάνιοι» σαν τους Γιουγκοσλάβους, ούτε βέβαια τίποτα άθλιοι Λατινοαμερικάνοι μπολιβαριστές σαν στη Βενεζουέλα! Ναι, σίγουρα δεν είναι παρόμοιες οι περιπτώσεις, όμως τα δύο μέτρα και σταθμά μοιάζουν διαχρονικά χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Η βάρβαρη καταστολή σαν αυτή που επέλεξε, αντί του εξαντλητικού διαλόγου, ο Ισπανός πρωθυπουργός είναι μαθηματικά βέβαιο ότι οδηγεί στα ακριβώς αντίθετα από τα προσδοκώμενα από την εξουσία αποτελέσματα.
Το κατά πόσο, τώρα, θεωρείται έγκυρο το καταλανικό δημοψήφισμα, ποια αίτια αλλά και ποια συμφέροντα ενδεχομένως το υπαγορεύουν, πόσο αριστερό/προοδευτικό (με φαντασιώσεις αναβίωσης του '36) ή εθνικιστικό/τοπικιστικό (με την αυθάδεια του ευπορότερου) πρόσημο μπορεί να αποκτήσει μια τέτοια εξέλιξη, πόσο πιο βιώσιμη αλλά και δημοκρατική θα αποδεικνυόταν, με τη σειρά της, μια καταλανική κρατική οντότητα εντός ή εκτός ΕΕ είναι ερωτήματα δίχως εύκολες και γρήγορες απαντήσεις. Και άλλες ισπανικές επαρχίες καθώς επίσης δεκάδες ακόμα περιοχές στην Ευρώπη, από τη Σκωτία μέχρι το Τιρόλο και την Ουκρανία, διαθέτουν περισσότερο ή λιγότερο ισχυρά αυτονομιστικά κινήματα και είναι άγνωστο ποια μορφή θα έπαιρνε ο ευρωπαϊκός χάρτης αν ευοδώνονταν – θα έμοιαζε σίγουρα αρκετά στην πολυδιασπασμένη έως το 1815 σε 38 κρατίδια Γερμανία. Φαντάσου έπειτα μια Ελλάδα όπου Κρήτη και Δυτική Θράκη θα ήταν αυτόνομες/ανεξάρτητες όπως άλλωστε υπήρξαν κάποτε, όπου θα ανασυστήνονταν η Ιόνιος Πολιτεία και η Ηγεμονία της Σάμου! Υπόψη ότι η εθελούσια ομοσπονδιοποίηση αυτόνομων, αυτοδιοίκητων και αυτοδιαχειριζόμενων περιοχών που θα αντικαταστήσουν τα παλιά συγκεντρωτικά εθνικά κράτη δεν είναι μόνο ένα παλιό αριστερό/ελευθεριακό όραμα, είναι επίσης μια εξέλιξη απόλυτα συμβατή με τον σύγχρονο φιλελεύθερο καπιταλισμό, ακόμα και με τη μοντέρνα ακροδεξιά οπτική εφόσον τηρούνται οι εκατέρωθεν συμβάσεις. Αυτή είναι φυσικά η αισιόδοξη πλευρά – η απαισιόδοξη είναι το τέλος του κοσμοπολιτισμού και της πολυπολιτισμικότητας μέσα σε ένα κατακερματισμένο εθνικιστικό ντελίριο, στη διάδοση του οποίου συνέβαλαν οι ελιτίστικες, ιμπεριαλιστικού τύπου πολιτικές της ΕΕ την τελευταία ειδικά δεκαετία. Σε κάθε περίπτωση, η βάρβαρη καταστολή σαν αυτή που επέλεξε, αντί του εξαντλητικού διαλόγου, ο Ισπανός πρωθυπουργός είναι μαθηματικά βέβαιο ότι οδηγεί στα ακριβώς αντίθετα από τα προσδοκώμενα από την εξουσία αποτελέσματα.
Ζούμε έπειτα σε καιρούς όπου το προσωπικό γίνεται ολοένα και πιο επίμονα πολιτικό. Που καταρχήν επιδιώκει την ατομική, την ταυτοτική του αυτοπραγμάτωση, είτε πρόκειται για εθνική ή θρησκευτική συνείδηση, είτε για ζητήματα φύλου, φυλής ή σεξουαλικότητας. Οι πόλεις-κράτη -θεματοφύλακες της ελευθερίας, της ευζωίας και της προόδου κατά το ευτοπικό σενάριο, ενός υπερσυγκεντρωτικού, αυταρχικού δεσποτισμού κατά το δυστοπικό- ξανάρχονται στο ιστορικό προσκήνιο: οι μητροπόλεις του μέλλοντος θα έχουν ίδια ή και περισσότερη ισχύ από τις κρατικές οντότητες στις οποίες θεωρητικά θα ανήκουν αν δεν έχουν πλήρως αυτονομηθεί. Η τάση για τη δημιουργία υπερεθνικών, πολυσυλλεκτικών οντοτήτων όπως ήταν παλιότερα οι αυτοκρατορίες ή πιο σύγχρονα οι μεγάλες ομοσπονδιακές δομές, κρατικές ή κοινοπολιτειακές, τύπου ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, ΕΕ, τείνει να αντικαθίσταται από το «μικρό», το «τοπικό», κατά τον ίδιο τρόπο που έχουν πια αποδομηθεί οι κυρίαρχες θρησκείες, τα κυρίαρχα έθνη, τα κυρίαρχα φύλα και φυλές, οι κυρίαρχες σεξουαλικότητες. Εξέλιξη που άλλους ενθουσιάζει, άλλους πάλι τους τρομάζει ανάλογα την κουλτούρα και το βιοτικό επίπεδο. Η ίδια η ιστορία δεν εξελίσσεται γραμμικά - τον κοσμοπολιτισμό, τα προνόμια και τις ελευθερίες των ελεύθερων πολιτών στους ρωμαϊκούς και ελληνιστικούς χρόνους διαδέχτηκε στην Ευρώπη ένας σκοτεινός Μεσαίωνας. Αντίστοιχες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη της ΕΕ. Αντίστοιχη ήταν η εικόνα της ανεκτικής, πολυσυλλεκτικής, πολιτιστικά ανεπτυγμένης ισλαμικής Μέσης Ανατολής της εποχής μετά τις μογγολικές εισβολές του 12ου αιώνα, μια γεωγραφική ενότητα της οποίας ο χάρτης καλείται να αλλάξει ξανά μετά το 93% υπέρ του ανεξάρτητου Κουρδιστάν στο χτεσινό δημοψήφισμα -λίγο παραπάνω από το 90% της Καταλονίας-, αλλά φυσικά ούτε δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη λαϊκή βούληση...
Το μεγάλο στοίχημα του 21ου αιώνα φαίνεται να είναι αν και πώς μπορεί όλη αυτή η γενικότερη τάση εθνικής, θρησκευτικής, φυλετικής, ταυτοτικής κ.λπ. αυτονόμησης κι αυτοπραγμάτωσης σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο να αποκτήσει πρόσημο προοδευτικό, δικαιωματικό, συνεργατικό, κοσμοπολιτικό, να μην αποτελέσει «κερκόπορτα» άλλων, νεόκοπων ολοκληρωτισμών και απομονωτισμών με εφαλτήριο τη φορά αυτή το κατά τα άλλα απόλυτα σεβαστό δικαίωμα στη διαφορά, τη διαφορετικότητα και τον κάθε λογής αυτοπροσδιορισμό.
σχόλια