Όταν μία ομάδα αρχαιολόγων από το πανεπιστήμιο του Ώρχους έφερε στο φως μία κοκάλινη χτένα από την «αυγή» των Βίκινγκ, κανείς δεν ενθουσιάστηκε περισσότερο από τον Δανό καθηγητή Σόρεν Σίντμπεκ.
Όντας αρχαιολόγος τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής του, ο Σίντμπεκ δεν ενθουσιάζεται εύκολα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης - ακόμα και όταν αυτά έχουν ηλικία 1.000 ετών, επομένως τι ήταν αυτό που έκανε το συγκεκριμένο εύρημα της σκαπάνης στην πόλη Ρίμπε της Δανίας τόσο ξεχωριστή;
Η «παιδαριώδης» ρουνική γραφή που εξηγούσε τα αυτονόητα καθώς στη μία πλευρά της διαβάζει κανείς τη λέξη «χτένα» και στην άλλη «χτένισμα». Γιατί να το κάνουν αυτό οι Βίκινγκ;
Για να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι, πιθανότατα, αυτή η ανακάλυψη για τους αρχαιολόγους θα πρέπει να ταξιδέψουμε νοητά στα τέλη του 8ου μ.Χ.
Βρισκόμαστε στη απαρχή των Βίκινγκ, λίγα χρόνια πριν τη λεηλασία της μονής Λίντισφαρν στη βορειοανατολική Αγγλία (793μ.Χ) που έκανε τους Βίκινγκ συνώνυμο του τρόμου για τους γύρω λαούς.
Στην πόλη Ρίμπε, η γλώσσα υπόκειται σε αργές αλλαγές εδώ και αιώνες όταν, εντελώς ξαφνικά, το αλφάβητο αλλάζει για να ακολουθήσει τις επίσης ραγδαίες αλλαγές στον προφορικό λόγο των θαλασσοπόρων.
Εδώ και δεκαετίες, οι αρχαιολόγοι πασχίζουν να εντοπίσουν τη χρονική περίοδο αυτής της απότομης μετάβασης, θέλοντας να φωτίσουν τις κοινωνικές και εμπορικές συγκυρίες που οδήγησαν στην άνοδο των Βίκινγκ.
Αυτή η χτένα ενδεχομένως να κρύβει τη λύση στο μυστήριο της γέννησης της νέας γραφής.
«Μακρόστενα και λιτά, τα σύμβολα χαρακτηρίζονται πλέον από γραμμές που είναι εύκολο να χαραχτούν σε ξύλινες και πέτρινες επιφάνειες, παρατηρεί ο Σίντμπεκ.
Η μυθολογική παράδοση αποδίδει τους ρούνους στους θεούς, με τους αρχαιολόγους να εξηγούν πως η υποτιθέμενη αυτή προέλευση «δείχνει» ότι η δημιουργία του νέου αλφάβητου προέκυψε από ένα μικρό κύκλο ατόμων με εκπαίδευση και εξουσία.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως η λέξη ρούνος σημαίνει «ψίθυρος, μυστικό» οφείλεται στην πρωταρχική, προφορική χρήση των ρούνων που μεταδιδόταν από τον εκάστοτε δρυΐδη στον μαθητευόμενο του και μόνο.
Έτσι, η χρήση των ρουνικών συμβόλων ως μέσο καταγραφής και απομνημόνευσης των εννοιών και των δοξολογιών παρέμενε για χρόνια σε έναν κλειστό ιερατικό κύκλο.
Εντελώς ξαφνικά όμως (αλλά και άγνωστο το πότε ακριβώς) παρατηρείται μία κατακόρυφη και οριζόντια διάδοσή τους στις περιοχές που έχουν υπό τον έλεγχό τους οι Βίκινγκ.
Μία χτένα με την λέξη «χτένα» πάνω της λοιπόν, πιθανότατα προέρχεται από αυτήν την περίοδο εξηγεί ο Σίντμπεκ.
«Υπάρχει ένας πλεονασμός εδώ (...) Αυτή η αναγραφή, η εξήγηση και η αντιστοιχία των νέων λέξεων με γνωστά αντικείμενα».
Ο ερευνητής Χένρικ Γουίλιαμς από το πανεπιστήμιο της Ουψάλα στην Σουηδία δεν βιάζεται να ενθουσιαστεί όπως ο Σίντμπεκ.
Ενδεχομένως να ήταν παιχνίδι ή μέσο εκμάθησης για μικρά παιδιά, προτείνει. «Δεν υπήρχαν σχολεία τότε και η διδασκαλία των παιδιών γινόταν στο σπίτι με αντικείμενα του νοικοκυριού».
Μία άλλη θεωρία προτείνει ότι οι Βίκινγκ χάραζαν ακόμα και καθημερινά αντικείμενα με το «θεϊκό τους αλφάβητο» επειδή απέδιδαν μαγικές, προστατευτικές ιδιότητες στα σύμβολα αυτά.
Οι αρχαιολόγοι από το Ώρχους βρήκαν επίσης ένα πιάτο φτιαγμένο από ελεφαντόδοντο πάνω στο οποίο είχαν χαραχτεί ρούνοι, αλλά δυστυχώς είχε καταστραφεί σε τέτοιο βαθμό που η γραφή δεν είναι αναγνώσιμη.
Το πολύτιμο υλικό πάντως είναι ενδεικτικό κάποιας ιερατικής ή τελετουργικής χρήσης του πιάτου - πιθανόν να πρόκειται για αποχαιρετιστήριο δώρο σε κάποιον αγαπημένο νεκρό.
Την προηγούμενη χρονιά ανακαλύφθηκαν δύο ακόμη ευρήματα με ρούνους: ένα μεταλλικό εργαλείο (όπως και στην περίπτωση της τσατσάρας, κάτι χρηστικό και προφανές δηλαδή) και ένα ανθρώπινο κρανίο, χαραγμένο με μία επίκληση στον θεό Όντιν.
Το πότε ακριβώς έγινε αυτή η μαζική στροφή στη γραφή μένει ακόμα να αποδειχθεί αλλά, όποτε κι αν σημειώθηκε, είναι σίγουρο ότι ώθησε το εμπόριο των ελεγχόμενων περιοχών, προσφέροντας μία κοινή βάση γραπτής επικοινωνίας.
Όλες οι εξηγήσεις που προτείνουμε παραμένουν υποθέσεις, παραδέχεται ο Γουίλιαμς. «Όμως με κάθε νέο εύρημα συμπληρώνουμε και ένα κομμάτι του παζλ των Βίκινγκ».
Με πληροφορίες από το National Geographic
