Έχει μεταφράσει πολλά βιβλία (από τα αριστουργήματα του Στέφαν Τσβάιχ και του Γιόζεφ Ροτ, μέχρι τον Κόσμο της Σοφίας και όλα τα παιδικά βιβλία της Madonna), έχει όμως γράψει και ένα σωρό δικά της. Τα περισσότερα βιβλία της είναι ιστορικά παραμύθια και έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ισπανικά.
Με αφορμή την εκδήλωση που θα γίνει αυτήν την Τετάρτη 12/11 στις 6 το απόγευμα στον ΙΑΝΟ της Σταδίου και στην οποία θα παρουσιαστούν οι "Ιστορίες που τις είπε..." (Ιστορίες που τις είπε η αγορά / Ιστορίες που τις είπε η θάλασσα, Ιστορίες που τις είπε η πέτρα, Ιστορίες που τις είπε ο δρόμος, Ιστορίες που τις είπε ο πόλεμος, Ιστορίες που τις είπε το φως) μίλησα μαζί της για την Ιστορία αλλά και το σήμερα.
Σε κανένα σχολείο του κόσμου δεν λέει κανείς την "αληθινή" ιστορία. Παντού και πάντα οι άνθρωποι λένε την ιστορία που θέλουν, που επιλέγουν να πουν. Αυτήν που τους φωτίζει και τους βοηθάει και τους στηρίζει.
Πώς αποφάσισες να γράψεις αυτή τη σειρά βιβλίων;
Πιστεύω πολύ στην θαυματουργή ομορφιά των ιστοριών. Είναι για μένα αυτό που μας βοηθάει να γνωρίσουμε, ν’ αγαπήσουμε, ν’ αντέξουμε τη ζωή και τον κόσμο. Οι πειραματισμοί, λοιπόν, με νέους τρόπους αφήγησης υλικών και ιστοριών που θεωρώ σημαντικές, έχουν σταθερό κι αμείωτο ενδιαφέρον για μένα. Την Ιστορία τώρα… την αγαπώ. Δεν θέλω να είναι μόνο μάθημα - και μάλιστα βαρετό. Της αξίζει σίγουρα κάτι καλύτερο. Και σε μας αξίζει κάτι καλύτερο απ’ αυτό που βρεθήκαμε υποχρεωμένοι να κάνουμε, τόσο στα σχολεία όσο κι έξω απ’ αυτά.
Έχεις διασκευάσει για το παιδικό αναγνωστικό κοινό Σαίξπηρ και Μολιέρο, Δάντη και Θερβάντες: Πώς γίνεται αυτό; Μίλησέ μου τη διαδικασία του να "πειράζεις" τον Σαίξπηρ πχ για τα παιδιά;
Η διασκευή είναι ένα στοίχημα. Έχεις μια ιστορία που σ’ αρέσει, που σε μαγεύει, που σε κάνει να σκεφτείς και να περπατήσεις αλλιώς στη ζωή σου. Πιστεύω οτι μια καλή κι ωραία και δυνατή ιστορία είναι (μπορεί να είναι, πρέπει να είναι, αξίζει να είναι) καλή κι ωραία και δυνατή ασχέτως ηλικίας. Η ιστορία αυτή καθ’ αυτήν, εννοώ. Ο τρόπος, το ύφος, η γλώσσα, η έκταση, το μέσο: αυτά όλα μπορούν και οφείλουν ν’ αλλάζουν - ανάλογα με το κοινό στο οποίο ο αφηγητής απευθύνεται. Αυτά όλα που με λίγα λόγια μπαίνουν στην τεράστια (και πλούσια σε σημασίες) κατηγορία “ΕΡΜΗΝΕΙΑ”. Δεν θα χρησιμοποιούσα λοιπόν το ρήμα “πειράζω”. Μάλλον “ερμηνεύω” - ή ακόμα καλύτερα “σκηνοθετώ”. Τις διασκευές των κλασσικών τις σκέφτηκα, τις δούλεψα και τις ευχαριστήθηκα ως θεατρικές σχεδόν σκηνοθεσίες.
Τι είναι η ιστορία για σένα; Πότε ξεκίνησες να την αγαπάς;
Όταν ήμουν μικρή, πίστευα οτι η Ιστορία έχει μέσα της όλες μα όλες τις αλήθειες. Και μόνο αλήθειες. Μετά μεγάλωσα. Αλλά και τότε και τώρα μ’ αρέσει να φαντάζομαι την Ιστορία σαν ένα πελώριο ποτάμι χρόνου, που μέσα του κολυμπάμε όλοι. Όταν ήμουν παιδί, χαιρόμουν πολύ τα παιχνίδια στην ακροποταμιά, το μπες βγες, τις βουτιές. Τώρα προτιμώ το κολύμπι (με το ρεύμα! ελάχιστες φορές, στιγμές μόνο κόντρα σ’ αυτό). Μ’ αρέσει όμως και να κάθομαι στην όχθη και να χαζεύω τα ποταμόπλοια, τις βάρκες, τις σχεδίες, τους άλλους κολυμβητές. Η απάντηση στο πότε ξεκίνησα: πολύ παλιά, ούτε που θυμάμαι. Αλλά το ωραιότερο είναι πως κάθε μέρα, κάθε ώρα που περνάει, την αγαπώ ολοένα και περισσότερο.
Πώς μπορεί να παρουσιαστεί η ιστορία στα παιδιά ώστε και να μαθαίνουν αλλά και να αισθάνονται ότι δεν διαβάζουν σχολικό βιβλίο;
Τεράστια ερώτηση. Ήδη το γεγονός οτι γίνεται, οτι τίθεται το ερώτημα κι οτι επιχειρούμε απαντήσεις, είναι ελπιδοφόρο κι αισιόδοξο. Το σίγουρο είναι οτι θα πρέπει να την βρούμε πρώτα εμείς συναρπαστική την Ιστορία, για να μπορέσουμε να την αφηγηθούμε με τρόπο συναρπαστικό. Αν εμείς οι ίδιοι τη βαριόμαστε και την βαρυγκομάμε, τότε το ανάγνωσμα, το αφήγημα, το μάθημα της Ιστορίας δεν έχει καμία πιθανότητα επιτυχίας.
Μαθαίνω ασταμάτητα, συνέχεια, πολλά πράγματα. Αυτό είναι το ωραιότερο πράγμα στη δουλειά των βιβλίων, είτε τα μεταφράζεις, είτε τα γράφεις. Δεν σταματάς να μαθαίνεις. Πάντα κάτι καινούργιο.
Λέμε την αληθινή ιστορία στα παιδιά στο σχολείο; Ή ηρωοποιούμε την Ελλάδα με ανακρίβειες; Και σε αυτήν την περίπτωση τι πιστεύεις πως πρέπει να γίνεται;
Σε κανένα σχολείο του κόσμου δεν λέει κανείς την “αληθινή” ιστορία. Παντού και πάντα οι άνθρωποι λένε την ιστορία που θέλουν, που επιλέγουν να πουν. Αυτήν που τους φωτίζει και τους βοηθάει και τους στηρίζει. Αυτό κάνουμε ως άτομα, αυτό κάνουμε και ως ομάδες, ως φυλές, ως έθνη. Αν έτσι πρέπει να γίνεται; Η απάντηση που δίνουμε ως άτομα ελάχιστη δύναμη έχει - ελάχιστα επηρεάζει την κοινή μας στάση. Η οποία όμως επίσης αλλάζει: διαμορφώνεται κι αυτή από την εποχή, από τις συνθήκες, από τα γεγονότα. Εξελίσσεται. Διαφοροποιείται. Ο ευδιάκριτος και σχεδόν αποκλειστικός στόχος της “ηρωοποίησης” του περασμένου αιώνα είναι πια υποχρεωμένος να μοιραστεί την πρωτοκαθεδρία του με έννοιες όπως “διαφορετικότητα”, “πολυπολιτισμικότητα” κι άλλες εξίσου νεότευκτες. Για μένα, ωστόσο, το πλέον σημαντικό, το πλέον σπουδαίο είναι άλλο: όποια εκδοχή της ιστορίας κι αν επιλέγουμε να αφηγηθούμε, όποια οπτική κι αν αποφασίζουμε, ας μην πνίγουμε το ενδιαφέρον των ακροατών/αναγνωστών μας. Ξεκινάμε όλοι τη ζωή και την πορεία μας στη μάθηση με μια προίκα περιέργειας. Ο δικός μου προσωπικός στόχος είναι να κλείνει ο αναγνώστης το βιβλίο και να θέλει ν’ ακούσει κι άλλο.
Υπάρχει κάτι που ακόμα και τώρα μαθαίνεις κι εσύ όταν ερευνάς την ιστορία για να γράψεις παιδικά βιβλία; Θέλεις να μοιραστείς μαζί μας κάτι ενδιαφέρον που ανακάλυψες πρόσφατα;
Μαθαίνω ασταμάτητα, συνέχεια, πολλά πράγματα. Αυτό είναι το ωραιότερο πράγμα στη δουλειά των βιβλίων, είτε τα μεταφράζεις, είτε τα γράφεις. Δεν σταματάς να μαθαίνεις. Πάντα κάτι καινούργιο. Με τα ιστορικά παραμύθια αυτό που με ξετρελαίνει είναι κάποιες εντυπωσιακές λεπτομέρειες, που σε πείθουν οτι το νερό μέσα στο Ποτάμι του Χρόνου είναι το ίδιο για όλους μας˙ οτι το Χτες ήταν κάποτε για κάποιους άλλους ανθρώπους Σήμερα˙ οτι το δικό μας Σήμερα θα είναι για κάποιους άλλους αργότερα Χτες -και Προχτές.
Πρόσφατο απόκτημα για την ήδη μεγάλη συλλογή μου τέτοιων λεπτομερειών: ο τρόπος που έθαβαν οι Γότθοι τους νεκρούς βασιλιάδες τους. Δουλεύω βυζαντινά ιστορικά παραμύθια τώρα. Κι οι βάρβαροι έχουν πολλούς και σπουδαίους ρόλους σ’ αυτές τις ιστορίες. Μελετώντας τον Αλάριχο έπεσα πάνω στον τρόπο της ταφής τους: έκοβαν ένα ποτάμι, το γύριζαν για λίγο, έσκαβαν τάφο στην κοίτη του, έθαβαν τον νεκρό βασιλιά τους κι ύστερα άφηναν πάλι τα νερά να κυλήσουν από πάνω από το μνήμα πια. Και σκότωναν και τους άντρες που είχαν σκάψει το μνήμα. Για να μην υπάρχει κανείς να μαρτυρήσει πού είναι θαμμένος ο νεκρός βασιλιάς. Κι αυτό το έκανε ένας λαός, που όταν αναγόρευε τον βασιλιά του, τον ανέβαζε στην ασπίδα - για να τον βλέπουν όλοι!
Μ’ αρέσει να φαντάζομαι έργα ολόκληρα πίσω από τέτοιες λεπτομέρειες.
Τι σε εμπνέει στο γράψιμο;
Ο ακροατής μου. Ο αναγνώστης μου. Για μένα πάντα έχει το προβάδισμα στην επιλογή του θέματος, του ύφους… των πάντων. Δεν γράφω, δεν αφηγούμαι για να χαρώ μόνη μου την Ιστορία ή τις ιστορίες της. Γράφω, αφηγούμαι για να με διαβάσει, να μ’ ακούσει κάποιος. Και να δω, να νοιώσω με τη σειρά μου οτι η ιστορία αυτή τον ταξίδεψε, τον πήγε λίγο πιο πέρα, έφτασε και τον άγγιξε. Άρα την τούμπα της έμπνευσης την κάνω πολύ πρόθυμα και με μεγάλη μου χαρά - για τον αναγνώστη μου.
Μίλησέ μου λίγο για την συνεργασία με την εικονογράφο Ίριδα Σαμαρτζή στη συγκεκριμένη σειρά βιβλίων.
Στάθηκα πάντα τυχερή με τους εικονογράφους. Αλλά με την Ίριδα η Τύχη μου ‘σκασε ένα πολύ γενναιόδωρο χαμόγελο. Τόμο-τόμο, κεφάλαιο-κεφάλαιο, παρακολουθούσα τις ιστορίες μου να ζωντανεύουν χάρη στη δική της φαντασία μ’ έναν τρόπο πραγματικά θαυμαστό, μαγικό σχεδόν. Νομίζω οτι καλύτερα από τον καθένα, πλουσιότερα από τον καθένα, με άκουσε και με διάβασε η Ίρις - και γι’ αυτό της είμαι ευγνώμων. Θα μπορούσα να γράψω κι άλλους τόμους στις Ιστορίες αυτές, μόνο και μόνο για να δω πώς θα τις εικονογραφήσει η Ίρις. Ιστορίες που τις είπε η Τύχη, ας πούμε. Ή Ιστορίες που τις είπαν τα Δέντρα. Κι άλλες, κι άλλες…
Πώς σου φαίνεται η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την αρχαία ιστορία, με αφορμή τις ανασκαφές στην Αμφίπολη;
Περιστασιακή και πάντως όχι μακρόπνοη. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για ενδιαφέρον που δεν έχει ζωντανή ρίζα στην αγάπη για την ιστορία. Κι άρα δεν υπόσχεται τίποτα ουσιαστικό.
Δεν παύει, όμως, να είναι ενδεικτικό των τάσεων της εποχής μας. Το θέμα έχει κάνει πρωτοσέλιδα, το ξέρουν όλοι, το συζητάνε όλοι. Έχει γράψει το δικό του μύθο. Με όλα τα ερωτηματικά και τις αμφιβολίες που συνοδεύουν κάθε μύθο.
Θα ήθελα να φανταστείς για λίγο ότι κοιτάς τη σημερινή Ελλάδα, του 2014 από το μέλλον. Τι ιστορικό βιβλίο για παιδιά θα έγραφε η Μαρία Αγγελίδου του 3014;
Ευχαριστώ πολύ γι’ αυτήν την τόσο δύσκολη, ενδιαφέρουσα και αναπάντεχη ερώτηση. Στην οποία δεν ξέρω ν’ απαντήσω. Προσπαθώντας να φανταστώ τον εαυτό μου σε χίλια χρόνια από σήμερα δεν κατάφερα τίποτα. Το πολύ πολύ ένα ΙΣΩΣ: Ίσως αυτό που σε χίλια χρόνια θα προβάλει ακόμα ευδιάκριτο κι ενδιαφέρον για τους ανθρώπους που θα αγαπούν τότε την ιστορία… θα είναι η τρομερή αλλαγή στα όπλα της μνήμης, στα μέσα (κατα)γραφής, στην ταχύτητα και στην ποικιλία της προσέγγισης της γνώσης.
*Οι εκδόσεις Μεταίχμιο και ο ΙΑΝΟS αφιερώνουν μία βραδιά στη Μαρία Αγγελίδου και την εξαιρετική και πολυβραβευμένη (μεταξύ άλλων και με το κρατικό βραβείο βιβλίου γνώσεων) σειρά ιστορικών παραμυθιών με τίτλο «Ιστορίες που τις είπε...», σε εικονογράφηση Ίριδας Σαμαρτζή.
Θα μιλήσουν οι:
Αγγελική Γιαννικοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ Πανεπιστημίου Αθηνών
Ειρήνη Βοκοτοπούλου, δημοσιογράφος
Εύη Παπαντωνίου, εκπαιδευτικός
και η εικονογράφος των βιβλίων Ίρις Σαμαρτζή.
Τη συζήτηση θα συντονίσει η συγγραφέας και κριτικός παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο.
Τις ιστορίες ζωντανεύει ο ηθοποιός Χρήστος Χριστόπουλος.
Τετάρτη, 12 Νοεμβρίου 2014, 18'00-20'00 / IANOS, Σταδίου 24, Αθήνα
σχόλια