ALAIN DE BOTTON
Από το Δημήτρη Ρηγόπουλο
Πιστεύω πως οι όμορφες πόλεις είναι πάντα κατά κάποιον τρόπο σχεδιασμένες για να είναι όμορφες. Η ιδέα μιας όμορφης πόλης που έγινε χωρίς σχεδιασμό είναι μάλλον απίθανη. Υπάρχουν, βέβαια, κάποια μέρη μιας πόλης τα οποία, παρά το γεγονός ότι είναι ακατάστατα, εμείς τα θεωρούμε γοητευτικά - όμως αυτή η μορφή «γοητευτικού χάους» είναι στην πραγματικότητα ένας άλλος όρος που χαρακτηρίζει τη χαλαρότητα στον σχεδιασμό μιας πόλης. Το Τόκυο μοιάζει με πόλη που δεν έχει σχεδιαστεί, αλλά αρκεί μόνο να δει κανείς πιο προσεκτικά τη νομοθεσία και τους κανονισμούς λειτουργίας της πόλης για να καταλάβει πόσο καλοσχεδιασμένη είναι και με πόση ακρίβεια είναι οργανωμένη. Εγώ είμαι θαυμαστής της τάξης. Πολλές φορές η λέξη αυτή είναι συνδεδεμένη με αρνητικούς χαρακτηρισμούς, όμως είναι το μόνο πράγμα που έχουμε να αντιτάξουμε στο χάος. Οι ίσιοι δρόμοι και τα πανομοιότυπα σπίτια δεν είναι και τόσο γοητευτικά από αισθητικής άποψης: όμως εμένα με γοητεύουν γιατί είναι μια απάντηση σε έναν κόσμο που έχει μια φυσική ροπή προς το χάος.
Το γούστο του κάθε ανθρώπου μάς λέει πολλά για όλα όσα λείπουν από τη ζωή του. Αυτοί που διακοσμούν τα σπίτια τους με κούκλες και αρκουδάκια, συνήθως θέλουν να δραπετεύσουν από κάτι πολύ σκληρό στη ζωή τους, ενώ εκείνοι που φτιάχνουν ένα κατάλευκο άδειο σπίτι χρησιμοποιούν αυτό το διακοσμητικό μοντέλο για να κρατήσουν καταπιεσμένα τα αισθήματα τους προς το χάος και την αταξία. Γιατί λοιπόν αρέσουν στους ανθρώπους τόσο τα παλιομοδίτικα πράγματα; Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι οπισθοδρομικοί και επαρχιώτες! Απλώς, υπάρχει μια νοσταλγία απέναντι σε ένα πιο «επαρχιώτικο» παρελθόν, ακριβώς επειδή έχουμε απομακρυνθεί τόσο πολύ από τη φύση και τον φυσικό τρόπο ζωής. Οι άνθρωποι θέλουν να απομακρυνθούν από όλα όσα αισθάνονται πως περισσεύουν στη ζωή τους: την τεχνολογία και το μπετόν. Πολλοί άνθρωποι αντιπαθούν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, ακριβώς επειδή δεν τους βοηθά να ισορροπήσουν την ψυχοσύνθεσή τους. Μοιάζει να τους προσφέρει κάτι που είναι περιττό, γιατί έχουν ήδη τόσο πολύ απ' αυτό γύρω τους.
Η ομορφιά παίζει μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της διάθεσής μας. Όταν βρίσκουμε μια καρέκλα ή ένα σπίτι όμορφο, αυτό που λέμε στην πραγματικότητα είναι πως μας αρέσει ο τρόπος ζωής που μας προτείνουν αυτά τα αντικείμενα. Έχουν ένα ύφος που μας γοητεύει: αν μπορούσαν αυτά τα αντικείμενα με κάποιο μαγικό τρόπο να μεταμορφωθούν σε ανθρώπους, τότε αυτούς τους ανθρώπους σίγουρα θα τους συμπαθούσαμε πολύ. Θα ήταν πολύ βολικό αν η διάθεσή μας δεν άλλαζε, ασχέτως του που κατοικούμε, είτε αυτό είναι παλάτι είτε το δωμάτιο ενός φτηνού ξενοδοχείου (σκεφτείτε πόσα λεφτά θα γλιτώναμε, αφού δεν θα έπρεπε να διακοσμούμε τα σπίτια μας), όμως, δυστυχώς, είμαστε πολύ ευάλωτοι απέναντι στα κωδικοποιημένα μηνύματα που εκπέμπει το περιβάλλον που ζούμε. Αυτό εξηγεί και τον λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι είναι συνήθως τόσο ευαίσθητοι με την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση: αυτά τα πράγματα συντείνουν στο να αποφασίσουμε ποιοι είμαστε.
Η αρχιτεκτονική από μόνη της, βέβαια, δεν είναι αρκετή για να μας μετατρέψει σε ευχαριστημένα όντα. Δείτε πόση δυσφορία έχουν οι άνθρωποι, ακόμα και όταν ζουν σε ειδυλλιακό περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική μάς προτείνει κάποια διάθεση, που ίσως άλλα προβλήματα και εσωτερικές διαθέσεις να μη μας επιτρέπουν να δεχτούμε τα μηνύματα που εκπέμπει. Η αποτελεσματικότητα της αρχιτεκτονικής μπορεί να συγκριθεί με τον καιρό: μια όμορφη μέρα μπορεί υποθετικά να μας αλλάξει τη διάθεση - και οι άνθρωποι πολύ συχνά κάνουν μεγάλες θυσίες για να ζουν σε καλές καιρικές συνθήκες. Όταν όμως υπάρχουν σημαντικά προβλήματα (συναισθηματικής ή επαγγελματικής φύσεως, για παράδειγμα), κανένας γαλάζιος ουρανός και κανένα πανέμορφο κτίριο δεν είναι αρκετά για να μας κάνουν να χαμογελάσουμε. Γι' αυτό και υπάρχει και η δυσκολία να κάνουμε την αρχιτεκτονική πολιτική προτεραιότητα: δεν έχει τα ξεκάθαρα προτερήματα που έχουν ζητήματα όπως το να έχει μια χώρα καθαρό νερό ή τροφή για τους πολίτες της. Παρ' όλα αυτά, είναι ζωτικής σημασίας.
Ο μοντερνισμός ήταν μια υπερβολή, παρεξηγήθηκε μια καινούργια δημιουργική δυνατότητα. Οι αρχιτέκτονες δεν πρόκειται ποτέ να επαναλάβουν τα λάθη των δεκαετιών του '50 και του '60. Τώρα γνωρίζουμε καλύτερα τι λειτουργεί και τι όχι. Ο νέος μοντερνισμός είναι πολύ πιο μαλακός, πιο παιχνιδιάρικος, πιο θηλυκός. Μπορούμε πλέον να γιορτάσουμε το τέλος του σκληρού μοντερνισμού.
Αν αποδεχτούμε το γεγονός ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, σήμερα είμαστε σε μια εποχή όπου η ανθρωπότητα θέλει να διακηρύξει τα οικολογικά της πιστεύω και να απαλλαγεί από τη σκληρότητα του μοντερνισμού του 20ού αιώνα. Στην εποχή που ζούμε, οι άνθρωποι έχουν μια εμμονή με το design, υπάρχει μια τάση προς τον αισθητισμό.
Σήμερα δεν θεωρείται καθόλου ασήμαντο το να περνάς ώρες συζητώντας για έναν καναπέ ή ένα πιάτο. Ένα συγκεκριμένο αντικείμενο design μπορεί να προτείνει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, μια στάση απέναντι στην ύπαρξή μας, και πραγματικά η μάχη για ό,τι είναι σημαντικό είναι η καρδιά όλων των διαφωνιών που ακούς στους διαδρόμους των καταστημάτων με είδη design! Για έναν ιταλικό μεταλλικό καναπέ ένας άνδρας μπορεί να πει «λατρεύω αυτό τον καναπέ», αλλά στην πραγματικότητα γοητεύεται από έννοιες όπως η τάξη και η λογική, που του τις εμπνέει αυτό το έπιπλο. Εν τω μεταξύ, η γυναίκα του ίσως αντιδράσει σε όλα όσα εμπνέει αυτός ο καναπές και θα ήθελε πολύ να εμφυσήσει στο γάμο της αρετές όπως η ηρεμία, η αρμονία και ο ρομαντισμός, έννοιες που βρίσκει σε μια σεζλόνγκ του 18ου αιώνα. Η μάχες που λαμβάνουν χώρα στους διαδρόμους των καταστημάτων είναι απόλυτα λογικές. Δεν χρειάζεται καμία ντροπή όταν διαφωνούμε με το γούστο του άλλου.
ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΑΖΟΣ:
Πιάνω τον εαυτό μου να ξαναγυρνά στα ίδια στενά της πόλης, τις ώρες της χαλάρωσής μου. Στα Πετράλωνα, στα προσφυγικά, η γειτονιά μοιάζει να έχει σταματήσει σε μια άλλη εποχή. Εκεί που κάποτε στεγάστηκε ο πόνος και ο ξεριζωμός, στους πρόποδες του Φιλοπάππου, τα πέτρινα κτίσματα έχουν μια ανθρωπιά και μια γαλήνη που δεν τη βρίσκει κανείς στα νεωτεριστικά προάστια, όπου κατοικούν οι «προνομιούχοι» της πόλης.
Η αναλογία των κτισμάτων σε σχέση με το πλάτος του δρόμου αφήνει το γαλάζιο να εισχωρήσει προς τα κάτω. Οι μικροί λουλουδιασμένοι κήποι και η ζωή στα μπαλκόνια συνθέτουν ένα σκηνικό μιας ανθρώπινης γειτονιάς μιας άλλης εποχής. Ήταν τότε που οι άνθρωποι δεν πάσχιζαν να κρυφτούν μέσα στην αφάνεια και την ανωνυμία των πολυκατοικιών. Ήταν κοινωνικοποιημένα όντα που συμμετείχαν στη μικροκοινωνία της γειτονιάς, είχαν παρατσούκλια, ήταν «επώνυμοι», οι ήρωες της γειτονιάς τους. Τα κτίσματα, η υφή των υλικών τους, η μικροκλίμακα των επιμέρους στοιχείων που με προσθετικό τρόπο είχαν καθορίσει τη μορφή τους, αναδείκνυαν μια ιστορικότητα. Μια αρχιτεκτονική χωρίς αρχιτέκτονες.
Λίγο πιο πέρα, στην Καισαριανή, οι νάνοι μιας άλλης εποχής στέκονται δίπλα στους σύγχρονους γίγαντες, τις νεόδμητες επταώροφες πολυκατοικίες επιφανών εργολάβων, που ρίχνουν τη σκληρή σκιά τους πάνω τους κρύβοντας το φως. Πού και πού κάποια ηλιαχτίδα δραπετεύει και ζωντανεύει τα χρώματα, τον ασβεστωμένο πλίθινο τοίχο, τους ρόζους στο ξύλο της κουπαστής, το μολυβένιο λούκι, κάποιο κατακόκκινο γεράνι. Βραδύτητα... Η ζωή στις γειτονιές αυτές κυλούσε αργά, ο άνθρωπος δεν ήταν αναγκασμένος να κάνει χιλιάδες σκέψεις ταυτόχρονα, δεν υπήρχε βιασύνη. Ολιγάρκεια χωρίς εξεζητημένες ανάγκες. Αυτή η εποχή αντανακλάται στην αρχιτεκτονική. Φαίνεται ότι κάθε στοιχείο της που έχει προκύψει από σκέψη ή αυθορμητισμό έχει ωριμάσει. Τα σπίτια, οι αυλές ήταν βιωμένοι χώροι, όχι έρημες και ακατοίκητες βεράντες. Έννοιες όπως η υπερεκμετάλλευση, το κλείσιμο των ημιυπαίθριων, η εξάντληση του συντελεστή δόμησης δεν είχαν νόημα σε μια κοινωνία που έπαιρνε από τη φύση μόνο όσα είχε ανάγκη. Είναι περίεργο πώς όλα τα συμπτώματα της εποχής μας αντανακλώνται στα κτίρια που φτιάχνουμε. Κτίρια αδιάφορα, υλικά ψυχρά, μια απέραντη λευκότητα. Κτίρια αλαζονικά, επίδειξη πλούτου, το μέγεθος μετράει. Κτίρια ακατοίκητα, που δεν έχουν στεγάσει χαρά, γέλια, θλίψη, πόνο. Είναι τόσο ευδιάκριτη στην κενότητα της πόλης, στην αδιάφορη μορφή της η κενότητα της ψυχής, η ανισσόροπη κρίση, η αλαζονεία της επίδειξης. Κι όμως, θα έπρεπε με τρομερή σκέψη και ταπεινότητα να αντικαθιστούμε ένα κομμάτι παρθένας φύσης με ένα κτίριο, θα έπρεπε, όπως λέει και ο Alain de Botton, να αποδεικνύουμε στα δέντρα, στα σπαρτά και τα σκουλήκια ότι η θυσία τους είναι άξια λόγου.
σχόλια