TΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΑΣΤΕΓΩΝ έγινε ορατό για τα καλά στην Αθήνα λίγο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Γύρω στο 2005 ξεπρόβαλαν και οι πρώτες καβάτζες: η πλατεία Κλαυθμώνος, οι απλωμένοι υπνόσακοι στη γωνία Κοραή και Σταδίου. Στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας οι άστεγοι στην Ελλάδα εμφανίστηκαν την ίδια περίοδο με τους οικονομικούς μετανάστες - και πράγματι πολλοί είναι οικονομικοί μετανάστες. Η συντονίστρια του προγράμματος αστέγων της μη κυβερνητικής οργάνωσης Κλίμακα, Άντα Αλαμάνου, λέει ότι τον τελευταίο καιρό στο Κέντρο Ημέρας της Κλίμακας οι ξένοι έφτασαν πια να είναι πολύ περισσότεροι από τους Έλληνες («είναι ουσιαστικά εγκλωβισμένοι στη χώρα μας»).
Πολλοί, πάλι, ειδικά πριν από μερικά χρόνια, πίστευαν πως οι άστεγοι είναι όλοι ναρκομανείς ή ψυχασθενείς. Μπορεί η διαδρομή από τα ψυχιατρεία στα παγκάκια και τούμπαλιν να είναι άκρως συνηθισμένη, αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Δεν είναι όλοι οι άστεγοι τζάνκι ή ψυχικά ασθενείς. Ούτε και αποτελεί επιλογή το να είσαι άστεγος, όπως πιστεύει επίσης πολύς κόσμος. «Εκείνοι που θέλουν και τους αρέσει να είναι στον δρόμο χωρίς να πλένονται έχουν ψυχιατρικό πρόβλημα. Δεν είναι επιλογή ενός ανθρώπου που είναι ψυχικά υγιής να μένει στον δρόμο», εξηγεί η κ. Αλαμάνου.
«Για να βρεθεί ένας άνθρωπος σε μια τέτοια κατάσταση, δεν συνηγορεί μόνο ένας παράγοντας, αλλά πολλοί, όπως η ανεργία, η έλλειψη χρημάτων, τα προβλήματα ψυχικής υγείας, ο εθισμός στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά και τον τζόγο, η μετανάστευση και η διάλυση της οικογένειας, που είναι και από τους πιο σημαντικούς. Εάν έχεις έναν άνθρωπο να σε στηρίξει, δεν βρίσκεσαι στον δρόμο». Ίσως γι' αυτό και η συντριπτική πλειονότητα των αστέγων να είναι άντρες. «Οι γυναίκες δεν διαρρηγνύουν τόσο εύκολα τους δεσμούς με την οικογένεια όσο οι άντρες», διευκρινίζει η κ. Αλαμάνου. Στο Κέντρο Ημέρας της Κλίμακας συναντά κανείς τα πάντα: έναν κουρέα απο τη Συρία που έχει λήξει η άδεια παραμονής του, έναν επιχειρηματία που τα έχασε όλα στον τζόγο, μετανάστες χωρίς χαρτιά που μοιάζουν να προσγειώθηκαν από το πουθενά. Όχι ότι δεν υπάρχουν και οι τραγικές ιστορίες, όπως ενός σεφ που έχασε τo παιδί του και μετά την περιουσία του προσπαθώντας να σώσει τη γυναίκα του από τον καρκίνο, ή ενός άλλου ανθρώπου με ελαφριά νοητική στέρηση, τον οποίο κανέ- να από τα εφτά αδέρφια του δεν ήθελε να φιλοξενήσει, εκτός κι αν έπαιρναν κάποιο από τα επιδόματά του.
H ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΑΣΤΕΓΟΥ
Ήδη, πριν από μερικά χρόνια, με την έλευση του πλαστικού χρήματος, ξεκίνησαν να εμφανίζονται τα πρώτα θύματα της οικονομικής κρίσης. Πλέον όλοι μιλάνε για μια ολοκαίνουργια κατηγορία - τους «νεοάστεγους». «Είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, που βρίσκονταν σε ένα επαρκές οικονομικό επίπεδο. Κάποιοι ήταν και επιχειρηματίες και βρεθήκαν στον δρόμο λόγω ανεργίας. Δεν παρουσιάζουν κάποιο ψυχικό νόσημα ή κάποιον εθισμό, αλλά ούτε και η οικογένειά τους μπορεί να τους στηρίξει», διευκρινίζει ο Ιωάννης Σφακιανάκης, πρόεδρος του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων, ενώ από την Κλίμακα προσδιορίζουν πως από την κρίση πιο πολύ έχουν πληγεί άνθρωποι που ήταν σε εποχικά επαγγέλματα (π.χ. τουρισμός) ή και σεκιούριτι, χωρίς να λείπουν πλέον και άστεγοι με πτυχία.
Ο Μάριος είναι 32 χρόνων. Βρίσκεται στον δρόμο από τον Σεπτέμβριο («Μεγάλωσα στα Ταμπούρια, έχω βγάλει τεχνική σχολή ηλεκτρολόγων»). Μετά από χρόνια δουλειάς άνοιξε δική του επιχείρηση με ξυλουργικά: τοποθέτηση σε κουζίνες, ντουλάπες και πόρτες. «Κάποια εποχή έβγαζα έως και 4.500 ευρώ καθαρά. Από τον Σεπτέμβριο και μετά δεν πάτησε άνθρωπος στο μαγαζί: ο δικός μου τομέας χτυπήθηκε πολύ από τα πολυκαταστήματα. Δεν μπορούσαμε να τα ανταγωνιστούμε. Βγήκαν στη φόρα τα οικογενειακά μας προβλήματα. Οι γονείς μου είναι χωρισμένοι: η μητέρα μου είναι κωφάλαλη και ο πατέρας μου είχε επίσης πρόβλημα υγείας. Έμενα από σπίτι σε σπίτι και μετά πήγα για ενάμιση χρόνο στον πατέρα μου. Δεν ζήτησα βοήθεια από κά- ποιον συγγενή. Βγήκα στον δρόμο χωρίς να γνωρίζω τι συμβαίνει. Έφαγα μια σφαλιάρα ότι έπρεπε να κάνω κάτι μόνος μου.
Δεν ξέρω γιατί είχα αυτή την αντίδραση - στενοχωρήθηκα πάρα πολύ που ήμουν έξω. Έμενα στο τρίτο παγκάκι αριστερά όπως μπαίνεις στην πλατεία Κλαυθμώνος. Νομίζω ότι το χειρότερο απ' όλα ήταν η βία. Προτιμούσα να κοιμάμαι το μεσημέρι και το βράδυ να είμαι με το ένα μάτι ανοιχτό. Είδα άστεγους που νοίκιαζαν το παγκάκι τους σε άλλον άστεγο για ένα πακέτο τσιγάρα, ξένους να πλακώνονται μεταξύ τους. Ένα πρωί έφαγα σκάλωμα. Εκεί που κοιμόμουν μπροστά από ένα μουσείο, ήρθαν παιδιά που έκαναν εκδρομή κι ένας είπε: "Mην το κοροϊδεύετε το παιδί, δεν έχει τι να φάει ή πού να κοιμηθεί". Κάπως έτσι βρέθηκα εδώ, στην Κλίμακα».
Το φαινόμενο των νεοάστεγων έχει ανησυχήσει τις κοινωνικές υπηρεσίες του δήμου. «Eμείς θέλουμε να προσέξουμε και να στηρίξουμε τους νεοάστεγους. Εκεί θέλουμε να ρίξουμε το βάρος μας. Πριν από μερικά χρόνια ο μέσος άστεγος ήταν γύρω στα 65. Τώρα πια είναι 45. Αυτό το πράγμα έχει αρχίσει να γίνεται μάστιγα και πολλοί από αυτούς που συναντάμε είναι στα πρόθυρα της έξωσης», λέει ο κ. Σφακιανάκης. Το βασικό, λένε οι ειδικοί, είναι να μην επέλθει χρονιότητα - να μπουν γρήγορα αυτοί οι άνθρωποι στη διαδικασία επανένταξης. Όσο πιο πολύ μένει κανείς στον δρόμο ή πηγαίνει από ξενώνα σε ξενώνα, ασυλοποιείται και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξαναγυρίσει σε μια κανονική ζωή.
ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ: ΑΠΟ 1.100 ΣΥΣΣΙΤΙΑ ΣΕ 3.000
Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας, οι άστεγοι μοιάζουν περισσότεροι από ποτέ. Πώς μπορείς, όμως, να καταγράψεις τον αριθμό μιας κοινωνικής ομάδας που δεν ορίζεται από κανέναν και δεν έχει μόνιμη διεύθυνση; Η μόνη επίσημη καταγραφή αστέγων έγινε το 2009 από το υπουργείο Υγείας. Μέτρησε 7.200 άστεγους σε όλη την Ελλάδα (μέσα στον αριθμό δεν περιλαμβάνονται οι πρόσφυγες). Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις πιστεύουν πως είναι πολύ περισσότεροι. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Στέγης τούς υπολογίζει σε 20.000 σε όλη την Ελλάδα.
Ίσως ο πιο ενδεικτικός δείκτης, βέβαια, να είναι τα συσσίτια που δίνονται στον Δήμο Αθηναίων. Το Κέντρο Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων στην οδό Σοφοκλέους ιδρύθηκε το 2005. Στις αρχές του 2006 έδινε 1.100 συσσίτια τη μέρα. Σήμερα δίνουν πάνω από τον διπλάσιο αριθμό (πάνω από 3.000 συσσίτια τη μέρα) και πάλι δεν φτάνουν. «Σκεφτείτε ότι πριν από δέκα χρόνια, επί Δημήτρη Αβραμόπουλου, πριν καν φτιαχτεί το Κέντρο Αστέγων, η Αρχιεπισκοπή έδινε 100 συσσίτια», λέει ο Ιωάννης Σφακιανάκης. «Το βράδυ, ειδικά, γίνεται χαμός». Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι ενώ η δημοτική αρχή έχει κόψει από 40% έως 60% τον προϋπολογισμό της σε άλλες υπηρεσίες, το Ίδρυμα Αστέγων είναι μία από τις δύο υπηρεσίες που πήρε μια μικρή αύξηση (η άλλη είναι τα βρεφοκομεία). Από 2.640.000 ευρώ, η επιχορήγηση θα φτάσει φέτος τα 2.680.000 ευρώ.
AΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ
Παρά τη δραματική αύξηση των αστέγων, οι ξενώνες αστέγων παραμένουν ακριβώς οι ίδιοι που ήταν πριν από 5 χρόνια: oι δύο ξενώνες του Δήμου Αθηναίων, ο Ξενώνας του υπουργείου Υγείας στον Καρέα και ο Ξενώνας του Ερυθρού Σταυρού μαζί με τον Ξενώνα της Κλίμακας δεν ξεπερνούν τις 300 κλίνες, ποσοστό που αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό και δεν καλύπτει ουτε το 1/10 των αστέγων της Αθήνας (να σημειωθεί πως στους περισσότερους ξενώνες δεν δέχονται ναρκομανείς ή ψυχασθενείς). Η κατάσταση μοιάζει να έχει φτάσει στο απροχώρητο, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. «Ειδικά κάτω από την Αχαρνών η κατάσταση είναι τραγική. Τα Σεπόλια, ο Κολωνός, η Αττική, ο Άγιος Παντελεήμονας, είναι γειτονιές που έχουν πληγεί περισσότερο απ' όλες τις άλλες. Είναι μεγάλη η αγωνία μας γιατί είναι πάρα πολλές οι γειτονιές που πλέον έχουν οικογένειες που ζουν στα όρια της φτώχιας και κρατιούνται με νύχια και με δόντια για να μη μείνουν στον δρόμο», λέει ο κ. Σφακιανάκης.
Η πρώτη προτεραιότητα της νέας δημοτικής αρχής, που φαίνεται να έχει καταλάβει πως η φιλανθρωπία είναι πια ξεπερασμένη, είναι η αποκέντρωση. «Θα φτιάξουμε μονάδες και εκτός κέντρου σε όλες αυτές τις γειτονιές, ειδικά κάτω από την Αχαρνών, που έχουν και το μεγαλύτερο πρόβλημα. Η δεύτερη προτεραιότητά μας είναι να χρησιμοποιηθούν οι ήδη υπάρχουσες κοινωνικές δομές». Ο κ. Σφακιανάκης αναφέρεται σε δύο μεγάλα προεκλογικά έργα του κ. Κακλαμάνη που σταμάτησαν να λειτουργούν μέσα σε έναν μήνα, με το που τελείωσαν οι εκλογές και οι συμβάσεις. Το πρώτο είναι το Ξενοδοχείο των Φτωχών στην Πατησίων, ξενώνας για άπορους ηλικιωμένους που εγκαινιάστηκε με μεγάλη επισημότητα τον Σεπτέμβρη, για να κλείσει μόλις δύο μήνες μετά - στο «κατηγορώ» μάλιστα της παράταξης Κακλαμάνη μετά τον θάνατο του αστέγου από το Καμερούν στις 9 Μαρτίου στο Θησείο ήταν ότι το ΚΥΑΔΑ δεν άνοιξε το Ξενοδοχείο έστω και προσωρινά, στις αρχές Μαρτίου, με τα μεγάλα κρύα. «Αφού ο εργολάβος δεν έχει κάνει ακόμα ούτε την παροχή με φυσικό αέριο στο Ξενοδοχείο, πού θα τους έβαζα; Σε μέρος χωρίς θέρμανση; Μιλάμε για ένα μέρος που ουσιαστικά δεν άνοιξε ποτέ», αντιτείνει ο κ. Σφακιανάκης. Το δεύτερο είναι το πολυδύναμο κέντρο ΑΜΕΑ, με στόχο την υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία. Και τα δύο θα ανοίξουν άμεσα και θα προστεθούν στον κατάλογο των παροχών του ΚΥΑΔΑ: στο κοινωνικό παντοπωλείο (δωρεάν τρόφιμα), στο κοινωνικό φαρμακείο (δωρεάν φάρμακα) και στην Αθηναϊκή Αγορά (δωρέαν ρούχα).
Η κατάσταση είναι ήδη σοβαρή. Το στοίχημα είναι να μην αυξηθεί κι άλλο ο αριθμός των αστέγων της Αθήνας τα επόμενα χρόνια. Στο παρελθόν η δημοτική αρχή δεν είχε καλή συνεργασία με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, ούτε και υπήρχε κάποιο ιδιαίτερο πλαίσιο συνεργασίας φορέων (το υπουργείο Υγείας δεν συνεργαζόταν, φέρ' ειπείν, με τις υπηρεσίες του δήμου). Απ' ό,τι φαίνεται (και ευτυχώς), αυτό αλλάζει, όπως αλλάζει και η μάλλον αποστειρωμένη εικό- να ξεπερασμένης φιλανθρωπίας του παρελθόντος, αλλά και η άποψη του κόσμου ότι οι άστεγοι είναι όλοι ψυχικά άρρωστοι ή ναρκομανείς. Το μόνο που δεν αλλάζει είναι η επιθυμία πολλών αστέγων να φύγουν από τον δρόμο. «Για μένα, το ότι είμαι σε αυτό τον ξενώνα είναι ένα μεταβατικό στάδιο. Θα 'θελα να φύγω από δω και να ανοίξω τη δική μου επιχείρηση», λέει ο Μάριος.
σχόλια