Το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει πριν από χρόνια στ’ αγγλικά;
Ναι, αν και ουσιαστικά ήταν μια προγενέστερη μορφή του βιβλίου, πολύ μικρότερη, με τον ίδιο, όμως, τίτλο: City of Αbsences. O σκελετός είναι πολύ παρεμφερής, αλλά το βιβλίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά έχει επιπλέον κεφάλαια, είναι ξαναγραμμένο και θα ήθελα αυτό να ξαναμεταφραστεί στ’ αγγλικά και στα τούρκικα.
Τι αλλαγές έκανες;
Ήθελα να προσθέσω πολλά πράγματα για τους Ρωμιούς της Πόλης, για τους Λεβαντίνους, για τους οποίους δεν είχα γράψει, κάποιες πιο λεπτομερείς διαδρομές, κι έτσι το ξαναδούλεψα.
Σ’ έχει εμπνεύσει άλλη πόλη σαν την Κωνσταντινούπολη;
Όχι, καμιά τόσο πολύ, αν και μου αρέσει πολύ και η Αιθιοπία - θα ’θελα να γράψω ένα οδοιπορικό. Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλη μεγαλούπολη με τόσα πρόσωπα και τόση ιστορία.
Το βιβλίο δεν είναι ούτε ακριβώς ταξιδιωτικό ούτε ιστορικό.
Για μένα είναι ταξιδιωτικό οδοιπορικό, αλλά είναι δύσκολο να το κατηγοριοποιήσει κανείς. Και οι βιβλιοπώλες έχουν αυτό το πρόβλημα, αφού δεν ξέρουν πού να το κατατάξουν. Στην Αγγλία θα έμπαινε σίγουρα στο τμήμα Travel Literature.
Υπάρχουν ταξιδιωτικοί συγγραφείς που να σ’ έχουν εμπνεύσει να γράψεις οδοιπορικά;
Ναι, βέβαια. Ο Ουίλιαμ Νταλρίμπλ μού αρέσει πολύ, τον θεωρώ πολύ πνευματώδη. Ο Ρόμπερτ Μπάιρον μού αρέσει επίσης πολύ. Αυτός πήγε στην Περσία και τη Μέση Ανατολή κι έχει γράψει πολύ ωραία - είναι άμεσος. Μου αρέσει πολύ και ο Φίλιπ Μάρσντεν. Πιο πολύ απ’ όλους προτιμώ τους Άγγλους.
Έχουν παράδοση οι Άγγλοι σε αυτό το είδος λόγω του αποικιακού παρελθόντος.
Στην Ελλάδα, ας πούμε, η περιηγητική λογοτεχνία δεν μ’ ενθουσιάζει. Ο Ουράνης έχει γράψει κάποια πράγματα, καθώς και ο Καζαντζάκης. Του Καζαντζάκη δεν μου αρέσουν και του Ουράνη είναι δύσκολο να τα βρεις. Αν και κάποια αποσπάσματα που βρήκα καλά μού φάνηκαν. Ο Ουράνης είχε μεγάλο έρωτα με την Πορτογαλία που μου αρέσει και μένα πολύ.
Είδα ότι κάθε κεφάλαιο στο βιβλίο σου έχει κι από μια εισαγωγή, συχνά από πολύ παλιά κείμενα.
Ναι, γιατί το κάθε κεφάλαιο έχει μια εισαγωγή σχετικά με το τι βρισκόταν σε κάθε γειτονιά τον 19ο αιώνα ή και τον Μεσαίωνα και τι σήμερα.
Εσύ φανταζόσουν, όταν μετακόμισες στην Πόλη, ότι θα έμενες για χρόνια εκεί;
Ήθελα να μείνω εκεί πάση θυσία, αλλά φανταζόμουν ότι θα εμένα ένα, δυο χρόνια, και μετά θα πήγαινα αλλού. Δεν το είχα σκεφτεί και τόσο πολύ, ούτε είχα σκεφτεί ότι θα με έδεναν προσωπικοί λόγοι εκεί. Το άγχος μου ήταν να μπορέσω να μείνω εκεί και να κρατηθώ.
Πώς συνειδητοποίησες ότι η Πόλη ορίζεται από τις απουσίες και όχι από τις παρουσίες της;
Ήξερα για τον κοσμοπολιτισμό της και το μωσαϊκό των πολιτισμών στη λογοτεχνία, για τους Εβραίους, τους Αρμένιους, τους Ρώσους, αλλά, όταν έφτασα, είδα ότι έχουν μείνει τα ίχνη της παρουσίας αυτής. Πληθυσμιακά ήταν πολύ μικρά, αλλά στον οικοδομικό ιστό και στην κουλτούρα τα στοιχεία είναι πολύ παρόντα: συνταγές, έθιμα, συνήθειες του αστικού βίου. Ήξερα ότι αυτό συνέβη εξαιτίας ενός διωγμού. Σ’ ένα ευαίσθητο μάτι όλο αυτό είναι αισθητό, ότι τα κτίρια ανήκουν
σ’ έναν πολιτιστικό κύκλο, ενώ οι κάτοικοι σε κάποιον άλλον. Βλέπεις μια αρχιτεκτονική δυτικού εκλεκτικισμού του 19ου αιώνα, της Belle Époque, και αναγεννησιακά στοιχεία, και ο πληθυσμός είναι ένα μείγμα, όχι αυτό που περιμένεις να δεις να μένει σε τέτοια κτίρια. Είναι ολοφάνερο ότι δεν είναι οι διάδοχοι ή οι επίγονοι αυτών που τα έχτισαν ή τα κατοίκησαν.
Σε κάθε συνοικία αυτό πρέπει να ισχύει με διαφορετικό τρόπο, φαντάζομαι. Ας πούμε, ποιες ήταν οι συνοικίες των Ρωμιών και πώς είναι αυτές τώρα;
Είναι πολλές και πολύ διαφορετικές: σχεδόν ολόκληρο το Πέραν, το Σταυροδρόμι, που ήταν πολύ μεγαλοαστικό, όπως και το Τζιχάνγκιρ, το Ταρλάμπασι, που ξεκινούσε μικροαστικό και κατέληγε πολύ μεγαλοαστικό, τα Ταταύλα, που ήταν επίσης μικροαστικά. Το Ταρλάμπασι πλέον έχει καταντήσει ένα φοβερό γκέτο όπου επικρατεί βία κι εκεί μένουν όλοι οι απόκληροι: Τσιγγάνοι, Κούρδοι, τραβεστί και πόρνες. Το Φανάρι τώρα κατοικείται από Κούρδους και Πόντιους και
είναι μια αρκετά υποβαθμισμένη περιφέρεια. Οι γειτονιές του Βοσπόρου, που ήταν είτε μεγαλοαστικά θέρετρα είτε χωριά Ελλήνων και Αρμενίωνψαράδων, τώρα έχουν γίνει συνοικίες νεόπλουτων με πανάκριβα ακίνητα. Η ανθρωπογεωγραφία της Πόλης ήταν εθνικά πολυποίκιλη, ενώ τώρα δεν είναι. Τώρα πια εδώ κατοικούν Τούρκοι, Κούρδοι, κάποιοι τσιγγάνοι και ξένοι. Οι Έλληνες, οι Λεβαντίνοι και οι Εβραίοι έφυγαν πολύ αργά από κάποιες συνοικίες -στα τέλη του ’60-, ενώ είχαν ξεκινήσει να φεύγουν το 1920, με την ήττα στη Μικρά Ασία, και μετά τα Σεπτεμβριανά, το ’55. Μαζικά έφυγαν μετά τις απελάσεις του ’64 - ακόμα και τα Σεπτεμβριανά δεν κατάφεραν να τους διώξουν. Οι Έλληνες υπήκοοι ήταν, ως επί το πλείστον, παντρεμένοι με Ρωμιούς ή Ρωμιές, οπότε δεν έφυγαν μόνο 11.000, αλλά ένα νούμερο διπλάσιο. Ο κύκλος των καθολικών και των Εβραίων έπαθε πανικό όταν έφυγαν οι Ρωμιοί απ’ την Πόλη. Δεν ήθελαν κιόλας να συγκατοικούν με μουσουλμάνους, είχαν τα αντανακλαστικά μειονότητας που δεν ήθελε καθόλου την αφομοίωση. Φύγανε, λοιπόν, και οι καθολικοί και πολλοί Εβραίοι γιατί υπήρχε ατμόσφαιρα ανασφάλειας.
Πόσοι Ρωμιοί υπάρχουν στην Πόλη σήμερα;
Όλοι ρωτάνε και κανείς δεν ξέρει την απάντηση. Είναι μεταξύ δύο και τεσσάρων χιλιάδων, αλλά είναι διάσπαρτοι.
Τι είναι αυτό που σε μαγεύει τόσο στην Πόλη;
Το παρελθόν, αυτή η μνήμη της ιστορίας που βλέπεις και ακούς να υπάρχει και να βαραίνει πάνω από την Πόλη. Αυτό που με συγκινεί είναι ότι περπατάς και ενώ είσαι στον παρόντα κόσμο, είσαι και στον κόσμο των φαντασμάτων. Ενώ είναι μια πολύ μελαγχολική πόλη, έχει πολλά πρόσωπα. Αν μπουχτίσω, μπορώ να πάω εκεί που είναι τα χάνια, τα παλιά καραβάν-σεράι τα οθωμανικά, όπου υπάρχουν παντού εργαστήρια που φτιάχνουν κοσμήματα. Μπορώ να πάω εκεί μια μέρα και απλώς να χαθώ στους μικρόκοσμους που δημιουργούν οι αντικερί, τα τζαμιά, οι αγορές. Είναι σαν να είναι πολλές πόλεις σε μία.
Πόσο έχει αλλάξει η Κωνσταντινούπολη απότότε που πήγες εκεί;
Πολύ, αλλά μάλλον προς το χειρότερο, λόγω του νεοπλουτισμού πουεπικρατεί. Η τοπική ηγεσία θέλει να κάνει την Πόλη το Ντουμπάι του Βοσπόρου. Τους αρέσουν τα μεγάλα, γυαλιστερά, τεράστια κτίρια και οι ουρανοξύστες. Παίρνουν κτίρια της Belle Époque, τα βάφουν κιλοτί και βάζουν κι ένα τεράστιο μάτι από πάνω.
σχόλια