Μία νέα σημαντική ανακάλυψη έγινε στις όχθες του ποταμού Τίβερη στη Ρώμη. Αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι βρήκαν μία εκκλησία, η οποία χτίστηκε στο σημείο όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος ασπάστηκε τον χριστιανισμό.
Συγκεκριμένα, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα πιθανά κατάλοιπα μίας πρώιμης χριστιανικής εκκλησίας, που πιστεύεται ότι χρονολογείται από τον 4ο αιώνα μ.Χ.
Η τοποθεσία στην οποία βρίσκεται, απέχει μόλις 150 με 200 μέτρα από το σημείο όπου ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος πολέμησε με τον αντίπαλό του Μαξέντιο στη μάχη της Μουλβίας γέφυρας, στις 28 Οκτωβρίου του 312. Επίσης είναι πολύ κοντά στο σημείο όπου σύμφωνα με ιστορικές αναφορές ο Κωνσταντίνος φέρεται να είδε έναν σχήμα σταυρού να σχηματίζεται στον ουρανό, γεγονός που τον έπεισε να ασπαστεί τον χριστιανισμό.
Αυτό το κτίριο ενδεχομένως μπορεί να παρέχει πληροφορίες για το χριστιανικό εκκλησίασμα κατά την ύστερη αρχαιότητα στη Ρώμη και μπορεί επίσης να δείξει τις συνδέσεις μεταξύ μνήμης, χώρου και λατρείας κατά τον πρώιμο χριστιανισμό.
Ειδικότερα, στο πλαίσιο των εργασιών που έκανε αυτό το καλοκαίρι στη Via Capoprati, κατά μήκος της δεξιάς όχθης του Τίβερη, η αρχαιολογική ομάδα Cooperativa Archeologia ανακάλυψε αυτό που στην αρχή πίστευε ότι ήταν μία βίλα. Ωστόσο στη συνέχεια αναθεώρησε, καταλήγοντας πως είναι μία εκκλησία.
Η επανερμηνεία προέκυψε αφότου βρέθηκαν ανθρώπινα υπολείμματα σε ένα σημείο, που τώρα πιστεύεται ότι ήταν ένα μικρό νεκροταφείο.
Σχολιάζοντας την ανακάλυψη στο Hyperallergic, ο Stephen Kay, αξιωματούχος στον τομέα της αρχαιολογίας στη Βρετανική Σχολή στη Ρώμη, σημείωσε πως οι ανασκαφές είναι κάπως στενές και έγιναν ως μία «επιχείρηση διάσωσης» στον μικρό δρόμο που βρίσκεται δίπλα στον ποταμό.
Ο ίδιος προσεγγίζει με κάποια επιφυλακτικότητα την επανερμηνεία των στοιχείων που ανακαλύφθηκαν και επικεντρώνεται στην εμπορική λειτουργία πολλών κτιρίων που χτίστηκαν κατά μήκος του Τίβερη.
Όπως αναφέρει, η ανασκαφή «έχει περίπου 20 μέτρα μήκος, αλλά πλάτος μόλις δύο με τρία μέτρα, οπότε είναι δύσκολο να ερμηνευθούν πολλά πράγματα, ιδιαίτερα καθώς υπάρχουν και μεσαιωνικές αποχετεύσεις που "κόβουν" την τάφρο. Πιστεύω ότι η αναφορά περί μίας μεσαιωνικής εκκλησίας ή της βασιλικής εξακολουθεί να αποτελεί μία υπόθεση.
»»Η αρχική ερμηνεία έκανε λόγο για μια βίλα, αλλά αναθεωρήθηκε. Η αίσθηση μου είναι ότι ο χώρος αυτός συνδέεται στενά με τον ποταμό, ίσως με το εμπόριο. Τούτου λεχθέντος, θα περίμενα να βρίσκεται στην απέναντι όχθη του Τίβερη. Η αψιδωτή δομή από την άποψη της τεχνικής κατασκευής φαίνεται της ύστερης αρχαιότητας, συν ότι υπάρχει η επαναχρησιμοποίηση [του παλαιότερου] υλικού. Και από ό,τι έχει ειπωθεί, οι ταφές είναι του 4ου - 5ου αιώνα μΧ».
Η επείγουσα ανασκαφή αποκάλυψε επίσης πολυχρωματικά ψηφιδωτά με την τεχνική opus sectile, που δημιουργήθηκαν με κίτρινο μάρμαρο, πορφυρίτη και σερπεντίνη σε διάφορα γεωμετρικά σχήματα. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό στιλ ψηφιδωτού, το οποίο ήταν δημοφιλές στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο, τόσο στις αριστοκρατικές βίλες όσο και στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
Des mosaïques découvertes près du Pont Milvius à Rome en opus sectile. Toutefois la fonction du lieu reste un mystère. Parmi les hypothèses émises : une villa suburbaine, voire un lieu de culte chrétien. pic.twitter.com/VZEpAsNV6k
— Dimitri Tilloi (@DimitriTilloi) 13 Ιουλίου 2018
Η ύπαρξη των ψηφιδωτών δεν αποδεικνύει ότι αυτό το κτίριο ήταν εκκλησία, αλλά τέτοια στοιχεία βοηθούν τους αρχαιολόγους να το χρονολογήσουν, όπως και τα spolia - δηλαδή η επαναχρησιμοποίηση παλαιότερων οικοδομικών υλικών σε μια νέα κατασκευή. Και αυτό ήταν σήμα κατατεθέν των κτιρίων των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων.
Την υπόθεση ότι η ανακάλυψη αφορά τα κατάλοιπα εκκλησίας, υποστηρίζει και η εγγύτητά της με τη Μουλβία γέφυρα (Ponte Milvio). Αν και επισκευάστηκε πολλές φορές, η αρχική κατασκευή της έγινε το 109 πΧ. Όταν η αντιπαλότητα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου με τον Μαξέντιο, ο οποίος είχε καταλάβει τη Ρώμη, έφτασε στο αποκορύφωμα το 312 μΧ, η περιβόητη μάχη τους έλαβε χώρα σε αυτή τη γέφυρα.
Ο Ευσέβιος, ο επίσκοπος της Καισαρείας, ο οποίος έγραψε μια βιογραφία του αυτοκράτορα στις αρχές του 4ου αιώνα, σημείωσε ότι ο Κωνσταντίνος είδε ένα σχήμα σταυρού να σχηματίζεται στον ουρανό πριν από τη σύγκρουση. Σύμφωνα με την αναφορά, το όραμα αυτό τον ενέπνευσε να επανασχεδιάσει τα στρατιωτικά πρότυπα, βάσει των οποίων πολεμούσαν οι στρατιώτες του, και έτσι να κερδίσει τη μάχη.
Η θέση της υποτιθέμενης εκκλησίας ήταν σημαντική για τους χριστιανούς που ήθελαν έναν τόπο που να συμβολίζει τον θρίαμβο του χριστιανισμού απέναντι σε έναν «παγανιστή» διώκτη. Ο Μαξέντιος πνίγηκε τον ποταμό Τίβερη κατά τη διάρκεια της μάχης, με τον Κωνσταντίνο και τους στρατιώτες του να στέφονται νικητές και να είναι ελεύθεροι να εισέλθουν στη Ρώμη.
Ο Κωνσταντίνος μπήκε στην πόλη ακολουθώντας τη Via Flaminia και έγινε ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας - αν και πολλές από τις ενέργειές του συμμορφώνονταν με τις παραδοσιακές ρωμαϊκές θρησκευτικές πρακτικές. Κατέστησε πάντως τον χριστιανισμό νόμιμο εντός της αυτοκρατορίας, με το «διάταγμα των Μεδιολάνων» που υπέγραψε το 313 μαζί με τον Λικίνιο.
Οι δεσμοί μεταξύ της ιστορικής μνήμης και της τοποθεσίας μιας βασιλικής ή μιας εκκλησίας ήταν βαθιά ριζωμένοι στον αρχαίο κόσμο. Το κεντρικό κλίτος πολλών πρώιμων εκκλησιών χτίστηκε ακριβώς πάνω σε κατάλοιπα του παρελθόντος, δείχνοντας πως η θέση μιας εκκλησίας επιλεγόταν με στόχο να αξιοποιηθεί η δυναμική του χώρου.
Όπως εξηγεί στο Hyperallergic η Candida Moss, καθηγήτρια θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ, «η οικοδόμηση μιας εκκλησίας κοντά σε έναν χώρο ιστορικής σημασίας -το όραμα του Κωνσταντίνου- φέρνει εκκλησιαστικά σημεία αναφοράς στο επίγειο παρόν. Δείχνει μια μετατόπιση για τα χριστιανικά συμφέροντα και την αυτοαντίληψη: από μια περιθωριοποιημένη ομάδα επικεντρωμένη σε κοσμικά και βιβλικά ζητήματα, σε μία κυρίαρχη πλειοψηφία που μπορούσε να δει τις πολιτικές νίκες της εποχής της ως ουράνιες παρεμβάσεις».
Η Αψίδα του Κωνσταντίνου που χτίστηκε δίπλα στο Κολοσσαίο, μπορεί να ήταν ένα μνημείο νίκης, αλλά για τους χριστιανούς, η οικοδόμηση μιας εκκλησίας μπορούσε συχνά να εξυπηρετήσει τον ίδιο σκοπό.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως θα χρειαστούν πολλά χρόνια προκειμένου να γίνει η επεξεργασία των δεδομένων και των ανθρώπινων υπολειμμάτων που ανακαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές. Στο μεταξύ, το σημείο της ανασκαφής δεν θα είναι προσβάσιμο στο κοινό και θα καλυφθεί, για να προστατευθεί από τις πλημμύρες αλλά και τις κλοπές.
Όπως επισημαίνει το Hyperallergic, παρότι η ερμηνεία της αψιδωτής δομής που βρέθηκε μπορεί να αλλάξει τους επόμενους μήνες, η πιθανότητα της ύπαρξης μιας άγνωστης πρώιμης χριστιανικής εκκλησίας κοντά στη γέφυρα της Μουλβίας γοητεύει τόσο για τους αρχαιολόγους όσο και τους ιστορικούς. Οι ακαδημαϊκοί θα συνεχίσουν να χρονολογούν, να αναλύουν και ίσως να αναθεωρούν την αντίληψη που υπάρχει για τα κτίρια που γέμισαν τις όχθες του Τίβερη κατά τις δεκαετίες μετά την καθοριστική νίκη του Κωνσταντίνου και για το τοπίο που έβλεπαν μπροστά τους οι χριστιανοί προσκυνητές όταν έμπαιναν στη Ρώμη εκείνη την περίοδο.
Με πληροφορίες από Hyperallergic
