Η κατάθεση του καθηγητή Δημήτρη Κουσουρή στη χτεσινή 209η μέρα της δίκης της ΧΑ στον Κορυδαλλό – ήταν να γίνει την Τετάρτη αλλά η υπερασπιστική τακτική την παρεμπόδισε αμφισβητώντας την εγκυρότητα της μαρτυρίας του - είχε ιδιαίτερη σημασία αφού είχε δοκιμάσει και ο ίδιος για τα καλά στο πετσί του τη δολοφονική βία των ταγμάτων εφόδου της ΧΑ σχεδόν είκοσι χρόνια πριν, όταν ακόμα η εγκληματική αυτή ναζιστική οργάνωση ήταν περιθωριακή ακόμη πολιτικά, είχε όμως όπως μετέπειτα περίτρανα αποδείχθηκε ήδη σφυρηλατήσει «σχέσεις στοργής» με τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές.
Συγκεκριμένα, το απόγευμα της 16ης/6/1998 ομάδα Χρυσαυγιτών με επικεφαλής τον διαβόητο Αντώνη Ανδρουτσόπουλο ή Περίανδρο, Νο 2 τότε στην ιεραρχία της ΧΑ επιτέθηκαν στον ίδιο και δύο ακόμα συντρόφους του σε καφενείο έξω από τα δικαστήρια της Ευελπίδων με αυτοσχέδια ρόπαλα με αποτέλεσμα να τον τραυματίσουν σοβαρά και να παραμείνει διασωληνωμένος για μήνες στην εντατική – κάποια σημάδια είναι ακόμα ορατά στο πρόσωπό του. «Ζει από θαύμα» όπως είπε στους δικαστές, ενώ δεχόταν απειλητικά τηλεφωνήματα χρόνια μετά το περιστατικό.
Ο προσκληθείς από την Πολιτική Αγωγή μάρτυρας κατηγορίας που σήμερα ζει οικογενειακώς στη Βιέννη και διδάσκει ιστορία στο εκεί Πανεπιστήμιο, ήταν τότε ένα δραστήριο μέλος του συλλόγου φοιτητών της Φιλοσοφικής, των ΕΑΑΚ και του ΚΣ της ΕΦΕΕ. Βρισκόταν εκεί από νωρίς μαζί με άλλους συναγωνιστές του στα δικαστήρια για να συμπαρασταθούν σε συλληφθέντες στις κινητοποιήσεις ενάντια στον εκπαιδευτικό νόμο Αρσένη, είχε μάλιστα πραγματοποιηθεί χρυσαυγίτικη αντισυγκέντρωση το πρωί, στη διάρκεια της οποίας είχε στοχοποιηθεί.
Συλλήψεις δεν έγιναν μετά το περιστατικό, ο δε Ανδρουτσόπουλος που το θύμα αναγνώρισε νοσηλευόμενο ακόμα σε φωτογραφία «εξαφανίστηκε» για μια ολόκληρη επταετία ώσπου παραδόθηκε εντέλει μόνος του στις αρχές το 2006. Συνήγορός του ανέλαβε ο Τάκης Μιχαλόλιας, αδελφός και σημερινός συνήγορος του εγχώριου φιρερίσκου.
Ήταν μια υποχρέωση που είχα ως επιζήσας επίθεσης ταγμάτων εφόδου της ΧΑ απέναντι στην οικογένεια του Παύλου Φύσσα και στα άλλα θύματα των δολοφονικών επιθέσεων καθώς και στους νέους και τους εργαζόμενους αυτού του τόπου που αγωνίζονται για μια καλύτερη ζωή
Καταδικάστηκε σε 21 χρόνια πρωτόδικα που έγιναν 12 στο εφετείο κι αποφυλακίστηκε το 2010, έχοντας στο μεταξύ αποστασιοποιηθεί από τη ΧΑ αλλά όχι κι από την ακροδεξιά, όπως λέγεται. Σύμφωνα με τηλεφωνικές υποκλοπές της αντιτρομοκρατικής που διέρρευσαν μετά τη δολοφονία Φύσσα, ο Ανδρουτσόπουλος «έδειχνε» τον Μιχαλολιάκο ως ηθικό αυτουργό της επίθεσης στην Ευελπίδων, ενέπλεξε δε επίσης σε αυτή τον Ηλία Παναγιώταρο ο οποίος φυσικά το αρνήθηκε αποκαλώντας τον προδότη.
Παρά τη χρονική τους απόσταση και τα διαφορετικά πρόσωπα που ενεπλάκησαν – αν και βεβαίως δεν επρόκειτο για «συμπλοκή», όπως την είχε χαρακτηρίσει ο τότε υπουργός Δημόσιας Τάξης Γιώργος Ρωμαίος αλλά για κανονική δολοφονική απόπειρα -, η παραλίγο μοιραία επίθεση κατά του Κουσουρή παρουσιάζει πολλά κοινά ως προς τη σύλληψη, τον σχεδιασμό και την εκτέλεσή της τόσο με εκείνη ενάντια στον Παύλο Φύσσα όσο και άλλες αντίστοιχες που διαπράχθηκαν την περίοδο πριν το φονικό του Περάματος (συνδικαλιστές ΠΑΜΕ, Αιγύπτιοι αλιεργάτες κ.ά.) όταν πια η οργάνωση έχοντας πια αναδειχθεί σε τρίτη κοινοβουλευτική δύναμη αποθρασύνθηκε εντελώς συνιστώντας κανονικό παρακράτος.
Ένα δεύτερο κοινό τους χαρακτηριστικό, η ολιγωρία έως και απροθυμία των διωκτικών αρχών να αναζητήσουν άμεσα τους ενόχους, δίνοντάς τους έτσι ικανά περιθώρια διαφυγής και «μήνυμα» ατιμωρησίας – στη δική του περίπτωση, η αστυνομία κινήθηκε μόνο αφού αυτός και οι άλλοι παθόντες κατέθεσαν μήνυση. Ένα τρίτο, ο πανικός και τα «αλληλομαχαιρώματα» που προκάλεσε μέσα στην ίδια τη ΧΑ η προοπτική να υποχρεωθεί να λογοδοτήσει για τις εγκληματικές της ενέργειες. Η ίδια εξάλλου η δομή και η λειτουργία της οργάνωσης δεν αφήνει καμια αμφιβολία για τα ιδεολογικά της πιστεύω. Ιδού όμως τι μου είπε ο ίδιος ο καθηγητής:
— Τι σας έφερε μάρτυρα κατηγορίας στη δίκη της ΧΑ;
Ήταν μια υποχρέωση που είχα ως επιζήσας επίθεσης ταγμάτων εφόδου της ΧΑ απέναντι στην οικογένεια του Παύλου Φύσσα και στα άλλα θύματα των δολοφονικών επιθέσεων καθώς και στους νέους και τους εργαζόμενους αυτού του τόπου που αγωνίζονται για μια καλύτερη ζωή, ιδιαίτερα στις λαϊκές γειτονιές του Πειραιά όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Αλλά και μια εκκρεμότητα από την επίθεση, της οποίας οι περισσότεροι αυτουργοί παρέμειναν ατιμώρητοι από τη δικαιοσύνη.
— Τι εντυπώσεις αποκομίσατε από τη χθεσινή δικάσιμο όπου καταθέσατε ως μάρτυρας κατηγορίας;
Από τη μία, ήταν ασφαλώς μια ψυχοφθόρα διαδικασία αφού αναγκάστηκα να «επιστρέψω» μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια στην επίθεση και στη δικαστική περιπέτεια που ακολούθησε όταν, επτά χρόνια μετά, παραδόθηκε στις αρχές ο μοναδικός κατηγορούμενος για εκείνη την επίθεση.
Από την άλλη, είχε τη ζεστασιά της συνεύρεσης με παλιούς φίλους και συντρόφους αλλά και με νεότερα παιδιά που βρέθηκαν στο δικαστήριο για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους.
— Την ίδια τη δικαστική διαδικασία πώς την κρίνετε;
Έτσι, οι πληροφορίες και το αποδεικτικό υλικό που συγκεντρώνεται στηρίζουν το κατηγορητήριο ενώ ταυτόχρονα κρατούν τη δίκη στην επικαιρότητα αποκαλύπτοντας στο ευρύ κοινό το πραγματικό πρόσωπο της ναζιστικής οργάνωσης.
Υπάρχουν βέβαια κάποια ζητήματα που αφορούν χρήση και την εφαρμογή του αντιτρομοκρατικού νόμου στη δίκη της ΧΑ, στο βαθμό που νομιμοποιούνται διατάξεις που αίρουν βασικές δικονομικές εγγυήσεις. Επίσης, η διάρκεια της δίκης που τραβάει σε μάκρος οφείλεται τόσο στο πλήθος και τον όγκο των εγκληματικών ενεργειών που εξετάζονται αλλά και στην παρελκυστική τακτική που ακολουθείται από την υπεράσπιση.
— Πόση «ζημιά» έχει εκτιμάτε κάνει στη ΧΑ η δικαστική της περιπέτεια δυόμιση χρόνια μετά την έναρξή της;
Δίνοντας, εν μέρει τουλάχιστον, ένα τέλος στην πολυετή ασυλία που απολάμβανε από τις διωκτικές αρχές στοχοποιώντας μετανάστες, αριστερούς, αντιεξουσιαστές, συνδικαλιστές, μειονότητες η δίκη φαίνεται να έχει κλονίσει τη συνοχή της ΧΑ... Οι δυνάμεις του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς αποδεικνύουν πως μπορούν να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους τόσο πολιτικά όσο και νομικά.
Ωστόσο παρά τη γενική εντύπωση πως η βίαια δράση της έχει υποχωρήσει και την κρισιμότητα της δίκης σε αυτή την κατεύθυνση, αυτό κρίνεται και θα κρίνεται στη δυνατότητα των νέων και των ανθρώπων του μόχθου να ανασυγκροτούν το δημόσιο χώρο και να ανακτούν τη συλλογική τους περηφάνια απέναντι στη βάναυση επιδείνωση των όρων ζωής τους, την τρομοκρατία του κράτους και των φασιστικών συμμοριών.
— Ένα σύνηθες ερώτημα είναι τι κόσμος εξακολουθεί να στηρίζει μια οργάνωση με σαφή ναζιστικά χαρακτηριστικά που επιπλέον εμπλέκεται σε σειρά εγκληματικών ενεργειών.
Στην περίπτωση της ΧΑ έχουμε άμεση, ευθεία σχέση ιδεολογίας, αρχών και πρακτικών. Όσοι ακόμα την ψηφίζουν και την υποστηρίζουν έχουν επίγνωση του ναζιστικού της χαρακτήρα και της βίαιης δράσης της. Ο δήθεν αντικομφορμισμός και η βία που μετέρχεται άσκησε και ασκεί δυστυχώς γοητεία σε ένα κομμάτι των λαϊκών στρωμάτων σε εποχές κρίσης, ανέχειας, ανεργίας και διάψευσης οραμάτων, προσφέροντας ένα υποκατάστατο στη γενική αίσθηση αδυναμίας και παράλυσης. Γι΄αυτό και πέρα από την ποινική της δίωξη, είναι κρίσιμο να συνεχιστεί και να ενταθεί η παρέμβαση σε γειτονιές, σχολεία, σωματεία κ.λπ. ώστε να ανακτηθεί ο δημόσιος χώρος και ο πρωτογενής ριζοσπαστισμός που επιχείρησαν να προσεταιριστούν οι ναζί.
— Στη διάρκεια της χτεσινής δίκης η υπεράσπιση προσπαθώντας να αποδυναμώσει τη μαρτυρία σας προέταξε τη θεωρία των δύο άκρων.
Ο ισοπεδωτικός συμψηφισμός της «βίας» του φονιά και του θύματος αποκαλύπτει και τον πραγματικό χαρακτήρα της λεγόμενης θεωρίας των δύο άκρων και των άμεσων πρακτικών και πολιτικών της προεκτάσεων. Η βία είναι οργανικό συστατικό κοινωνιών εκρηκτικών ανισοτήτων και κοινωνικής αδικίας σαν και τις δικές μας. Οι απολύσεις, οι περικοπές μισθών και συντάξεων, οι κατασχέσεις σπιτιών, οι πολιτικές φτωχοποίησης και διάλυσης του κοινωνικού ιστού αποτελούν μορφές καθημερινής πια βίας ενάντια στην εργαζόμενη κοινωνική πλειοψηφία. Η περιγραφή της αντίστασης, της απεργίας ή της διαδήλωσης ως βίαιης ενέργειας ανάλογης με τις δολοφονικές επιθέσεις των ταγμάτων εφόδου, δεν είναι παρά μια απόπειρα νομιμοποίησης της βίας των ισχυρών έναντι των αδυνάτων κι αφοπλισμού των τελευταίων από τα μοναδικά τους όπλα, την συλλογική οργάνωση και αλληλεγγύη.
Ο Δημήτρης Κουσουρής γεννήθηκε στον Πειραιά το 1974. Αποφοίτησε από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή το 2009 στην École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS) στο Παρίσι. Έχει εργαστεί ως επισκέπτης καθηγητής και ως ερευνητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στην ΕΗΕSS και στα Πανεπιστήμια του Princeton, του Chicago και της Κωνσταντίας. Έχει δημοσιεύσει μελέτες σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους, ενώ το 2014 εξέδωσε τις Δίκες των Δοσιλόγων 1944-1949 (εκδ. Πόλις). Η έρευνά του επικεντρώνεται στις σχέσεις ανάμεσα στον πόλεμο και την πολιτική στην Ευρώπη του 20ού αιώνα, τη δεκαετία του 1940, τη συλλογική μνήμη και την ιστορία της ιστοριογραφίας. Είναι επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βιέννης.
