Ξεχάστε όσα λένε οι παγκόσμιοι ηγέτες. Αν πραγματικά θέλετε να καταλάβετε τι έχουν κατά νου, κοιτάξτε τους πίνακες που έχουν πίσω τους στις συνεντεύξεις τύπου και τις συνόδους κορυφής, ή όταν σταματούν δήθεν αυθόρμητα και τυχαία μπροστά από κάποιο έργο τέχνης για να απαντήσουν σε ερώτηση δημοσιογράφου. Το σιωπηλό βλέμμα ενός στιβαρού πορτραίτου που σας κοιτάζει πάνω από τον ώμο του Ντέιβιντ Κάμερον ή του Βλαντιμίρ Πούτιν είναι συνήθως πολύ πιο πλήρες νοημάτος και περισσότερο ενορχηστρωμένο απ' ότι φαντάζεστε. Συχνά τα διακριτικά αυτά μηνύματα είναι αρκετά εύκολο να αποκρυπτογραφηθούν.
Ο πίνακας «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα» του Θεόδωρου Βρυζάκη που υπήρχε επί Σαμαρά αντικαταστάθηκε από τον Τσίπρα με τον πίνακα του Δημοσθένη Κοκκινίδη «Αντίθεση» τον οποίο δημιούργησε ο καλλιτέχνης το 1980. Και στο έργο αυτό, παρατηρείται ό,τι και στον ΣΥΡΙΖΑ: Οι συμβολισμοί είναι ισχυροί, αλλά το αποτέλεσμα τρικυμιώδες.
Θυμηθείτε για παράδειγμα μία φωτογράφηση, πριν από κάποιους μήνες, του Γάλλου Προέδρου Φρανσουά Ολλάντ στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Ποζάροντας ανάμεσα σε δύο ολόσωμα πορτραίτα του Φλαμανδού ζωγράφου Ρέμπραντ τα οποία ανήκαν σε ιδιωτικές συλλογές επί 130 έτη κατά τα αποκαλυπτήρια τους (το Λούβρο είχε αγοράσει πρόσφατα τα πορτραίτα από κοινού με το Rijksmuseum στο Άμστερνταμ), ο Ολλάντ μεταμορφώθηκε σε υπέρμαχο του πολιτισμού που είναι προσιτός στο ευρύ κοινό, και σε πολέμιο της συσσώρευσης αριστουργημάτων από τους πλουσίους.
Ούτε είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς γιατί η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ επέλεξε τον Ιανουάριο του 2016 να φωτογραφηθεί μπροστά από τα Κορίτσια στο Χωράφι, έναν μικρό πίνακα δύο κοριτσιών με φωτεινά λουλουδάτα φορέματα. Το έργο, το οποίο ζωγράφισε το 1943 η οκτάχρονη Νέλλυ Τολλ στο εβραϊκό γκέτο της Πολωνίας, εκτίθεται στην μεγαλύτερη έκθεση τέχνης του Ολοκαυτώματος εκτός του Ισραήλ.
Σε μία περίοδο αυξανόμενου αντισημιτισμού στην Ευρώπη, η εικόνα της Μέρκελ να στέκεται μπροστά από το όνειρο ενός παιδιού του Ολοκαυτώματος για το πώς πρέπει να είναι ένας ειρηνικός κόσμος, αποδείχθηκε πιο εύγλωττη από οποιονδήποτε λόγο θα ήλπιζε να βγάλει η ηγέτιδα της Γερμανίας. Γελώντας και σφίγγοντας τα χέρια, η Μέρκελ με την Νέλλυ Τολλ (την μοναδική εν ζωή καλλιτέχνη της έκθεσης), αντικατόπτριζαν την χαρά των αθώων κοριτσιών στην εικόνα πίσω τους.
Παρότι κάθε ηγέτης είναι αναμφίβολα γνώστης της σημειολογίας που επικοινωνείται στο υποσυνείδητο από τα οπτικά μέσα που τον περιβάλλουν, οι υπεύθυνοι για την διαμόρφωση της εικόνας του Αμερικανού προέδρου έχουν αγγίξει άλλα επίπεδα. Ιδανικό παράδειγμα είναι η πρόσφατη επίσκεψη του Προέδρου Ομπάμα στην Κούβα, η πρώτη τέτοια επίσκεψη εδώ και 88 χρόνια. Η κοντινή, μόλις 145 χλμ, βόλτα του Ομπάμα από τις ΗΠΑ στην Καραϊβική τον Μάρτιο του 2016, ήταν το πιο τολμηρό τους βήμα για την προώθηση της αμφιλεγόμενης ατζέντας του για να επανεκκινήσει τις διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. Ωστοσο την παράσταση έκλεψε ο πίνακας ενός Κουβανού καλλιτέχνη.
Μία από τις πιο αμήχανες στιγμές του ταξιδιού ήταν η συνάντηση με μία ομάδα αντιφρονούντων, πολύ εκ των οποίων φοβούνται πως η "απόψυξη" των σχέσεων ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και την Αβάνα θα νομιμοποιήσει το καθεστώς του Κουβανού Προέδρου Ραούλ Κάστρο και θα ενισχύσει τις καταπιεστικές του τάσεις. Κι εδώ κάνει την εμφάνιση του ο Μισέλ Μιραμπάλ, ένας σύγχρονος Κουβανός ζωγράφος, του οποίου ο μεγάλος πίνακας Ο Νέος Μου Φίλος δέσποζε στον χώρο της συνάντησης.
Το έργο, το οποίο παρουσιάζει πλάι-πλάι απεικονίσεις της κουβανικής και της αμερικανικής σημαίας από αποτυπώματα χεριών σε κόκκινο, λευκό και μπλε πάνω σε ένα ουδέτερο γκρίζο φόντο, ήταν αναρτημένο πίσω από τον Ομπάμα καθώς καθόταν σε ένα μακρύ τραπέζι για να συζητήσει τις ανησυχίες των κατηγόρων της κουβανικής κυβέρνησης. Ως υποσυνείδητο σύμβολο που αφενός αιχμαλωτίζει την έκκληση των καταπιεζόμενων από την κουβανική κυβέρνηση και από την άλλη την δέσμευση του Ομπάμα να άρει τις κυρώσεις προς την Κούβα, ο πίνακας δεν θα μπορούσε να έχει επιλεχθεί πιο σοφά. Η πληθώρα των ανώνυμων χεριών θυμίζει street art ή κάτι που δημιουργήθηκε παράνομα: μία αποτύπωση αθωότητας που θυμίζει τα καλούπια από πηλό που φτιάχνουν τα παιδιά στο νηπιαγωγείο. Την ίδια στιγμή, οι δύο σημαίες εμφανίζονται σαν οπτικοί αναγραμματισμοί η μία της άλλης, αποτελούμενες από τα ίδια αποτυπώματα παλάμης τοποθετημένα σε διαφορετικούς συνδυασμούς, σαν να υποδηλώνει κομψά πως οι δύο χώρες στην ουσία είναι αδιαχώριστες.
Ο Ομπάμα έχει γίνει δεξιοτέχνης της καλλιτεχνικής επιμέλειας όταν πρόκειται για την σκηνοθεσία των εκδηλώσεων στις οποίες παρίσταται. Στις 25 Φεβρουαρίου 2016, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ επιβεβαίωσε την πρόθεση του (και βασικό στοιχείο της εκστρατείθας του από την πρώτη υποψηφιότητα του το 2008) να κλείσει το κέντρο κράτησης στον Κόλπο του Γκουαντάναμο, στην Κούβα, έναν χώρο που πολλοί θεωρούν ότι ενσαρκώνει την αμφιλεγόμενη μεταχείριση από την Αμερική, των υπόπτων τρομοκρατίας. Οι πρώιμες απόπειρες του Ομπάμα να κλείσει το κέντρο αντιμετώπισαν την σθεναρή αντίσταση εκείνων που υποστηρίζουν πως η κίνηση αυτή θα μεταφέρει στους Ισλαμιστές το μήνυμα πως η Αμερική κάμπτεται στην απόφαση της να υπερνικήσει τους τζιχαντιστές.
Ενάντια σε αυτές τις κατηγορίες περί αδυναμίας, η απόφαση του Ομπάμα να συγκαλέσει συνέντευξη τύπου ανακοινώνοντας την απόφαση του να κλείσει το Γκουαντάναμο μια για πάντα υπό το βλέμμα του προκατόχου του Ρούσβελτ, σίγουρα δεν ήταν τυχαία. Εξάλλου, ο Ρούσβελτ ήταν εκείνος που εν έτει 1898 ηγήθηκε της θρυλικής ομάδας του Ιππικού με την ονομασία "Rough Riders" (σκληροτράχηλοι ιππείς) νικώντας τους Ισπανούς κυριάρχους στην Κούβα και βοήθησε στην αρχική εδραίωση του αμερικανικού ελέγχου στον Κόλπο του Γκουαντάναμο. Τοποθετώντας εαυτόν οπτικά δίπλα σε ένα ηρωικό πορτραίτο του καλπάζοντος ηγέτη στον οποίο έχει αποδοθεί η ρήση "να μίλας ήπια και να κράτας μεγάλο ραβδί", ο Ομπάμα ήλπιζε να επωφεληθεί της τεστοστερόνης του πιο macho προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η ομάδα του Ομπάμα φυσικά δεν είναι η μοναδική των πρόσφατων προέδρων που αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί την δύναμη της εικόνας και της τέχνης ώστε να προωθήσει τους σκοπούς τους. Πολύ πριν αρχίσει, όταν συνταξιοδοτήθηκε, να χρησιμοποιεί των χρωστήρα για να αιχμαλωτίσει (ή να βασανίσει) το πορτραίτο των ξένων ηγετών τους οποίους συνάντησε ως πρόεδρος, ο Τζώρτζ Γ. Μπούς επέδειξε ανησυχητική αισθητική χειραγώγηση ώστε να ελέγει την κοινή γνώμη.
Στις αρχές Φεβρουαρίου 2003, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες επέμεναν στα Ηνωμένα Έθνη να αιτούνται την πολεμική παρέμβαση στο Ιράκ, οι αξιωματούχοι εγκατέστησαν ένα μπλε παραπέτασμα μπροστά από μία ταπισερί που βρίσκεται κοντά στην είσοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας, στο σημείο ακριβώς που οι αξιωματούχοι του αμερικανικού Στέητ Ντιπάρντμεντ εμφανίζονταν στις κάμερες των τηλεοπτικών συνεργείων. Ποιο έργο τέχνης θεωρούνταν τόσο επικίνδυνο ώστε να μην πρέπει να προβάλλεται στα νοικοκυριά όταν οι τηλεθεατές παρακολουθούσαν τους συνεργάτες του Μπους να πιέζουν για μια επιχείρηση σοκ και δέους ενάντια στον Σαντάμ Χουσεΐν;
Η απάντηση είναι μία μεγάλη εκδοχή του αντιφασιστικού αριστουργήματος του Πάμπλο Πικάσο Γκουέρνικα, μια ταπισερί του πίνακα μήκους 3,4 μέτρων που προκαλεί ανατριχίλα με την φρίκη των εναέριων βομβαρδισμών το 1937 μιας αρχαίας βασκικής πόλης. Το πρωτότυπο έργο, μία ελαιογραφία που βρίσκεται τώρα στο μουσείο της Μαδρίτης Ρέινα Σοφία, εκτίθετο στη Νέα Υόρκη καθ' όλη τη διάρκεια των βίαιων διαμαρτυριών κατά του πολέου στο Βιετνάμ στα τέλη των 1960s και στις αρχές των '70s, και θεωρείται από πολλούς ως ένας πίνακα του οποίου το πνεύμα καταγγέλει την επιθετικότητα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Τριάντα χρόνια μετά, το μετέωρο χάος των κεφαλών των αλόγων που ουρλιάζουν και των διαλυμένων σωμάτων θεωρήθηκε από τους κυβερνητικούς αξιωματούχους για να φωτογραφηθούν μπροστά του εκείνοι που ζητούσαν τον πόλεμο.
Η έντονη σχέση των προέδρων και των εικαστικών τεχνών αναμένεται να αναζωπυρωθεί από όποιον κερδίσει στις προσεχείς εκλογές που μονοπωλούν το ενδιαφέρον στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν η Χίλαρυ Κλίντον ξανακερδίσει τον Λευκό Οίκο ως οικογενειακή στέγη, πρόκειται η πρώτη της παρέμβαση στην πολιτική της εικόνας να είναι η άμεση απομάκρυσνη του επίσημου πορτραίτου του συζύγου της που τώρα βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Σμιθσόνιαν;
Το 2015, 10 χρόνια μετά τα αποκαλυπτήρια της προσωπογραφίας του Μπιλ Κλίντον, ο καλλιτέχνης Νέλσον Σανκς παραδέχθηκε πως είχε εισάγει στον πίνακα μία κρυμένη αναφορά στη σχέση του Κλίντον με την Μόνικα Λεβίνσκι. Και τι θα συμβεί αν ο νικητής των εκλογών του Νοεμβρίου είναι ο Ντοναλντ Τραμπ; Το σχέδιο του να χτίσει έναν τοίχο 1.600 χλμ ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Μεξικό αποτελεί σίγουρα το υγρό όνειρο κάθε γκραφιτά. Αν κατασκευασθεί, τότε σίγουρα θα αποτελέσει και τον μεγαλύερο λευκό καμβά στην ιστορία της τέχνης της Δύσης.
Στοιχεία από το BBC
