Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έτρεφαν βαθύ σεβασμό γι'αυτές, ο Σαίξπηρ τις εκθείασε, ο αρκούδος Winnie-the-Pooh τις φοβόταν, ο Ρόουαν Άτκινσον τις πολέμησε: Ανεξαρτήτως της προσωπικής στάσης του καθενός απέναντι στις μέλισσες, αυτό που αποτελεί γεγονός είναι το πόσο ευφυείς είναι.
«Έχουμε ενδεικτικά στοιχεία πως οι μέλισσες διαθέτουν κάποιο επίπεδο συνειδητής επίγνωσης - πως υπάρχει συναίσθηση, έχουν συναίσθημα» εξηγεί ο Λαρς Τσίτκα (Lars Chittka), καθηγητής αισθητηριακής και συμπεριφορικής οικολογίας στο πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου.
Ο ίδιος μελετά το μεγαλειώδες αυτό έντομο εδώ και τριάντα χρόνια και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στον κόσμο επί των αισθητηριακών και γνωστικών συστημάτων της μέλισσας.
Στο τελευταίο του βιβλίο The Mind of a Bee που δημοσιεύεται στις 19 Ιουλίου, υποστηρίζει πως οι μέλισσες χρειάζονται την προστασία τού ανθρώπου, όχι γιατί είναι χρήσιμες στην επικονίαση και τη βιοποικιλότητα, αλλά επειδή ίσως είναι πλάσματα με αισθήματα - στα οποία πλάσματα ο άνθρωπος έχει την ηθική υποχρέωση να διασφαλίσει την επιβίωσή τους.
«Η δουλειά μας και εκείνη άλλων εργαστηρίων καταδεικνύει πως οι μέλισσες είναι εξαιρετικά ευφυή πλάσματα. Πως μπορούν να μετρούν, να αναγνωρίζουν εικόνες ανθρώπινων προσώπων και να μαθαίνουν τη χρήση βασικών εργαλείων και αφηρημένων εννοιών» υποστηρίζει ο ίδιος.
Επιπλέον, πιστεύει πως οι μέλισσες έχουν αισθήματα, μπορούν να σχεδιάσουν και να φανταστούν πράγματα, μπορούν να αναγνωρίσουν τις ίδιες ως μοναδικά πλάσματα, διαφορετικά από άλλες μέλισσες. Τα συμπεράσματά του αυτά προκύπτουν από πειράματα στο εργαστήριό του με μέλισσες εργάτριες.
Τα πειράματα
«Όποτε κάνει κάτι σωστό μια μέλισσα, επιβραβεύεται με ζάχαρη. Έτσι τις εκπαιδεύουμε, για παράδειγμα, να αναγνωρίζουν ανθρώπινα πρόσωπα» λέει, προσθέτοντας πως χρειάζονται 12 - 24 συνεδρίες για να «γίνουν άριστες στην αναγνώριση προσώπων».
Στο πείραμα με τη μέτρηση, οι μέλισσες εκπαιδεύονται να περνούν από τρία σημεία προς μια πηγή τροφής. «Αφού περάσουν τα τρία σημεία, είτε τους αυξάνουμε τον αριθμό των σημείων στην ίδια απόσταση, είτε τον μειώνουμε». Όταν τα σημεία αυτά αναφοράς τοποθετήθηκαν πιο κοντά το ένα στο άλλο, οι μέλισσες έτειναν να σταματούν νωρίτερα για την τροφή και το αντίστροφο όταν μοιράζονταν σε μεγαλύτερη απόσταση. «Οπότε χρησιμοποιούσαν τον αριθμό των σημείων αναφοράς, λέγοντας: Αχά! πέταξα αρκετά, αυτό είναι ένα καλό σημείο να προσγειωθώ».
Σύμφωνα με τον ίδιο, οι μέλισσες έχουν την ικανότητα να φαντάζονται πώς φαίνονται ή τι αίσθηση έχουν τα πράγματα. Για παράδειγμα, μπορούν να αναγνωρίσουν οπτικά μια σφαίρα, την οποία προηγουμένως είχαν μόλις αισθανθεί στο σκοτάδι - και το αντίστροφο. Μπορούν επίσης να καταλάβουν αφηρημένες έννοιες όπως «το ίδιο» ή «το διαφορετικό»
Ο Τσίτκα άρχισε να συνειδητοποιεί πως κάποιες μέλισσες ήταν πιο περίεργες ή με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από άλλες. «Βρίσκεις επίσης την περίεργη "μέλισσα-ιδιοφυΐα" που κάνει κάτι καλύτερα από τις άλλες της αποικίας ή τις άλλες που έχουμε ήδη δοκιμάσει» επιβεβαιώνει ο επιστήμονας.
Όπως ανακάλυψε, οι μέλισσες μαθαίνουν καλύτερα παρακολουθώντας άλλες μέλισσες να ολοκληρώνουν επιτυχώς μια ενέργεια, οπότε «από τη στιγμή που εκπαιδεύεις μια μέλισσα στην αποικία, η ικανότητα εξαπλώνεται γρήγορα και στις άλλες».
Και δε σταματούν εκεί. Όταν ο Τσίτκα εκπαίδευσε μια «μέλισσα επίδειξης» να ολοκληρώσει μια πρόκληση, αυτή που παρακολουθούσε, δε μιμήθηκε απλώς αντιγράφοντας την ενέργεια της πρώτης, αλλά στην πραγματικότητα βελτίωσε την τεχνική της, φέρνοντας σε πέρας το τασκ πιο αποτελεσματικά «χωρίς ίχνος δοκιμής και λάθους».
Σε κάποιο σημείο ο επιστήμονας άρχισε να διερωτάται κατά πόσο τα ευφυή αυτά πλάσματα είχαν αισθήματα. Σε ένα πείραμα, μέλισσες που κάθονται σε ένα λουλούδι, δέχονται τεχνητή επίθεση από αράχνη. «Αμέσως η όλη τους συμπεριφορά άλλαξε. Έγιναν πολύ διστακτικές στο να πλησιάσουν λουλούδι, το οποίο επιθεωρούσαν εκτεταμένα προτού αποφασίσουν να προσγειωθούν πάνω του».
Οι μέλισσες, μάλιστα, συνέχισαν να επιδεικνύουν την αγχωμένη αυτή συμπεριφορά μέρες μετά την υποτιθέμενη επίθεση και κάποιες φορές φέρονταν «σαν να είχαν δει φάντασμα. Δηλαδή, ερευνούσαν ένα λουλούδι και το απέρριπταν ακόμη κι αν δεν είχαν αράχνη εκεί», συμπεριφερόμενες σαν να είχαν κάποιου είδους σύνδρομο μετατραυματικού στρες.
Ο επιστήμονας έδωσε στις μέλισσες μια μικρή επιβράβευση πάνω στο λουλούδι «απειλή», ώστε να διαπιστώσει αν θα έμπαιναν στον κόπο να αξιολογήσουν το κίνητρο αυτό. Και πράγματι, «η επιβράβευση αυτή τους έφτιαξε τη διάθεση και αποδέχονταν το ερέθισμα με λιγότερο δισταγμό».
Παρότι άλλοι επιστήμονες εκφράζουν την επιφυλακτικότητά τους για τις γνωστικές και συναισθηματικές επιδόσεις των μελισσών, ο Τσίτκα εμφανίζεται «σχεδόν πεπεισμένος» πως πρόκειται για πλάσματα με αισθήματα.
«Τις εκθέτουμε σε προκλήσεις που καμία μέλισσα δεν αντιμετώπισε στην εξελικτική της ιστορία. Και τις λύνουν» υπερθεματίζει ο ίδιος.
Με πληροφορίες από Guardian
