Η Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών λειτουργεί από τον Μάρτιο του 2003 και είναι η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα που ξεκίνησε να στηρίζει την αλλογενή μεταμόσχευση. Η Διευθύντριά της κ. Αικατερίνη Σταυροπούλου-Γκιόκα μας μίλησε για το έργο που επιτελείται εκεί και τη σημασία που έχει για την υγεία όλων μας η δωρεά ομφαλοπλακουντιακού αίματος.
— Εξηγήστε μας, τι είναι το ομφαλοπλακουντιακό αίμα;
Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα προέρχεται από την φλέβα του πλακούντα και είναι πλούσιο σε αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα, όπως και ο μυελός των οστών. Στην αίθουσα τοκετών, όταν πια έχει γεννηθεί το βρέφος, ο πλακούντας συσπάται, ώστε να φύγει από τη μήτρα και κατεβάζει πολύ αίμα προς τα κάτω. Αυτήν τη στιγμή εμείς τρυπάμε την ομφαλική φλέβα και μαζεύουμε σε έναν ασκό, που μοιάζει με αυτούς της αιμοδοσίας, όσο το δυνατόν περισσότερο αίμα. Αυτό το κάνουμε γιατί έχει αποδειχθεί πως το αίμα πρέπει να είναι περισσότερο από 140 cc, για να έχουμε τον απαραίτητο αριθμό αρχέγονων αιμοποιητικών -και όχι βλαστικών- κυττάρων για τη μεταμόσχευση. Οι μεταμοσχευτές ζητάνε να είναι περισσότερα από 2.5 δισεκατομμύρια τα κύτταρα, οπότε αν μια μονάδα είναι κάτω από 100 cc, την πετάμε. Επομένως, είναι πολύ σημαντική η λήψη του αίματος και εδώ υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα: όλοι οι μαιευτήρες ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν τη διαδικασία, όμως, από τις 6000, περίπου, μονάδες που δεχόμαστε ετησίως, είναι ζήτημα αν καταψύχουμε τις 800. Το ίδιο κάνουν και όλες οι τράπεζες του κόσμου που συνεργάζονται με non fix μαιευτήρια, μαιευτήρια, δηλαδή, με τα οποία η τράπεζα δεν έχει σύμβαση, ώστε να μπορούμε να μπούμε μέσα στην αίθουσα τοκετών και να εκπαιδεύσουμε το προσωπικό.
Το να κρατήσει κανείς για το παιδί του το ομφαλοπλακουντιακό αίμα δεν έχει κανένα νόημα –για μεταμόσχευση εννοώ. Το μεγάλο κακό που έκαναν κάποιες ιδιωτικές τράπεζες και το συνεχίζουν ακόμα, είναι ότι λένε ότι η φύλαξη γίνεται για να μεταμοσχευθεί, σε περίπτωση ασθένειας, στο παιδί. Πρώτον, τα νοσήματα που αντιμετωπίζονται με μεταμόσχευση είναι όλα γενετικά, πώς θα δώσεις το ίδιο αίμα στο παιδί; Δεύτερον, επειδή οι ιδιωτικές τράπεζες παίρνουν χρήματα για τη φύλαξη, δέχονται ακόμα και μικρότερες από τις αναγκαίες ποσότητες αίματος.
— Πώς ξεκίνησε η χρήση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος στις μεταμοσχεύσεις;
Η πρώτη μεταμόσχευση ομφαλοπλακουντιακού αίματος πραγματοποιήθηκε επιτυχώς από την Ε. Gluckman, στο Παρίσι το 1988, σε ένα παιδί που έπασχε από αναιμία Fanconi και έγινε πάταγος. Κανείς δε φανταζόταν ότι ο πλακούς που ήταν κάτι που πετιόταν και δε χρησίμευε σε τίποτα, θα είχε τόσο σημαντικό βιολογικό υλικό. Βέβαια είχαν προηγηθεί πάνω από δέκα χρόνια μελετών από τους Βιολόγους, οι οποίοι έβγαλαν και την πατέντα της κρυοσυντήρησης. Σήμερα τα κύτταρα φυλάσσονται σε υγρό άζωτο, στους -196ο C, για 25 χρόνια σύμφωνα με το νόμο, εμείς όμως έχουμε δει ότι αντέχουν και 50 χρόνια. Η πρώτη τράπεζα δημιουργήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1993, ενώ η δική μας λειτουργεί από τον Μάρτιο του 2003. Επειδή αρχικά τα κύτταρα που συγκεντρωνόντουσαν, λόγω των μεθόδων που χρησιμοποιούνταν, δεν ήταν αρκετά, οι πρώτες μεταμοσχεύσεις έγιναν σε παιδιά, μια και στη μεταμόσχευση παίζει ρόλο το σωματικό βάρος. Η μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών, που παλαιότερα την λέγαμε μυελού των οστών, γινόταν από ιστοσυμβατά αδέλφια. Στατιστικά παγκοσμίως, όμως, μόνο το 30% των ασθενών έχει γενετικά ταυτόσημο αδελφό. Θα μου πείτε, οι υπόλοιποι πεθαίνουν; Όχι, γιατί μπορούμε να βρούμε στην υφήλιο ένα άλλο άτομο, μη συγγενικό, -αυτό που λέμε αλλογενές- το οποίο να είναι γενετικά ταυτόσημο με τον άρρωστο. Υπάρχουν δύο παγκόσμιες δεξαμενές στον κόσμο, η μία είναι στην Ολλανδία και η άλλη στην Μινεσότα των ΗΠΑ. Αυτές μαζεύουν on line όλα τα στοιχεία των δωρητών του μυελού των οστών και των μονάδων του ομφαλίου. Όταν ένας ασθενής χρειάζεται μεταμόσχευση, μεταφέρεται στο μεταμοσχευτικό κέντρο – η Ελλάδα έχει τέσσερα. Ο αιματολόγος-μεταμοσχευτής πρώτα ελέγχει την πιθανότητα να υπάρχει ιστοσυμβατός αδελφός-ή. Αν δεν υπάρχει, τότε στέλνει τα στοιχεία στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων -γιατί η μεταμόσχευση είναι παγκοσμίως κρατική, ώστε να υπάρχει αυστηρός έλεγχος-, ώστε να ψάξουν στις δεξαμενές είτε για δότη είτε για ομφαλοπλακουντιακό αίμα. Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα, λοιπόν, έρχεται σαν εναλλακτική του μυελού των οστών, η δωρεά του οποίου -κατά το παρελθόν- απαιτούσε ένα μικρό χειρουργείο, με αποτρεπτικά αποτελέσματα. Για να βρει κανείς στην Ελλάδα ταυτόσημο δότη -γιατί τα αντιγόνα αυτά είναι φυλετικά- η πιθανότητα είναι 1 στις 40.000. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι εκκλήσεις μέσω των Μ.Μ.Ε., όπως αυτές που γινόντουσαν μέχρι πρότινως, ώστε να βρεθεί δότης μυελού για κάποιον ασθενή, δεν έχουν κανένα νόημα.
— Σε ποια νοσήματα χρησιμοποιείται η μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων;
Πρόκειται για ομάδες νοσημάτων: αιματολογικά (κακοήθειες του αίματος), γενετικά νοσήματα, μεταβολικά και τώρα τελευταία και αυτοάνοσα νοσήματα. Έχουμε δηλαδή ένα μεγάλο εύρος χρήσης της μεταμόσχευσης αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων. Εδώ πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι δότη βρίσκει ένα 70% με 80% των ασθενών, γιατί ενδέχεται να έχει κανείς πολύ σπάνια αντιγόνα και να μην μπορεί να βρει δότη ούτε από τις παγκόσμιες δεξαμενές, οι οποίες έχουν πάνω από 25 εκατομμύρια δότες και περίπου 1 εκατομμύριο μονάδες ομφαλοπλακουντιακού αίματος.
— Στην Ελλάδα πόσες μονάδες διαθέτουμε; Πόσες χρειάζονται για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού;
Εμείς αυτήν τη στιγμή διαθέτουμε 3.038 μονάδες κατεψυγμένες για κλινική χρήση, και στις παγκόσμιες δεξαμενές 2.160, γιατί δεν έχουμε προλάβει ακόμα να κάνουμε τον έλεγχο ιστοσυμβατότητας στις υπόλοιπες. Έχουμε κάνει μια μελέτη σύμφωνα με την οποία, αν είχαμε 15.000 μονάδες, max. 20.000, -αλλά επιλεγμένες μονάδες, που να έχουν όλες τις κατηγορίες των αντιγόνων, ακόμα και τα σπάνια, του ελληνικού πληθυσμού και των μειονοτήτων- τότε θα καλύπταμε την επικράτεια και τους Έλληνες της Διασποράς.
— Η Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος είναι η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα που είναι πιστοποιημένη από το Διεθνή Οργανισμό NetCord. Στην Ελλάδα έχουμε πολλές ιδιωτικές τράπεζες και επικρατεί αρκετή σύγχυση σχετικά με τη λειτουργία τους. Γιατί ένας γονιός να επιλέξει τη δωρεά, από την ιδιωτική φύλαξη του ομφαλιοπλακουντιακού αίματος;
Κοιτάξτε να δείτε, το να κρατήσει κανείς για το παιδί του το ομφαλοπλακουντιακό αίμα δεν έχει κανένα νόημα –για μεταμόσχευση εννοώ. Το μεγάλο κακό που έκαναν κάποιες ιδιωτικές τράπεζες και το συνεχίζουν ακόμα, είναι ότι λένε ότι η φύλαξη γίνεται για να μεταμοσχευθεί, σε περίπτωση ασθένειας, το παιδί. Πρώτον, τα νοσήματα που αντιμετωπίζονται με μεταμόσχευση είναι όλα γενετικά, πώς θα δώσεις το ίδιο αίμα στο παιδί; Δεύτερον, επειδή οι ιδιωτικές τράπεζες παίρνουν χρήματα για τη φύλαξη, δέχονται ακόμα και μικρότερες από τις αναγκαίες ποσότητες αίματος –κανείς μεταμοσχευτής δε θα πάρει αυτές τις ποσότητες, ακόμα και στην περίπτωση τις απλαστικής αναιμίας που, ενδεχομένως, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί. Επίσης, ο ισχυρισμός ότι η οικογένεια διασφαλίζεται, από τα φύλαξη αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων κάποιου μέλους της, είναι επιστημονικά αναπόδεικτος. Μιλάμε για ένα εμπόριο ελπίδας και αυτό δεν είναι εύκολο να το καταλάβει ένας γονιός, γιατί θέλει να κάνει το καλύτερο για το παιδί του και συχνά πέφτει θύμα παραπληροφόρησης.
— Αυτήν τη στιγμή δίνετε τη δυνατότητα στους γονείς, εκτός από τη δωρεά ομφαλοπλακουντιακού αίματος, να προχωρήσουν σε ιδιωτική φύλαξη των μεσεγχυματικών κυττάρων. Περί τίνος πρόκειται;
Τα μεσεγχυματικά κύτταρα βρίσκονται στον μυελό των οστών και είναι αρχέγονα μη-αιμοποιητικά κύτταρα, που έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιούνται σε οστεοκύτταρα, χονδροκύτταρα, λιποκύτταρα, τενοντοκύτταρα, μυοκύτταρα και αστροκύτταρα. Τα μεσεγχυματικά κύτταρα του ομφαλίου λώρου απομονώνονται εύκολα από την βαρτόνειο γέλη του πλακούντα και μπορούν να καταψυχθούν σε υγρό άζωτο, χωρίς να χάσουν τις ιδιότητές τους. Χρησιμοποιούνται στη μεταμόσχευση για να βοηθήσουν στην καλύτερη εγκατάσταση των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων στον μυελό των οστών και προστατεύουν τον λήπτη από την απόρριψη. Επίσης χρησιμοποιούνται στην αναγέννηση ιστών, όπως η ανάπλαση χόνδρων, και στην αντιμετώπιση Φλεγμονώδων και Νευροεκφυλιστικών παθήσεων, όπως η Σκλήρυνση κατά πλάκας. Η εφαρμογή τους στην οστεοαρθρίτιδα είναι σχεδόν ρουτίνα και δίνει πολύ καλά αποτελέσματα. Υπάρχουν αρκετοί γονείς που επιλέγουν τη δωρεά το ομφαλοπλακουντιακό αίμα για αλλογενή μεταμόσχευση και την ιδιωτική φύλαξη των μεσεγχυματικών κυττάρων. Τα κύτταρα φυλάσσονται για σαράντα-πενήντα χρόνια, ανήκουν στην οικογένεια και το κόστος της φύλαξης ανέρχεται στα 984 ευρώ, συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ, που δυστυχώς είναι 23%.
— Ποιο είναι το κόστος της αλλογενούς μεταμόσχευσης; Καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία;
Το κόστος της αλλογενούς μεταμόσχευσης είναι μεγάλο αλλά καλύπτεται από τα ταμεία, για την ακρίβεια από το ταμείο του λήπτη. Γι΄αυτό όλη η διαδικασία είναι κρατική, δε χρειάζεται να πληρώσει κανείς τίποτα και μάλιστα ο μυελός στα ασφαλιστικά ταμεία έχει προτεραιότητα. Στην Ελλάδα πλέον οι μεταμοσχεύσεις είναι ρουτίνα, έχουν θεραπευτεί πολλοί άνθρωποι είτε από ιστοσυμβατό αδελφό είτε μέσω της Παγκόσμιας Δεξαμενής. Στον Ευαγγελισμό γίνονται μεταμοσχεύσεις ομφαλοπλακουντιακού αίματος.
— Αν κάποιος θέλει να γίνει δωρητής ομφαλοπλακουντιακού αίματος, ποια είναι η διαδικασία;
Καταρχήν να πούμε πως ούτε πληρώνει, ούτε πληρώνεται. Οι γονείς πρέπει να ενημερωθούν σχετικά με τη διαδικασία, οπότε έρχονται εδώ και παρακολουθούν ένα δίωρο μάθημα, που πραγματοποιείται σε καθημερινή βάση, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα e-learning για τους γονείς από την επαρχία, οι οποίοι μπορούν να παρεμβαίνουν ζωντανά και να κάνουν ερωτήσεις. Τους λέμε λίγο-πολύ αυτά που συζητάμε τώρα και στο τέλος τους δίνουμε έναν ειδικό σάκο ο οποίος περιέχει ενημερωτικό υλικό, το έγγραφο που πρέπει να υπογράψει απαραιτήτως η μητέρα και τον ασκό και τα σωληνάρια που πρέπει να δοθούν στον γυναικολόγο. Τον σάκο τον φέρνουν εδώ οι ίδιοι οι δωρητές, κι αυτό γιατί από τα ιδιωτικά μαιευτήρια δεν υπάρχει διάθεση να μας επιτρέψουν να μπούμε στα χειρουργεία. Μέσα σε 48 ώρες πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί όλες οι διαδικασίες και το δείγμα να έχει καταψυχθεί.
— Μπορούν όλες οι μητέρες να δωρίσουν ομφαλοπλακουντιακό αίμα;
Όταν έρχονται εδώ οι μητέρες παίρνουμε το ιατρικό τους ιστορικό, όπως συμβαίνει και σε μία αιμοδοσία. Σε περίπτωση που έχουν κάποια νοσήματα που μεταφέρονται, δε μπορούν να γίνουν δωρήτριες. Το ίδιο ισχύει και για τις εγκύους που έχουν χρησιμοποιήσει ξένα ωάρια, ενώ η εξωσωματική δεν είναι παράγοντας που μας επηρεάζει.
— Έχει προτεραιότητα ο δωρητής, σε περίπτωση που χρειαστεί μεταμόσχευση;
Αυτή είναι μια ερώτηση που κάνουν όλοι οι γονείς. Ευτυχώς, δεν έχει νόημα, γιατί αν ήταν έτσι και δεν βάρυναν μόνο ιατρικοί λόγοι, θα είχαμε τεράστια πρόβλημα! Το μόνο που παίζει ρόλο, είναι να βρεθεί ιστοσυμβατός δότης.
— Υπάρχει σαν σκέψη να ενημερωθούν σχετικά οι μαθητές, ίσως μέσω του μαθήματος της Βιολογίας;
Είναι κάτι που είναι στο χέρι του Υπουργείου Παιδείας. Αυτό που κάνουμε ήδη είναι να μιλάμε σε μαθητές, κυρίως Τρίτης Λυκείου, σε όποιο σχολείο μας καλεί. Η ενημέρωση πάνω σε αυτό το ζήτημα είναι ιδιαίτερα σημαντική, μια και η μεταμόσχευση είναι ένα θέμα εξειδικευμένο, που γνωρίζουν λίγοι, με αποτέλεσμα να υπάρχει τεράστια παραπληροφόρηση.
