— Τι είναι το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο;
Το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb είναι σήμερα η επιτομή της αστροφυσικής. Βρίσκεται στο διάστημα, όπου δεν το εμποδίζει η ατμόσφαιρα της Γης. Έχει το μεγαλύτερο σύνθετο κάτοπτρο στο διάστημα, με διάμετρο γύρω στα 6,5 μέτρα. Η συλλεκτική επιφάνεια είναι γύρω στα 25 τετραγωνικά μέτρα.
Το διαστημόπλοιο έχει τοποθετηθεί στο σημείο L2 του Lagrange, το οποίο βρίσκεται πάντοτε πάνω στην ευθεία Γης - Ηλίου, λίγο πιο μακριά από τη Γη, έτσι που να έχει περίοδο όση και η Γη, δηλαδή ένα έτος. Αυτό επιτυγχάνεται από τον συνδυασμό δυνάμεων Ηλίου και Γης πάνω στο διαστημόπλοιο και σε όποιο αντικείμενο βρεθεί εκεί.
Το σημείο αυτό είναι κατάλληλο για θέση αστεροσκοπείου διότι βρίσκεται στη σκιά της Γης. Δέχεται την ελάχιστη δυνατή ακτινοβολία από τον Ήλιο, το τηλεσκόπιο δεν δυσκολεύεται να παρατηρεί τον έναστρο ουρανό και δεν θερμαίνεται, το οποίο είναι βασικότατο για τα ηλεκτρονικά του μάτια, τις κάμερές του και τα λοιπά ηλεκτρονικά. Το James Webb θα έπρεπε να ονομάζεται Αρχιμήδης, διότι η σχεδίασή του στηρίζεται στη γνωστή πρωτότυπη κατασκευή του μεγάλου μαθηματικού, φυσικού, μηχανικού, με συστοιχία κινούμενων εξαγωνικών κατόπτρων σε διάταξη κυψελίδων κερήθρας μελισσών.
Ο Αρχιμήδης χρησιμοποίησε την προγενέστερη μέθοδο των Ελλήνων στρατιωτικών που με ρυθμιζόμενης κατεύθυνσης κάτοπτρα πάνω στις ασπίδες τους τύφλωναν του εχθρούς. Τα 18 εξαγωνικά κάτοπτρα είναι κατασκευασμένα από κράμα που περιέχει επιχρυσωμένο βηρύλλιο. Επίσης, ρυθμίζονται με 132 μοτεράκια και ρελεδάκια ώστε να εστιάζουν με απίστευτη ακρίβεια το φως των άστρων στην εστία του σύνθετου κατόπτρου.
Τα νέο διαστημικό τηλεσκόπιο είναι κατασκευασμένο να βλέπει κυρίως στο υπέρυθρο. Στην εικόνα βλέπουμε τη διαφορά μιας περιοχής του ουρανού στην ορατή περιοχή που βλέπει ο άνθρωπος και στην υπέρυθρη. Ουσιαστικά το νέο τηλεσκόπιο είναι φτιαγμένο για να βλέπει τα χαμηλής θερμοκρασίας αντικείμενα, όπως νέφη και άστρα που μόλις γεννιούνται, αλλά και, κυρίως, πολύ μακρινά αντικείμενα που η ακτινοβολία τους έχει μετατοπιστεί προς το ερυθρό και το υπέρυθρο. Η μετατόπιση στο ερυθρό γίνεται λόγω της διαστολής του σύμπαντος.
Το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο θα μπορέσει να δει τα πιο μακρινά αντικείμενα και τα παλαιότερα του σύμπαντος. Θα μπορέσουμε να μελετήσουμε τη γέννηση των πρώτων άστρων και των πρώτων γαλαξιών, των κβάζαρ και ποιος ξέρει τι άλλο άγνωστο μέχρι τώρα. Αυτή είναι η ευχή κάθε ερευνητή. Να βρει το άγνωστο, το αναπάντεχο, το μυστηριώδες.
— Γιατί θεωρείται ότι μπορεί να προκαλέσει επανάσταση στην αστρονομία;
Το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο θα μπορέσει να δει τα πιο μακρινά αντικείμενα και τα παλαιότερα του σύμπαντος. Θα μπορέσουμε να μελετήσουμε τη γέννηση των πρώτων άστρων και των πρώτων γαλαξιών, των κβάζαρ και ποιος ξέρει τι άλλο άγνωστο μέχρι τώρα. Αυτή είναι η ευχή κάθε ερευνητή. Να βρει το άγνωστο, το αναπάντεχο, το μυστηριώδες. Αν βρούμε αυτά που ξέρουμε, δεν πέτυχαμε. Θα είναι μια βαρετή επιβεβαίωση.
Εκτιμώ ότι θα δούμε αντικείμενα που δεν περιμένουμε, άστρα πολύ γηραιότερα από ό,τι περιμένουμε με τη σημερινή εκδοχή της Μεγάλης Έκρηξης. Δεν αποκλείω να βρούμε ότι το σύμπαν είναι γηραιότερο από τα 1,8 δισεκατομμύρια έτη που θεωρούμε σήμερα ότι είναι η ηλικία του.
Πριν από δυο τρία χρόνια λέγαμε 13,7 δισ. έτη και το αναθεωρήσαμε για άλλους λόγους. Σήμερα λέμε ότι τα πρώτα άστρα φτιάχτηκαν όταν το σύμπαν είχε ηλικία γύρω στα 300.000 με 400.000 έτη και οι πρώτοι γαλαξίες όταν η ηλικία του ήταν λίγο μεγαλύτερη. Αυτό θα δούμε τελικά; Αν δεν είναι έτσι, πολλά θα αλλάξουν και πολλά θα μάθουμε στον τομέα της αστροφυσικής και της φυσικής γενικότερα. Το ελπίζουμε.
— Τι σηματοδοτούν αυτές οι ιστορικές φωτογραφίες που παρουσίασε η NASA;
Οι νέες φωτογραφίες αποδεικνύουν την ποιότητα του νέου τηλεσκοπίου που είναι αντάξιο των προσδοκιών μας. Βλέπουμε πολύ μακρινούς γαλαξίες και ελπίζουμε ότι θα εκπλαγούμε. Είδαμε εντυπωσιακές εικόνες από νεφελώματα και φάσματα, δηλαδή χημικές αναλύσεις πλανήτη γύρω από ένα άλλο άστρο, με εκπληκτικές λεπτομέρειες.
Η χημική ανάλυση της ατμόσφαιρας αυτού του πλανήτη θεωρείται αναπάντεχη από πολλούς. Είναι απίστευτη η λεπτομέρεια και η ακρίβεια. Εμένα ωστόσο δεν με εκπλήσσει η παρουσία νερού στην ατμόσφαιρα, διότι το νερό υπάρχει παντού, ακόμη και σε κρατήρες της Σελήνης και του καυτού Ερμή. Το υδρογόνο είναι το πιο κοινό χημικό στοιχείο, το οξυγόνο είναι μαζί με τον άνθρακα και το άζωτο εξίσου κοινά.
Αυτό συμβαίνει λόγω του αριθμού των πρωτονίων που έχουν στον πυρήνα τους και των πυρηνικών καύσεων που συμβαίνουν στο εσωτερικό όλων των άστρων και ιδιαιτέρως των μικρών άστρων όπου δεν γίνονται βαρύτερα χημικά στοιχεία. Αν λοιπόν σχεδόν παντού στο σύμπαν έχουμε οξυγόνο και υδρογόνο, είναι βέβαιο ότι θα υπάρχει σχεδόν παντού νερό.
— Όπως διαβάσαμε, πρόκειται για το παλαιότερο καταγεγραμμένο φως στην ιστορία του σύμπαντος, 13 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Ποιες σκέψεις κάνετε μπροστά σε αυτήν την ανακάλυψη;
Αυτό είναι κάτι που το αναμέναμε. Δηλαδή το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο φτιάχτηκε για αυτό τον σκοπό, να δει πιο παλαιά αντικείμενα από ό,τι είχαμε δει μέχρι σήμερα. Χαίρομαι που επιτυγχάνει το αναμενόμενο.
Ευτυχώς δεν είχαμε τις ανόητες αποτυχίες του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, που επειδή η μια ομάδα μέτραγε σε μέτρα και η άλλη σε πόδια και ίντσες το τηλεσκόπιο δεν εστίαζε και χρειάστηκε επισκευή, που ευτυχώς έγινε με δυο τρόπους και είχαμε απίστευτα καλά αποτελέσματα. Πολύ καλύτερα αναμένουμε από το James Webb και είμαι απόλυτα βέβαιος ότι θα εκπλησσόμαστε πολλαπλά και συνεχώς για μια εικοσαετία.
— Τι είναι το δακτυλιοειδές νεφέλωμα;
Τα άστρα πεθαίνουν με εκρηκτικό και εντυπωσιακό τρόπο, σαν πυροτεχνήματα. Η έκρηξη κάθε άστρου αφήνει στον ουρανό ένα εντυπωσιακό νεφέλωμα που είναι μέρος από τα υπολείμματα της έκρηξης. Στο κέντρο έχουμε έναν λευκό νάνο, ή ένα άστρο νετρονίων που για ένα διάστημα γίνεται πάλσαρ ή μια μαύρη τρύπα. Επαναλαμβάνω, πάντοτε γύρω υπάρχει ένα εντυπωσιακό νεφέλωμα.
Ένα τέτοιο νεφέλωμα φωτογράφησε το James Webb. Το νότιο δακτυλιοειδές νεφέλωμα, όπως ονομάζεται λαϊκά, ή επισήμως NGC 3132 ή ακόμη Caldwell 74, είναι ένα εντυπωσιακό πλανητικό νεφέλωμα με διάμετρο γύρω στο μισό έτος φωτός στον αστερισμό των Ιστίων της Αργούς, του πλοίου του Ιάσωνα και των Αργοναυτών. Στο κέντρο του είναι ένας λευκός νάνος με θερμοκρασία γύρω στους 1.000.000 βαθμούς. Απέχει περίπου 2.000 έτη φωτός και είναι πολύ όμορφο. Η μορφή του είναι πολύ διαφορετική στο ορατό ή στο υπέρυθρο.
— Πιστεύετε ότι βρισκόμαστε σε μια αποκάλυψη ικανή να ανατρέψει όλα όσα ξέραμε; Θα ξαναγραφτούν τα βιβλία;
Είμαι βέβαιος ότι θα συμπληρωθούν κάποια κεφάλαια βιβλίων Αστροφυσικής και ειδικά τα βιβλία Κοσμολογίας θα αναθεωρηθούν ίσως και ριζικά. Αυτό επιθυμούμε πάντοτε με τα νέα πειράματα που κάνουμε. Ασφαλώς δεν θα ανατραπούν όλα όσα γνωρίζουμε. Εκτιμώ ότι σε έξι μήνες αξίζει να τα ξαναπούμε.
Σημειώνω ότι η Ελλάδα συμμετέχει στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και ο Έλληνας φορολογούμενος πρέπει να ξέρει ότι τα χρήματα που δίνει έδωσαν ήδη πολλά από τα φωτόνια που καταγράφτηκαν από τους μακρινούς γαλαξίες, τα πρώτα άστρα, και ότι η λειτουργία του ESA απαιτεί να επιστρέφουν τα χρήματα σε ελληνικές επιχειρήσεις, ενώ συγχρόνως εκπαιδεύονται πολλά ελληνόπουλα στα ελληνικά πανεπιστήμια χάρη στα δεδομένα του ESA.
