Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ειδοποιήσει για "εκθετική μετάδοση" του ιού Ζικα στην αμερικανική ήπειρο και υπολογίζει ότι πιθανά έως και 4.000.000 άνθρωποι θα έχουν μολυνθεί μέχρι το τέλος του έτους. Οι αξιωματούχοι του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Λοιμώξεων των ΗΠΑ παροτρύνουν τις έγκυες γυναίκες να αποφύγουν το ταξίδι σε περίπου είκοσι χώρες, κυρίως στην Καραϊβική και την Λατινική Αμερική όπου ο επιπολασμός της νόσου αγγίζει τα όρια επιδημίας. Η μόλυνση με τον ιό Ζίκα ενοχοποιείται κυρίως για την εμφάνιση μικροκεφαλίας και εγκεφαλικών βλαβών σε νεογνά. Ορισμένες από τις εγκύους που ταξίδεψαν στις περιοχές αυτές θα πρέπει να εξετασθούν για τον ιό. Εδώ θα βρείτε κάποιες απαντήσεις και συμβουλές σχετικά με τον ιό.
Τι είναι ο ιός Ζίκα;
Πρόκειται για μια τροπική μόλυνση, πρόσφατα εισαχθείσα στο Δυτικό Ημισφαίριο. Ο ιός Ζίκα, ο οποίος μεταδίδεται από δήγμα κουνουπιού, ανήκει στην οικογένεια του δάγγειου και του κίτρινου πυρετού και του ιού του Δυτικού Νείλου. Παρότι ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά στο δάσος Ζίκα στην Ουγκάντα το 1947 και απαντάται στην Αφρική και την Ασία, η συχνή μετάδοση του στο δυτικό ημισφαίριο δεν είχε καταγραφεί μέχρι τον προηγούμενο Μάιο, οπότε και σημειώθηκε μια έξαρση του ιού στην Βραζιλία.
Ως τώρα σχεδόν κανείς δεν έχει μολυνθεί με την νόσο στην δική μας πλευρά του πλανήτη. Το γεγονός όμως ότι ελάχιστοι από εμάς διαθέτουμε αντισώματα στον ιό, του επιτρέπει να μεταδοθεί ραγδαία. Είναι πιθανόν εκατομμύρια άνθρωποι στις τροπικές περιοχές της αμερικανικής ηπείρου να έχουν ήδη μολυνθεί.
Ωστόσο για τους περισσότερους η μόλυνση δεν προκαλεί κάν συμπτώματα ή κάποια μόνιμη βλάβη. Οι επιστήμονες ανησυχούν μόνο για τις γυναίκες που μολύνονται κατά την διάρκεια της κύησης και για τα άτομα που εμφανίζουν μια προσωρινή μορφή παράλυσης έπειτα από την έκθεση τους στον ιό Ζίκα.
Συχνά είναι σιωπηλή μόλυνση και δύσκολη να διαγνωστεί. Μέχρι πρόσφατα ο Ζίκα δεν θεωρούνταν μείζων απειλή διότι τα συμπτώματα του είναι σχετικά ήπια. Μόνο ένας στους πέντε ανέπτυσσε συμπτώματα όπως πυρετό, εξάνθημα, πόνο στις αρθρώσεις και ερυθρότητα των οφθαλμών. Οι ασθενείς συνήθως δεν χρειάζεται να νοσηλευθούν.
Πώς μεταδίδεται;
Από κουνούπια, αλλά όχι κάθε είδους. Ο Ζίκα μεταδίδεται από κουνούπια του είδους Aedes, το οποίο μπορεί να αναπαραχθεί ακόμα και σε εστία ύδατος τόσο μικρή όσο το καπάκι ενός μπουκαλιού και συνήθως τσιμπάει κατά την διάρκεια της ημέρας. Το επιθετικό κουνούπι Aedes aegypti, που ευθύνεται και για τον κίτρινο πυρετό, ενοχοποιείται για την μετάδοση του Ζίκα στα περισσότερα περιστατικά.
Το ασιατικό κουνούπι τίγρης Aedes albopictus επίσης μεταδίδει τον ιό, αλλά δεν είναι σαφές σε τι ποσοστό. Παρότι ο ιός μεταδίδεται κυρίως από κουνούπια, έχει υπάρξει και μία αναφορά περιστατικού με πιθανή μετάδοση από μετάγγιση αίματος και μία μέσω σεξουαλικής επαφής. Σε μία περίπτωση ο ιός ανιχνεύθηκε στο σπέρμα.
Πώς είναι δυνατόν ο Ζίκα να προκαλέσει εγκεφαλική βλάβη σε βρέφη;
Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν ακριβώς τον μηχανισμό, ή ακόμα κι αν πράγματι ευθύνεται γι' αυτό ο ιός. Η πιθανότητα ο Ζίκα να προξενεί μικροκεφαλία (αφύσικα μικρό κεφάλι και εγκεφαλικές βλάβες) διατυπώθηκε τον Οκτώβριο, όταν οι γιατροί στη βόρειο Βραζιλία παρατήρησαν μια αύξηση των περιστατικών.
Είναι πιθανό άλλοι παράγοντες, όπως η ταυτόχρονη μόλυνση από άλλους ιούς να συνεισέφεραν στην αύξηση αυτή. Είναι πιθανόν οι ερευνητές να αποκλείσουν τον Ζίκα ως κύριο αίτιο, ωστόσο προς το παρόν τα στοιχεία μάλλον τον ενοχοποιούν.
Δεν είναι γνωστό πόσο συχνή έχει καταστεί η μικροκεφαλία κατά την έξαρση του ιού στην Βραζιλία. Ετησίως στην Βραζιλία γενιούνται περίπου τρία εκατομμύρια μωρά. Συνήθως αναφέρονται περίπου 150 περιστατικά μικροκεφαλίας αλλά τώρα η Βραζιλία λέει ότι ερευνά περίπου 4.000 περιστατικά. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψιν πως όταν οι άνθρωποι ενημερώνονται για πιθανό κίνδυνο υγείας οι αριθμοί των αναφερόμενων περιστατικών αυξάνονται.
Τι είναι η μικροκεφαλία;
Τα μωρά με μικροκεφαλία διαθέτουν ασυνήθιστα μικρά κεφάλια. Στο 15% των περιπτώσεων ένα μικρό κεφάλι είναι απλά ένα μικρό κεφάλι και δεν υπάρχει άλλη επίπτωση στο παιδί σύμφωνα με τον Δρ. Κωνσταντίνο Στρατάκη, παιδίατρο γενετιστή και επιστημονικό υπεύθυνο στο Εθνικό Ινστιτούτο για την Υγεία του Παιδιού και την Ανθρώπινη Ανάπτυξη στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στις υπόλοιπες περιπτώσεις όμως ο εγκέφαλος του παιδιού πιθανά σταματά να αναπτύσσεται σωστά κατά την κύηση ή σταματά να αναπτύσσεται κατά τα πρώτα έτη της ζωής. Τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν μία σειρά προβλημάτων όπως αναπτυξιακές καθυστερήσεις, απώλεια ακοής, προβλήματα όρασης, δυσκολίες με το συντονισμό και την ισορροπία, νανισμό ή κοντό ανάστημα, υπερκινητικότητα, νοητική υστέρηση.
Οι επιπλοκές διαφέρουν πολύ ανά παιδί και η ανίχνευση της αιτίας της μικροκεφαλίας βοηθούν τους γιατρούς να συμβουλεύσουν τους γονείς σχετικά με την πρόγνωση του νεογνού τους. Δεν υπάρχει θεραπεία για την νόσο αυτή, μόνο αγωγές για να αντιμετωπιστούν οι επιπλοκές και οι συνέπειες τους.
Ποιες χώρες θα πρέπει να αποφεύγουν οι έγκυες;
Οι προορισμοί που θα πρέπει να αποφύγουν οι γυναίκες που κυοφορούν βρίσκονται κυρίως στην Καραϊβική, την Κεντρική Αμερική και την Νότιο Αμερικής. Να σημειωθεί πως ο Παναμερικανικός Οργανισμός Υγείας θεωρεί ότι ο ιός θα μεταδοθεί τοπικά σε κάθε χώρα της αμερικανικής ηπείρου εκτός του Καναδά και της Χιλής.
Πώς μπορώ να γνωρίζω αν έχω μολυνθεί; Υπάρχει κάποια εξέταση;
Συχνά είναι σιωπηλή μόλυνση και δύσκολη να διαγνωστεί. Μέχρι πρόσφατα ο Ζίκα δεν θεωρούνταν μείζων απειλή διότι τα συμπτώματα του είναι σχετικά ήπια. Μόνο ένας στους πέντε ανέπτυσσε συμπτώματα όπως πυρετό, εξάνθημα, πόνο στις αρθρώσεις και ερυθρότητα των οφθαλμών. Οι ασθενείς συνήθως δεν χρειάζεται να νοσηλευθούν.
Δεν υπάρχει ευρέως κυκλοφορούν τεστ για μόλυνση από τον ιό Ζίκα. Επειδή γενετικά συνδέεται με τον δάγγειο και τον κίτρινο πυρετό πιθανά να αλληλεπιδρά με τις εξετάσεις αντισωμάτων για τους ιούς αυτούς. Για να ανιχνευθεί ο Ζίκα χρειάζεται δείγμα αίματος ή ιστού από την πρώτη εβδομάδα της μόλυνσης και αυτό θα πρέπει να σταλεί σε ειδικό εργαστήριο ώστε ο ιός να αναγνωριστει με την χρήση εκλεπτυσμένων μοριακών δοκιμασιών.
Είμαι έγκυος και πρόσφατα επισκέφθηκα μια χώρα όπου έχει εμφανιστεί ο ιός Ζίκα. Τι να κάνω;
Κάποιες θα πρέπει να κάνουν εξετάσεις αίματος και όλες θα πρέπει να υποβληθούν σε υπερηχογράφημα. Στις 19 Ιανουαρίου το Jan. 19, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Λοιμώξεων εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για τις γυναίκες που βρίσκονται στην θέση αυτή και τους θεράποντες ιατρούς τους. Οι οδηγίες αυτές είναι πολύπλοκες και πιθανά να αλλάξουν.
Σε γενικές γραμμές λένε ότι οι έγκυες που επισκέφθηκαν οποιαδήποτε περιοχή όπου υπάρχει έξαρση της μετάδοσης του ιού Ζίκα θα πρέπει να επικοινωνήσουν με τον γιατρό τους. Εκείνες που είχαν συμπτώματα της μόλυνσης όπως πυρετό, εξάνθημα, πόνο στις αρθρώσεις και κόκκινα μάτια κατά την διάρκεια του ταξιδιού ή μέσα σε δύο εβδομάδες από την επιστροφή τους θα πρέπει να κάνουν εξέταση αίματος για την ανίχνευση του ιού.
Η σύσταση αυτή ωστόσο είναι αμφιλεγόμενη γιατί ακόμα και ασυμπτωματικά άτομα είναι πιθανό να έχουν νοσήσει, εξάλλου 80% όσων μολύνονται δεν νιώθουν καμία αδιαθεσία και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το μωρά υφίστανται βλάβες μόνο όταν η μητέρα ειχε εμφανή συμπτώματα. Όταν όμως εκδόθηκαν αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Λοιμώξεων των ΗΠΑ καθώς και οι τοπικές αρχές δημόσιας υγείας δεν είχαν την δυνατότητα να εξετάσουν κάθε έγκυο που είχε επισκεφθεί τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική κατά τους τελευταίους εννέα μήνες.
Ακόμα όμως και για όσες εξετασθούν, ένα αρνητικό αποτέλεσμα δεν είναι απολύτως καθησυχαστικό. Η εξέταση για τον ιό εμφανίζει θετικό αποτέλεσμα μόνο την πρώτη εβδομάδα και μερικες ημέρες μετά την μόλυνση. Τεστ αντισωμάτων μπορούν να πραγματοποιηθούν αργότερα αλλά εκεί μπορεί να υπαρξουν ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα αν η γυναίκα έχει περάσει δάγγειο ή κιτρινο πυρετό, ακόμα και αν έχει κάνει εμβόλιο κατά του κίτρινου πυρετού.
Σύμφωνα με τον αλγόριθμο ιατρικών εξετάσεων του ΚΕΠΛ, οι έγκυες που έχουν ταξιδέψει στις περιοχές αυτές, είτε εμφανίζουν συμπτώματα είτε όχι, και ανεξάρτητα από το αν τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος είναι θετικά ή αρνητικά, θα πρέπει να υποβληθούν σε εξέταση με υπέρηχο ώστε να εντοπιστεί τυχόν μικροκεφαλία ή αποτιτάνωση του κρανίου.
Δυστυχώς η υπερηχογραφική διάγνωση της μικροκεφαλίας δεν είναι δυνατή πριν το τέλος του β' τριμήνου της κύησης. Κάποιες γυναίκες θα πρέπει επίσης να υποβληθούν σε αμνιοπαρακέντηση για να εξετασθεί το αμνιωτικό υγρό για τον ιό Ζίκα. Η αμνιοπαρακέντηση όμως απαιτεί την εισαγωγή μιας μεγάλης βελόνας στον αμνιακό σάκο μέσω της κοιλιάς, ενέχει κάποιον κίνδυνο για το έμβρυο και δεν συνίσταται πριν από την 15η εβδομάδα κύησης. Την στιγμή αυτή αρκετές εταιρείες εργάζονται για την παραγωγή γρήγορων τεστ για τον ιό Ζίκα.
Είμαι σε αναπαραγωγική ηλικία και δεν σχεδιάζω να μείνω έγκυος. Να επισκεφθώ χώρες όπου έχει εκδηλωθεί ο ιός Ζίκα;
Μόνο αν χρησιμοποιείτε μεθόδους αντισύλληψης με θρησκευτική προσήλωση. Οι μισές κυήσεις είναι μη προγραμματισμένες. Αν επιθυμείτε να επισκεφθείτε χώρα όπου έχουν αναφερθεί κρούσματα Ζίκα συστήνεται η αυστηρή χρήση αντισυλληπτικών μέσων προκειμένου να διασφαλίσετε ότι δεν μείνατε έγκυος.
Γυναίκες που θα συλλάβουν κατά την διάρκεια ταξιδιού ή αμέσως μετά την επιστροφή τους θα υποβληθούν σε εξετάσεις αίματος, υπερηχογράφημα σε μηνιαία βάση και βιώσουν μεγάλο άγχος.
Είμαι έγκυος τώρα αλλά δεν ήμουν όταν επισκέφθηκα μία από τις χώρες αυτές. Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος;
Εξαιρετικά χαμηλός σύμφωνα με του ειδικούς. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, ο ιός δεν παραμένει στο σώμα και όσοι νοσήσουν στην συνέχεια αποκτούν αντισώματα.
Έχει σημασία σε ποια εβδομάδα της κύησης της μολύνεται μία γυναίκα με τον ιό Ζίκα;
Στις αρχές της εγκυμοσύνης φαίνεται να είναι πιο επικίνδυνο. Η πιο επικίνδυνη περίοδος είναι το πρώτο τρίμηνο, όταν ακόμα κάποιες γυναίκες δεν έχουν καν αντιληφθεί ακόμα ότι κυοφορούν. Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν πότε εισβάλει ο ιός στον πλακούντα και βλάπτει τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο του εμβρύου.
Οι συγγενικοί ιοί όπως ο κίτρινος πυρετός, ο δάγγειος και του Δυτικού Νείλου δεν δρουν έτσι. Ιοί από άλλε οικογένειες όπως η ερυθρά και ο μεγαλοκυτταροϊός μερικές φορές ναι.
Πρέπει να εξετασθούν και τα βρέφη;
Άλλες συγγενείς ανωμαλίες πιθανά συνδέονται επίσης με τον ιό. Οι υγειονομικές αρχές λένε ότι τα νεογνά πρέπει να εξετάζονται για τον ιό εάν οι μητέρες τους είχαν επισκεφθεί ή ζούσαν σε χώρα με έξαρση του ιού στην περίπτωση που τα αποτελέσματα των τεστ της μητέρας είναι θετικά ή ασαφή.
Ο λόγος είναι ότι η μόλυνση με τον ιό πιθανά συνδέεται και με προβλήματα όρασης και ακοής ανάμεσα σε άλλες ανωμαλίες, ακόμα κι αν το παιδί δεν υποφέρει από μικροκεφαλία. Άλλες βλάβες πιθανά να απαιτήσουν περαιτέρω αξιολόγηση και εξετάσεις.
Η οδηγία αυτή αφορά μόνο βρέφη μητέρων οι οποίες ανέφεραν συμπτώματα μόλυνσης με τον ιό Ζίκα - εξάνθημα, πόνο στις αρθρώσεις ή πυρετό - ενώ ζούσαν ή έπειτα από δύο εβδομάδες ταξιδιού σε μία χώρα όπου έχει σημειωθεί έξαρση.
Υπάρχει θεραπεία;
Όχι. Οι αρχές δεν συστήνουν κάποια αντιβιωτική θεραπεία για όσους έχουν μολυνθεί με τον ιό Ζίκα. Τα συμπτώματα είναι ήπια, στις περιπτώσεις που εμφανίζονται, και συνήθως απαιτούν απλά ξεκούραση, τροφή και φροντίδα.
Υπάρχει εμβόλιο; Πως μπορούμε να προστατευθούμε;
Η προστασία είναι δύσκολη σε περιοχές που έχουν πρόβλημα με τα κουνούπια.
Δεν υπάρχει εμβόλιο κατά του ιού Ζίκα. Μόλις ξεκίνησαν οι προσπάθειες παρασκευής εμβολίου, και όπως σε όλα τα εμβόλια αυτό απαιτεί χρόνια και κοστίζει εκατοντάδες εκατομμύρια.
Επειδή είναι αδύνατον να αποφύγει κανείς τελείως τα δήγματα κουνουπιών, συνίσταται στις εγκύους να αποφύγουν την επίσκεψη σε προορισμούς όπου έχει σημειωθεί εξάπλωση του ιού. Επίσης συνίσταται στις γυναίκες που προσπαθούν να συλλάβουν να επισκεφθούν τον γιατρό τους πριν από ένα τέτοιο ταξίδι.
Εφόσον ο ιός Ζίκα υπάρχει στην Αφρική και την Ασία εδώ και δεκαετίες, γιατί δεν ανιχνεύθηκε νωρίτερα η σχέση του με την μικροκεφαλία;
Πιθανά επειδή ο ιός δεν είχε μολύνει ποτέ στο παρελθόν μια τόσο μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα που δεν είχε ανοσία. Η μικροκεφαλία είναι σπάνια, και έχει πολλές άλλες αιτίες όπως η ερυθρά, η τοξοπλάσμωση, δηλητηρίαση του βρέφους από αλκοόλ, υδράργυρο ή ακτινοβολία, σοβαρός υποσιτισμός της μητέρας και διαβήτη. Επίσης μπορεί να προκληθεί από σοβαρές γονιδιακές μεταλλάξεις, συμπεριλαμβανομένου του Συνδρόμου Down.
Μέχρι πρόσφατα οι υγεινομικές αρχές δεν ασχολούνταν ιδιαίτερα με τον ιό Ζίκα γιατί εμφανιζόταν στις ίδιες περιοχές με τον δάγγειο και τον κίτρινο πυρετό και σε σύγκριση με αυτές τις δύο οδυνηρές ασθένειες ο Ζίκα ήταν μια ήπια νόσος.
Θεωρείται ότι ο ιός μεταφέρθηκε από την Αφρική στην Ασία πριν από 50 χρόνια. Παρότι πιθανά στην αρχή προκάλεσε μια άυξηση των περιπτώσεων μικροκεφαλίας, δεν υπήρχε κάποια εξέταση ώστε να διευκρινισθεί ποια από τις πιθανές αιτίες την προκαλούσε.
Το 2007, ένα στέλεχος του ιού Ζίκα με προέλευση από την νοτιοανατολική Ασία άρχισε να μεταπηδά στον νότιο Ειρηνικό, προξενώντας ταχείες εξάρσεις της νόσου σε νησιά όπου κανείς δεν είχε ανοσία. Επειδή οι νησιωτικοί πληθυσμοί είναι μικροί, οι σπάνιες παρενέργειες δεν εμφανίζονταν αρκετά συχνά ώστε να δώσουν τροφή σε σκέψη. Το 2013 όμως, κατά την επιδημία του ιού στην Γαλλική Πολυνησία, η οποία έχει 270.000 κατοίκους, οι γιατροί επιβεβαίωσαν 42 περιστατικά συνδρόμου Guillain-Barrê, το οποίο προξενεί παράλυση. Ο αριθμός αυτός είναι οκτώ φορές μεγαλύτερος από τον συνήθη επιπολασμό του συνδρόμου στον πληθυσμό και αποτέλεσε την πρώτη ένδειξη ότι ο ιός Ζίκα επιτίθεται στο νευρικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου.
Η εμφάνιση του Ζίκα επιβεβαιώθηκε στην Βραζιλία, μια χώρα 200 εκ. κατοίκων,τον περασμένο Μάιο και έκτοτε έχει εξαπλωθεί δραματικά. Οι πρώτες ανησυχητικές πληροφορίες σχετικά με την μικροκεφαλία προέκυψαν τον Οκτώβριο, όταν οι γιατροί στην βορειονατολική πολιτεία του Περναμπούκο ανέφεραν μια αύξηση των βρεφών που γεννήθηκαν με μικροκεφαλία. Το Περναμπούκο διαθέτει πληθυσμό εννέα εκατομμυρίων και ετησίως σημειώνονται περίπου 129.000 γεννήσεις. Συνήθως μόνο εννέα βρέφη γεννιούνται με μικροκεφαλία.
Τον Νοέμβριο του 2015, όταν η Βραζιλία κήρυξε κατάσταση υγειονομικής ανάγκης, το Περναμπούκο είχε καταγράψει 646 τέτοιες γεννήσεις.
Πηγή: The New York Times. Μτφρ. -επιμέλεια: The Lifo Team
σχόλια