Ρωσικές σημαίες, κόκκινα αστέρια, στάμπες του Πούτιν, πελώρια στρατιωτικά μνημεία, αγάλματα του Λένιν, βετεράνοι με ουρανούς και άστρα, γούνες, αυστηρά πρόσωπα, το υπέροχο σπίτι του Τσέχοφ και άνθρωποι που προσπαθούν να ζήσουν σε μια χερσόνησο υπό αμφισβήτηση: ρωσική για τους Ρώσους και ουκρανική για τη διεθνή κοινότητα. Πώς μοιάζει η Κριμαία σήμερα;
Φούξια t-shirt, γυαλιστερή τιρκουάζ φόρμα, κίτρινο καπέλο, με το πατίνι του πάνω στην προκυμαία της Γιάλτας. Ήταν ο πρώτος σκεϊτάς που βλέπαμε στην Κριμαία, με στυλ '80s, και πιάσαμε κουβέντα. «Θα ήθελα να ταξιδέψω, να γνωρίσω ανθρώπους, αλλά δεν μπορώ, γιατί δεν μας αφήνουν η Ευρώπη και η Αμερική. Εκεί θα πήγαινα αν μπορούσα να διαλέξω» μας λέει ο Ρομάν Μπεζούρσκο σε σπαστά αγγλικά, αναφερόμενος στη δυσκολία απόκτησης βίζας λόγω των διεθνών κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Στα 18 του χρόνια σπουδάζει στο τοπικό πανεπιστήμιο, κάνει σκέιτ με την ομάδα του, τους spoilers, και πριν από ενάμιση χρόνο έζησε τα γεγονότα που οδήγησαν τη μικρή, αλλά σημαντική γεωπολιτικά χερσόνησο στα χέρια της Ρωσίας.
Το δημοψήφισμα της Κριμαίας
Για την ιστορία, τον Φεβρουάριο του 2014 και ενώ η ουκρανική κρίση βρισκόταν σε εξέλιξη, κυβερνητικά κτίρια της Κριμαίας καταλήφθηκαν από φιλορώσους στρατιωτικούς χωρίς διακριτικά, τους λεγόμενους «little green men». Τον Μάρτιο οι κάτοικοι της Κριμαίας κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε δημοψήφισμα για την ένωσή τους με τη Ρωσία ή τη συνέχιση του ίδιου καθεστώτος, δηλαδή την παραμονή τους στην Ουκρανία με αυξημένη αυτονομία. Μέχρι τότε η Κριμαία ήταν μια ρωσόφωνη περιοχή, στην οποία συμβίωναν Ρώσοι, Ουκρανοί, Έλληνες, Τάταροι και άλλες εθνότητες υπό την ουκρανική εξουσία. Η Κριμαία «δόθηκε» στη Σοβιετική Ουκρανία με εντολή του Νικίτα Χρουστσόφ το 1954 και εκεί παρέμεινε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Ξεχωριστό ρόλο στις εύθραυστες ισορροπίες των δύο χωρών έπαιζε πάντα η πόλη της Σεβαστούπολης, έδρα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Πριν από ενάμιση χρόνο, λοιπόν, οι Κριμαίοι ψήφισαν υπέρ της ένωσής τους με τη Ρωσία σε ποσοστό 96%, αν και η διενέργεια του δημοψηφίσματος, όσο και το αποτέλεσμά του, καταδικάστηκε από τη διεθνή κοινότητα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με εξαίρεση βέβαια την ψήφο της Ρωσίας και την Κίνα, η οποία απείχε από την ψηφοφορία, εξέδωσε ψήφισμα, με το οποίο βεβαίωσε «την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας μέσα στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορά της». Η Ρωσία απομονώθηκε διεθνώς και επιβλήθηκαν κυρώσεις από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, οι οποίες διατηρούν την ισχύ τους μέχρι σήμερα. Ωστόσο, πολύ γρήγορα η Βουλή της Κριμαίας υπέγραψε συνθήκη προσχώρησης (adoption treaty) με τη Ρωσική Ομοσπονδία, το Κρεμλίνο ξεκίνησε τη χρηματοδότησή της και από τότε η χερσόνησος ζει σε ένα ιδιότυπο καθεστώς: για τη διεθνή κοινότητα θεωρείται ακόμη ουκρανικό έδαφος, ενώ η ίδια η Κριμαία λειτουργεί με βάση τους ρωσικούς νόμους και το Σύνταγμα.
Στην υπαίθρια αγορά, ανάμεσα σε ζωγραφικούς πίνακες τοπίων της Κριμαίας, πωλούνταν φωτογραφίες του Ρώσου ηγέτη και μπλουζάκια με τη φιγούρα του πλάι σε αυτά του Ιωσήφ Στάλιν. Κάδρο του Πούτιν είδαμε μέχρι και στο τατουατζίδικο του Ντμίτρι Κοστιουκόφ, ο οποίος ήρθε από τη Μόσχα πριν από έναν χρόνο για να μαρκάρει τα σώματα της Κριμαίας.
Πτώση στην τουριστική κίνηση
Ενάμιση χρόνο μετά το δημοψήφισμα, η Γιάλτα, το ιστορικό θέρετρο της χερσονήσου, που αποτελεί και βαρόμετρο της τουριστικής κίνησης, προσπαθεί να βρει τα πατήματά της. Πέρυσι ο τουρισμός της περιοχής, η κυριότερη πηγή εσόδων της Κριμαίας, εκτός από την απευθείας κυβερνητική χρηματοδότησή της, σημείωσε κάθετη πτώση και οι επισκέπτες μειώθηκαν περίπου στο μισό σε σχέση με άλλες χρονιές. Ωστόσο, σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της κριμαϊκής Βουλής, Κονσταντίν Μπαχάριεφ, η μείωση της τουριστικής κίνησης ισοσκελίστηκε από την άνοδο στην «ποιότητα» των επισκεπτών. «Οι τουρίστες που επισκέφθηκαν την Κριμαία ανήκαν στα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα της Ρωσίας, ήταν πιο εύποροι και βοήθησαν την τοπική οικονομία» μας είπε στο περιθώριο του συνεδρίου «Κριμαία, η εικόνα από το εξωτερικό», συμπληρώνοντας ότι τα δυτικά μέσα ενημέρωσης συντηρούν μια προπαγάνδα που αδικεί την Κριμαία. «Δεν πρόκειται για προσάρτηση», μας διορθώνει, «οι άνθρωποι επέλεξαν μόνοι τους αυτό που θέλουν», αναφερόμενος στο περσινό δημοψήφισμα. Ο ίδιος ο Πούτιν, θέλοντας να εμφυσήσει το πνεύμα του «πατριωτικού τουρισμού», επισκέφθηκε την Κριμαία το περασμένο καλοκαίρι, ενώ στους δημόσιους υπαλλήλους της Ρωσίας δόθηκαν επιδοτούμενα πακέτα διακοπών, σύμφωνα με δημοσίευμα των «New York Times».
Ο «τιμονιέρης» της Ρωσίας σε στάμπα και τατουάζ
Τις συννεφιασμένες μέρες του Οκτωβρίου που επισκεφθήκαμε την περιοχή, οι περαστικοί πόζαραν μπροστά από τα πελώρια κύματα της πεζοδρομημένης προκυμαίας. Τουρίστες έβγαζαν φωτογραφίες στο άγαλμα του Λένιν, στην κεντρική πλατεία της Γιάλτας και στο γκράφιτι που δείχνει τον Βλαντίμιρ Πούτιν αγέρωχο «τιμονιέρη» στο καράβι της Ρωσίας. Στην υπαίθρια αγορά, ανάμεσα σε ζωγραφικούς πίνακες τοπίων της Κριμαίας, πωλούνταν φωτογραφίες του Ρώσου ηγέτη και μπλουζάκια με τη φιγούρα του πλάι σε αυτά του Ιωσήφ Στάλιν. Κάδρο του Πούτιν είδαμε μέχρι και στο τατουατζίδικο του Ντμίτρι Κοστιουκόφ, ο οποίος ήρθε από τη Μόσχα πριν από έναν χρόνο για να μαρκάρει τα σώματα της Κριμαίας. «Κάνουμε old school τατουάζ, new school, μου αρέσουν όλα τα είδη. Υπάρχουν πολλοί που κάνουν τη σημαία της Ρωσίας ή διάφορα άλλα σύμβολα, όπως και τον ίδιο τον Πούτιν» μας λέει ο Ντμίτρι. Η μετατροπή του νομίσματος σε ρούβλι και η εισαγωγή προϊόντων και τροφίμων κυρίως από τη Ρωσία, διά θαλάσσης και αέρος –διότι χερσαία σύνδεση υπάρχει μόνο με την Ουκρανία και είναι μπλοκαρισμένη–, οδήγησαν τις τιμές στα ύψη, παρά την αύξηση των μισθών και των συντάξεων που ήρθε από το Κρεμλίνο. Μετά την προσάρτηση, οι κάτοικοι απέκτησαν ρωσικό διαβατήριο και, εκτός από τη ρωσική σημαία, ένα σύμβολο μνήμης για τους πεσόντες στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μια καφεκόκκινη ριγέ λωρίδα έγινε τρέντι και «φοριέται» για να υποδηλώσει στήριξη στη Ρωσία.
«Ασφάλεια» και ανάμεικτα συναισθήματα
Μερικούς μήνες μετά το δημοψήφισμα είδαν το φως της δημοσιότητας δημοσκοπήσεις από δυτικές εταιρείες, οι οποίες κατέγραψαν υψηλά ποσοστά αποδοχής της νέας πολιτικής κατάστασης από την πλειονότητα των ερωτηθέντων. Στους δρόμους της Γιάλτας συναντήσαμε ανθρώπους που είναι ευχαριστημένοι με τις εξελίξεις, όπως η νεαρή Μαρτίγια, η οποία ψήφισε υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία και είναι ευχαριστημένη που η Κριμαία «είναι κομμάτι μιας μεγάλης χώρας» και νιώθει ασφαλής. Άλλοι όμως αισθάνονται διαφορετικά: «Δεν νιώθω ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα τώρα, ζούσαμε σε μια περιοχή που θεωρούνταν ρωσική. Αλλά είναι δύσκολο να είσαι Ουκρανός τώρα, είμαστε σαν ξένοι» μας είπε από την πλευρά της η 30χρονη Αντζέλικα. Στον πεζόδρομο της Γιάλτας συναντούμε ανθρώπους να χορεύουν παραδοσιακούς χορούς με τη μουσική του Αλεξάντερ από την Ουκρανία. «Είμαι κάθε καλοκαίρι εδώ. Δεν με αφορούν τα πολιτικά, ο πολιτισμός είναι για όλους» μας λέει, αλλά, όπως και οι υπόλοιποι, μας ζητά να μη δημοσιεύσουμε το επώνυμό του.
Διεθνείς κυρώσεις
Από τις πρώτες επιχειρήσεις που βρέθηκαν στην Κριμαία μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν τα αμερικάνικα Mc Donald's και, βέβαια, ήταν και τα πρώτα που αποχώρησαν από την προκυμαία της Γιάλτας, αφήνοντας πίσω τους το ξεθωριασμένο, πια, κίτρινο λογότυπο. Μαζί τους έφυγαν η Visa και η Mastercard, ενώ οι κυρώσεις και η διεθνής απομόνωση της Ρωσίας, σε συνδυασμό με την πτώση των τιμών του πετρελαίου, προκάλεσαν μια βαθιά οικονομική κρίση στο Κρεμλίνο, με οικονομικούς αναλυτές να αναρωτιούνται ανοιχτά εάν η Ρωσία μπορεί να αντέξει οικονομικά τη συντήρηση της Κριμαίας. Ωστόσο, σε εξέλιξη βρίσκονται αρκετά μεγάλα έργα, όπως η κατασκευή γέφυρας που θα συνδέει οδικώς τη Ρωσία με την Κριμαία, με κόστος περίπου 3,7 δισεκατομμύρια ευρώ, και οι εργασίες επέκτασης του αεροδρομίου της Συμφερόπολης, ενώ σύμφωνα με τον κ. Μπαχάριεφ θα γίνουν έργα στο παλιό οδικό δίκτυο της χερσονήσου, θα κατασκευαστούν δύο σταθμοί παροχής φυσικού αερίου και θα γίνουν αρδευτικά έργα για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα, στο πλαίσιο ενός κυβερνητικού προγράμματος ανάπτυξης για την περίοδο 2015-20.
Εν μέσω καταγγελιών για περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης και διώξεις διαφωνούντων με το νέο καθεστώς, με τη Ρωσία να έχει εμπλακεί στον συριακό εμφύλιο και Ευρωπαίους αξιωματούχους να θέτουν ερωτήματα για τη συνέχιση των κυρώσεων, φαίνεται πως η νέα κατάσταση παγιώνεται στην Κριμαία, αλλά ο χρόνος θα δείξει πότε η χερσόνησος που φιλοξένησε τσάρους και ιστορικά γεγονότα θα επιστρέψει σε μια κανονικότητα. Και όλα δείχνουν ότι αυτός ο χρόνος θα είναι αρκετός.
