Η ιστορία της μαφίας έχει απασχολήσει τη λογοτεχνία, την Iστορία και τον κινηματογράφο και έχει αποτελέσει τo πεδίο σχεδόν μυθικών και θρυλικών ιστοριών. Σε αυτό το τεράστιο πεδίο που έχει δημιουργηθεί συχνά κινδυνεύει να βυθιστεί η ίδια η αλήθεια. Με απλά λόγια, τι πραγματικά ήταν η Μαφία, τι άφησε πίσω της το αίμα που σκόρπισε στο πέρασμά της αλλά και η ανάπτυξη των εγκληματικών δραστηριοτήτων της σε διάφορα μέρη του κόσμου;
Φυσικά, είναι αδύνατον να μελετήσει κάποιος στο πλαίσιο ενός άρθρου όλες τις συνιστώσες του φαινομένου, δηλαδή τη μαφία στη Σικελία, την Ντραγκέτα στην Καλαβρία ή την Καμόρα στη Νάπολη. Θα περιοριστούμε στη σικελική μαφία, και μάλιστα σ' εκείνη την πτυχή της που πέρασε στην Ιστορία μέσα από τις ταινίες του Κόπολα, την πόλη του Κορλεόνε στη Σικελία, που έτσι κι αλλιώς δημιούργησε σε μεγάλο βαθμό την εικόνα που έχουμε σήμερα για τη μαφία.
Επί έναν αιώνα η μαφία της Σικελίας κατάφερνε να κρύβει τη δομή της, γι' αυτό η εκδίκησή της ήταν αμείλικτη και δολοφονική, ξεκινώντας από τους δύο εισαγγελείς που την αποκάλυψαν.
Η ιστορία της μαφίας δεν είναι πρόσφατη. Ήδη από το 1890 μπορούμε να μιλήσουμε για μια ισχυρή και πολυσχιδή εγκληματική οργάνωση, της οποίας η δράση εκτείνεται σε διαφορετικά πεδία. Τον 19ο αιώνα φαίνεται να επικεντρώνεται στον έλεγχο εύφορων χωραφιών με εσπεριδοειδή, ειδικά λεμόνια που ήταν περιζήτητα από τα πληρώματα για την καταπολέμηση του σκορβούτου. Στο Παλέρμο, στην πρωτεύουσα της Σικελίας, η δράση της μαφίας και η διαπλοκή της με το ντόπιο πολιτικό σύστημα ήταν εμφανής. Παρ' όλα αυτά, προσπαθούσε να δώσει μια άλλη εικόνα για τον εαυτό της, ουσιαστικά προσπαθούσε να δείξει ότι η συμπεριφορά των μελών της προκαλούνταν από εγγενή χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Αυτή η λογική θα οδηγήσει στην περίφημη έκφραση «αν όλοι είναι ένοχοι, κανείς δεν είναι ένοχος».
Αυτή η τακτική θα διαρκέσει πολλά χρόνια. Θα χρειαστούν πολλά περισσότερα καθώς και η κατάθεση του Τομάζο Μπουσκέτα (η ζωή του παρουσιάζεται αυτή την εποχή στο Netflix), του πρώτου πεντίτο (πληροφοριοδότη) στην ιστορία της μαφίας, στον εισαγγελέα Τζοβάνι Φαλκόνε που είχε καταγωγή από το Παλέρμο και αντιλαμβανόταν την πραγματική διάσταση της οργάνωσης.
Ο Μπουσκέτα αποκάλυψε στον Φαλκόνε την πυραμιδοειδή δράση της Κόζα Νόστρα (στα ελληνικά: «δική μας υπόθεση»), όπως αποκαλούσαν την οργάνωσή τους τα μέλη της σικελικής μαφίας. Οι απλοί στρατιώτες συγκροτούσαν ομάδες των 10 με επικεφαλής έναν καποντετσίνα (δέκαρχος). Κάθε δέκαρχος έδινε αναφορά στον κάπο, στο εκλεγμένο αφεντικό της τοπικής συμμορίας ή «οικογένειας». Ο αρχηγός πλαισιωνόταν από έναν υπαρχηγό και έναν ή περισσότερους κονσιλιέρι (συμβούλους). Κάθε τρεις οικογένειες αποτελούσαν ένα μανταμέντο (περιφέρεια). Στη σικελική μαφία κυριαρχούσε το Παλέρμο, αφού οι μισές οικογένειες της Σικελίας είχαν την έδρα τους εκεί. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1992, μετά τις άοκνες προσπάθειες των δικαστικών Φαλκόνε και Μπορσαλίνο και μια δικογραφία δεκάδων χιλιάδων σελίδων ώστε αυτή η δομή να αποδειχτεί και στα ιταλικά δικαστήρια. Επί έναν αιώνα η μαφία της Σικελίας κατάφερνε να κρύβει τη δομή της, γι' αυτό η εκδίκησή της ήταν αμείλικτη και δολοφονική, ξεκινώντας από τους δύο εισαγγελείς που την αποκάλυψαν.
Η «καρδιά του λιονταριού»
Αυτή είναι μια ελεύθερη μετάφραση στα ελληνικά της πόλης του Κορλεόνε. Τι είναι αυτό που την έκανε το επίκεντρο της ιταλικής μαφίας από τη Σικελία μέχρι και την Αμερική; Πώς κατάφεραν να επιβληθούν σε ολόκληρη τη σικελική μαφία οι «χωριάτες», όπως υποτιμητικά τους αποκαλούσαν οι ομογάλακτοί τους από το Παλέρμο; Εξετάζοντας τη ζωή και τη δράση των 4 ηγετικών μορφών των Corleonesi, όπως λέγονταν τα μέλη της φαμίλιας ή της συμμορίας του Κορλεόνε, θα μπορέσουμε να βγάλουμε συμπεράσματα για την εξέλιξη, την άνοδο αλλά και την πτώση της τρομερής συμμορίας του Κορλεόνε, που έμελλε να αφήσει το δικό της στίγμα.
Ο γιατρός-Michele Navarra
O γιατρός, όπως ήταν το επάγγελμα και το παρατσούκλι του, ήταν αυτός που θεμελίωσε μεταπολεμικά την τρομερή συμμορία του Κορλεόνε. Εμπλεκόταν και στην πολιτική ζωή, μάλιστα σε κάποιες εκλογές παρείχε πιστοποιητικά τυφλότητας σε πολλούς ασθενείς ώστε να ψηφίσουν με τη συνοδεία μελών της συμμορίας του. Θα δολοφονηθεί μέσα στο αυτοκίνητό του το 1958 σε μια ενέδρα που του έστησαν 14 άτομα με επικεφαλής τον προστατευόμενό του εκτελεστή Luciano Leggio, τον οποίο θα βοηθήσουν δύο ακόμα ονόματα που αργότερα απέκτησαν κομβικό ρόλο στην ιστορία της μαφίας και στο αιματοκύλισμα της Ιταλίας, ο Bernardo Provenzano και ο Salvatore «Toto» Riina.
O Liggio-Luciano Leggio
O Leggio, γνωστός ως Liggio, ήταν αυτός που, από κάποιο γραφειοκρατικό λάθος, διαδέχτηκε τον Navarra. Μεγάλωσε μέσα σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, με την μαφία να είναι η μοναδική ευκαιρία για οποιουδήποτε είδους ανέλιξη. Κέρδισε την εμπιστοσύνη του αρχηγού της μαφίας Michele Navarra, αλλά κατέληξε ο αρχιεκτελεστής του, καθώς, όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, οι δύο άντρες κάποια στιγμή ήρθαν σε ρήξη. Το 1958 ο Leggio, μαζί με τον Salvatore Riina και τον Bernardo Provenzano, έστησε ενέδρα στον Navarra και τον δολοφόνησε. Μολονότι διέπραξε πολλές δολοφονίες και διέταξε άλλες τόσες, συνελήφθη τελικά το 1974 μετά από 16 χρόνια αρχηγίας και καταδικάστηκε μόνο για τη δολοφονία του Navarra. To άλλοτε πάμφτωχο παιδί ήταν πλέον ένας πολυεκατομμυριούχος αρχηγός της μαφίας και το τέλος του ήταν ειρηνικό για τη ζωή που έκανε, αφού πέθανε στη φυλακή, όπου πέρασε 19 χρόνια εξασκώντας το αγαπημένο του χόμπι, τη ζωγραφική.
To κτήνος - Ο αρχηγός των αρχηγών Salvatore «Toto» Riina
Στις αρχές του 1980 ο Toto Riina, ο υπασπιστής του Leggio, αναλαμβάνει την αρχηγία της συμμορίας του Κορλεόνε. Εγκαινιάζει ένα τρομακτικό κύμα βίας που δεν γνωρίζει φραγμούς. Γυναίκες, ακόμα και σε κατάσταση εγκυμοσύνης, παιδιά, κανείς δεν εξαιρείται από τη δολοφονική δράση του Riina, αποτέλεσμα του ασίγαστου πάθους του για επιβολή αλλά και μιας τακτικής αποπροσανατολισμού που ακολουθούσε.
Ο υπ' αριθμόν 1 δολοφόνος του Τζοβάνι Μπρούσκα, γνωστός με το ψευδώνυμο «λο σκανακριστιάνι», δηλαδή εκείνος που κόβει λαιμούς χριστιανών (στη γλώσσα της μαφίας χριστιανός είναι ο άνθρωπος), θα ομολογήσει ότι είχε λάβει εντολές για 100-200 δολοφονίες από τον Riina − είχε χάσει και ο ίδιος τον λογαριασμό. Για να τον συλλάβουν χρειάστηκε να περικυκλώσουν το σπίτι του 400 αστυνομικοί. Την ώρα που συνελήφθη έβλεπε ένα ντοκιμαντέρ για την επέτειο των 4 χρόνων από τη δολοφονία του Φαλκόνε που ο ίδιος είχε εκτελέσει.
Με το λουτρό αίματος που εξαπέλυσε την περίοδο 1981-83 ο Riina, οι Corleonesi έγιναν οι κυρίαρχοι στη σικελική μαφία. Εξόντωσε παλιούς αρχηγούς, συμμορίες, μέλη, καθώς και ολόκληρες οικογένειες. Υπολογίζεται ότι περίπου 1.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν εκείνη τη περίοδο κατά τη διάρκεια των εσωτερικών εκκαθαρίσεων της μαφίας. Ο Τομάζο Μπουσκέτα, που θα γίνει ο πρώτος πληροφοριοδότης για τη μαφία στην περίφημη δίκη Μάξι (1987-92), θα το καταλάβει καλά. Τα δυο του αγόρια, ο αδερφός και ο ανιψιός του θα δολοφονηθούν βάναυσα. Ο Riina, όμως, δεν δίστασε να δολοφονήσει και πολιτικά πρόσωπα, όπως ο κομμουνιστής βουλευτής Pio La Torre, ο πρώτος πολιτικός που έφερε νόμο ειδικά για την τιμωρία των μελών της μαφίας, και ο επικεφαλής των καραμπινιέρων της περιοχής Carlo Alberto Dalla Chiesa. Επίσης, δολοφόνησε τους εισαγγελείς Φαλκόνε - Μπορσαλίνο που αποκάλυψαν τη δράση της σικελικής μαφίας, ανατινάζοντάς τους. Βέβαια, η πλέον πολύνεκρη επίθεση είναι εκείνη των Χριστουγέννων του 1984. Μπροστά στις αποκαλύψεις του Μπουσκέτα και με σκοπό να αναβιώσει τεχνητά τον τρομοκρατικό κίνδυνο, επιτέθηκε σε επιβατικό τρένο: 17 νεκροί και 267 τραυματίες ήταν ο απολογισμός της παραφροσύνης του Riina.
Ενεπλάκη ενεργά και στο κεντρικό πολιτικό πεδίο. Η σχέση του με τον Αντρεότι, μετέπειτα πρωθυπουργό της Ιταλίας, είναι πια επιβεβαιωμένη και εκτείνεται σε πολλά πεδία. Θα συλληφθεί μετά από πληροφορία ενός στενού του συνεργάτη ο οποίος φοβήθηκε ότι ο Riina θα τον δολοφονούσε επειδή δεν ενέκρινε το ότι είχε εγκαταλείψει την οικογένειά του. Η συγκυρία, το τυχαίο, η σοβαροφάνεια στα όρια της γελοιότητας και οι ιδιότυποι κώδικες έχουν τη δική τους θέση τους στην ιστορία της μαφίας.
Παρ' όλα αυτά, πιο συνωμοσιολογικές προσεγγίσεις θεωρούν ότι πίσω από τη σύλληψη του Riina ήταν ο Bernardo Provenzano που αποφάσισε να κλείσει τον κύκλο του αίματος. Ως αντάλλαγμα οι Αρχές του έδωσαν το αρχείο του Riina. Στη φυλακή ο Riina ηγήθηκε εξέγερσης για τη βελτίωση των συνθηκών φυλάκισης και πέθανε ειρηνικά το 2017 στα 87 του χρόνια.
Το τρακτέρ - Το φάντασμα - Ο λογιστής Bernardo Provenzano
Ο τελευταίος της παρέας από τη δολοφονία του Navarra και γνωστός αρχηγός τουλάχιστον των Corleonesi υπήρξε ο Bernardo Provenzano. «Τρακτέρ», «λογιστής» ή «φάντασμα» ήταν τα παρατσούκλια που απέκτησε κατά τη διάρκεια της δράσης του και θα έλεγε κανείς ότι προετοιμαζόταν από νωρίς για Νονός. Μέχρι το 2006 η μοναδική γνωστή φωτογραφία του ήταν μία του 1959. Ήξερε να κρύβει τα ίχνη του, να παραμερίζει τους ανθρώπους («τρακτέρ») και να συντονίζει το οικονομικό σκέλος των επιχειρήσεων της μαφίας («λογιστής»). Αν και δεξί χέρι του Riina, κατάφερε να μείνει μακριά από το λουτρό αίματος του 1981-83, μολονότι καταδικάστηκε για διάφορες δολοφονίες.
Έκλεινε όλες του τις συμφωνίες στη βίλα του κοντά στο Παλέρμο, που ήταν σε στυλ 18ου αιώνα. Για την κάλυψή του μεταφερόταν εκεί συνήθως με ασθενοφόρο. Κανείς δεν είχε δει τον Provenzano σε δημόσια θέα από το 1963 («φάντασμα»). Με τους συνεργάτες του επικοινωνούσε με μικρά σημειώματα που ονομάζονταν «pizzini». Οι οδηγίες του ήταν συχνά σε θρησκευτική γλώσσα, ρητά από τη Βίβλο και θρησκευτικές εκφράσεις − ο ίδιος ντυνόταν και ως καρδινάλιος. Ήταν πιστός καθολικός και λέγεται ότι είχε πάνω του 5 Βίβλους.
Από το 1993 και μετά σταμάτησε τη δολοφονική δραστηριότητα, προέκρινε την ηρεμία και τη συνύπαρξη με το κράτος, ενώ οι δολοφονίες γινόντουσαν μόνο σε ακραίες περιπτώσεις. Το 2006, σε ηλικία 73 χρονών, μετά από εντατική παρακολούθηση συνελήφθη κοντά στο Κορλεόνε. Εκεί όπου ξεκίνησαν όλα, εκεί ήταν γραφτό και να τελειώσουν. Οι αστυνομικοί δεν ήξεραν πώς θα ήταν και τον εντόπισαν από το αμάξι ενός καθαριστηρίου που του πήγαινε τα ρούχα τακτικά. Όταν συνελήφθη το μόνο που είπε ήταν: «Δεν έχετε ιδέα τι κάνετε». Η σικελική μαφία δεν μπόρεσε να επανέλθει, τουλάχιστον στη γνωστή δομή της, μετά και από αυτό το χτύπημα. Ο Provenzano θα πεθάνει καμιά δεκαριά χρόνια αργότερα στη φυλακή, όπου κρατούνταν κάτω από μέτρα υψίστης ασφαλείας − προφανώς με τα φαντάσματα δεν νιώθει ποτέ κανείς ασφαλής.
