Μετά από μια πρώτη θητεία που σημαδεύτηκε από την πανδημία του κορωνοϊού και το ξέσπασμα πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια σειρά προκλήσεων ως κορυφαία αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ενώ οι αναμετρήσεις με γεωπολιτικούς αντιπάλους όπως η Ρωσία, η Κίνα και οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ είναι πιθανό να απασχολήσουν μεγάλο μέρος της προσοχής της, η επικεφαλής της Κομισιόν θα κληθεί να βρει λύσεις και χρυσές τομές σε καίρια ζητήματα στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Απελάσεις έναντι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Οι τελευταίοι μήνες της πρώτης θητείας της φον ντερ Λάιεν καθορίστηκαν από μια σημαντική ώθηση από τους «27» της ΕΕ για την πάταξη της παράτυπης μετανάστευσης στο μπλοκ.
Η έναρξη της δεύτερης θητείας της είναι πιθανό να αφορά επίσης τη μετανάστευση, καθώς οι ηγέτες επιδιώκουν να κλειδώσουν τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν κατά την τελευταία τους συνάντηση στις Βρυξέλλες: Η Κομισιόν αναμένεται να καταθέσει πρόταση για μια νέα οδηγία σχετικά με τις «επιστροφές», που είναι η ορολογία της ΕΕ για τις απελάσεις σε χώρες εκτός των συνόρων της χώρας. Οι «27» περιμένουν ότι η Επιτροπή θα καταθέσει προτάσεις που θα αποσκοπούν στη διευκόλυνση των απελάσεων τους επόμενους μήνες.
Επόμενο, και αρκετά πιο δύσκολο, είναι η ιδέα του ανοίγματος των λεγόμενων κόμβων επιστροφής εκτός των συνόρων του μπλοκ, οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι κέντρα κράτησης μεταναστών για την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου τους. Ο πειραματισμός της Ιταλίας με αυτή την ιδέα μέσω μιας διμερούς συμφωνίας με την Αλβανία έχει ήδη δεχθεί κριτική από τα δικαστήρια της Ρώμης. Η πρόκληση για την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα είναι να φέρει εις πέρας την ατζέντα του μπλοκ για τη μετανάστευση χωρίς να οδηγήσει την ΕΕ στο να κατηγορηθεί για απάνθρωπες πρακτικές.
Διεύρυνση έναντι του κινδύνου εσωτερικής διαίρεσης
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα στο χαρτοφυλάκιο της φον ντερ Λάιεν είναι η διεύρυνση της ΕΕ. Μετά την πλήρους κλίμακας ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ΕΕ άνοιξε την αγκαλιά της -συμβολικά- στις αιτήσεις προσχώρησης της Ουκρανίας και της Μολδαβίας στο μπλοκ, ξεκινώντας μια διαδικασία που πιθανότατα θα χρειαστεί χρόνια για να ολοκληρωθεί. Η επικεφαλής της Κομισιόν θα πρέπει επίσης να καθοδηγήσει τις αιτήσεις των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων που βρίσκονται στην αίθουσα αναμονής της ΕΕ για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Η διεύρυνση της ΕΕ πέραν του σημερινού αριθμού των 27 μελών της έχει σαφή πλεονεκτήματα. Η διεύρυνση του μπλοκ συμβάλλει στην ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς του και στην καταπολέμηση της μείωσης του πληθυσμού, ενώ παράλληλα δείχνει ότι η ΕΕ έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη έλξης ως γεωπολιτική δύναμη, συγκριτικά -για παράδειγμα- με τη Ρωσία.
Αλλά είναι επίσης μια πολιτικά επικίνδυνη άσκηση. Εν μέσω ευρέων δηλώσεων υποστήριξης της διεύρυνσης από πλευράς των «27», υπάρχουν φόβοι ότι η είσοδος πολυπληθών χωρών όπως η Ουκρανία θα κατακλύσει την εσωτερική αγορά της ΕΕ με φθηνό εργατικό δυναμικό και προϊόντα, θέτοντας άλλα μέλη -ιδίως γείτονες όπως η Πολωνία- σε μειονεκτική θέση.
Οι ανησυχίες αυτές είναι πιθανό να οδηγήσουν τη φον ντερ Λάιεν να προχωρήσει με προσοχή. Αλλά θα γνωρίζει επίσης ότι η στασιμότητα για τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες ενέχει τους δικούς της κινδύνους, δηλαδή την απογοήτευση και τον πειρασμό για στροφή τους προς τη Μόσχα.
Αγρότες εναντίον μεταρρυθμιστών
Η Κοινή Αγροτική Πολιτική αντιπροσωπεύει περισσότερο από το ένα τρίτο του προϋπολογισμού της ΕΕ, και 20 εκατομμύρια Ευρωπαίοι αγρότες επιθυμούν να παραμείνει έτσι.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και οι σύμβουλοί της έχουν άλλες ιδέες: Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είτε το ισχυρό αγροτικό λόμπι της ΕΕ, είτε οι υπουργοί Γεωργίας των «27», θα εγκαταλείψουν τα αγροτικά δικαιώματα και θα συνδέσουν τις πληρωμές με στόχους επιδόσεων, όπως η επέκταση της βιολογικής γεωργίας.
Ο νέος Ευρωπαίος Επίτροπος Γεωργίας, Κρίστοφερ Χάνσεν, θα δυσκολευτεί αρκετά να διατηρήσει την εύθραυστη συναίνεση σχετικά με τις αγροτικές μεταρρυθμίσεις, την οποία υποτίθεται ότι θα διοχετεύσει σε ένα «όραμα» 100 ημερών που θα προσπαθήσει να εξευμενίσει τους οργισμένους αγρότες με την ελάφρυνση των περιβαλλοντικών βαρών και την ενίσχυση των εισοδημάτων τους. Και αυτό θα είναι απλώς η αρχή, ενόψει των πολύ σκληρότερων διαπραγματεύσεων για την Κοινή Αγροτική Πολιτική της επόμενης πολυετούς δημοσιονομικής περιόδου που θα ξεκινήσει το 2028.
Ανταγωνισμός έναντι ανταγωνιστικότητας
Με την οικονομία της ΕΕ σε στασιμότητα, τίποτα δεν είναι τόσο σημαντικό για τη φον ντερ Λάιεν όσο η ανάγκη επανεκκίνησης της ανταγωνιστικότητας του μπλοκ. Είτε λόγω αμερικανικής κυριαρχίας στην τεχνητή νοημοσύνη, είτε λόγω της πρόσφατη έκρηξης των κινεζικών εξαγωγών ηλεκτρικών αυτοκινήτων, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις βλέπουν την ανταγωνιστικότητά τους να υποχωρεί σημαντικά ενώ οι οι υπερπόντιοι ανταγωνιστές τους επωφελούνται.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις Βρυξέλλες προσπαθούν απεγνωσμένα να σκεφτούν τρόπους για να διασφαλίσουν ότι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δεν θα μείνουν στην αφάνεια.
Ο πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), Μάριο Ντράγκι, πρότεινε την αναβάθμιση των ευρωπαϊκών εταιρειών και για κάτι τέτοιο, ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η ΕΕ έχει 34 φορείς εκμετάλλευσης δικτύων κινητής τηλεφωνίας έναντι μόλις τριών στις ΗΠΑ.
Ελευθερία του λόγου έναντι διαδικτυακής ασφάλειας
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η ΕΕ θέσπισε μερικές από τις πιο εκτεταμένες νομοθεσίες διεθνώς για τον ψηφιακό κόσμο, δηλαδή τον νόμο για την τεχνητή νοημοσύνη και τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) που καλύπτει τις διαδικτυακές πλατφόρμες. Η τελευταία δέσμη νόμων, που ισχύει πλέον σε όλο το μπλοκ, επιβάλλει αυστηρούς κανονισμούς σε πλατφόρμες όπως η X του 'Ελον Μακ ή η κινεζικής ιδιοκτησίας TikTok σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο παρακολουθούν τις πλατφόρμες τους για παράνομο περιεχόμενο.
Αλλά ο κόσμος έχει αλλάξει από τότε που τέθηκε σε ισχύ ο DSA, όχι μόνο επειδή ο Μασκ είναι πλέον ο ιδιοκτήτης της X και έχει κηρύξει τον πόλεμο σε αυτό που αποκαλεί «λογοκρισία» από τις ρυθμιστικές αρχές.
Ο Έλον Μασκ -βασικός σύμμαχος του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του αντιπροέδρου, Τζέι Ντι Βανς- έφτασε στο σημείο να συνδέσει την υποστήριξη των ΗΠΑ προς το ΝΑΤΟ με την αντιμετώπιση της πλατφόρμας X από την ΕΕ. Οι προειδοποιήσεις αυτές θα πρέπει να σταθμιστούν προσεκτικά καθώς η Κομισιόν ερευνά την X, την οποία ο πρώην Ευρωπαίος Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά, Τιερί Μπρετόν, κατηγόρησε ότι περιφρόνησε τους ψηφιακούς κανόνες της ΕΕ.
Ασφάλεια έναντι αμυντικών δαπανών
Καθώς η ΕΕ εξετάζει ένα μέλλον στο οποίο η Ουάσινγκτον θα επενδύει λιγότερο στο ΝΑΤΟ και θα αποσύρει τη στήριξή της στην Ουκρανία, το μπλοκ ετοιμάζεται να δώσει μάχη για τις αμυντικές δαπάνες.
Εάν το μπλοκ πρόκειται να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική του ασφάλεια, θα απαιτηθούν τεράστιες επενδύσεις σε χώρες που δεν έχουν συνηθίσει να δαπανούν πολλά για την άμυνα. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει κάνει λόγο για επενδύσεις ύψους 500 δισ. ευρώ για την ενίσχυση του στρατιωτικο-βιομηχανικού μηχανισμού του μπλοκ, τη στιγμή που οι μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ δυσκολεύονται, ενώ ταυτόχρονα απαιτούνται τεράστια ποσά για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της ανταγωνιστικότητας.
Ακόμη μία πρόκληση θα είναι για την Κομισιόν το κατά πόσον τα αμυντικά κονδύλια των «27» θα χρησιμοποιούνται για την αγορά εξοπλισμού που κατασκευάζεται μόνο εντός ΕΕ. Ορισμένες χώρες, κυρίως η Γαλλία, υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει στη δική της παραγωγή για να δώσει ώθηση σε μια αμυντική βιομηχανία που έχει συρρικνωθεί σημαντικά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Αυτό ζυγίζεται με την ανάγκη να είναι σε θέση να αποκτήσει οπλικά συστήματα γρήγορα και αποτελεσματικά, καθώς και με τον κίνδυνο να εκνευρίσει την Ουάσινγκτον. Πράγματι, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν κρύβουν το γεγονός ότι δεν τους αρέσει το «Buy European» ως ιδέα. Μόλις ο Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις αγορές αμερικανικών όπλων ως έναν τρόπο «διαίρει και βασίλευε» μεταξύ των κρατών της ΕΕ, προκρίνοντας εκείνα που συνεχίζουν να αγοράζουν από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εθνικά συμφέροντα των «27» έναντι προτεραιοτήτων της ΕΕ
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της θα αποτελέσει το επίσημο εναρκτήριο σάλπισμα των σκληρών διαπραγματεύσεων μεταξύ των «27» που θα διαρκέσουν μέχρι το τέλος του 2027.
Ένα από τα πιο πολιτικά ευαίσθητα θέματα στις Βρυξέλλες, ο προϋπολογισμός ύψους 1,2 τρισ. ευρώ διέπει τις δαπάνες για τα πάντα, από τη στήριξη της Ουκρανίας έως τις επιδοτήσεις κινηματογραφικών ταινιών.
Χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Σκανδιναβίας, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και της Σουηδίας, επιθυμούν να ενισχύσουν τις δαπάνες της ΕΕ για την άμυνα, ενώ χώρες του Νότου, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, θα ήθελαν περισσότερα χρήματα για τις μεταναστευτικές ροές.
Ένα από τα μεγάλα ερωτήματα είναι πόσα εμπόδια θα τεθούν για την πρόσβαση στα ευρωπαϊκά κονδύλια. Η Κομισιόν θα προτιμούσε να ασκήσει ενιαίες οικονομικές μεταρρυθμίσεις στους «27» με αντάλλαγμα την πρόσβαση στο μερίδιο των χρημάτων της ΕΕ που τους αναλογεί. Ωστόσο, οι χώρες που λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης -κυρίως στην ανατολική Ευρώπη- δεν είναι οπαδοί αυτής της προσέγγισης.
Το 2025, οι χώρες της ΕΕ θα θέσουν τις κόκκινες γραμμές τους για τις διαπραγματεύσεις. Αλλά αν το παρελθόν δείχνει κάτι, οι ηγέτες θα τσακωθούν και θα καταλήξουν σε τελική συμφωνία μόνο την τελευταία στιγμή.
Με πληροφορίες από Politico
