Με την έκτακτη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες να είναι σε εξέλιξη, η Διεθνής Αμνηστία δημοσιεύει ένα Σχέδιο Δράσης με το οποίο καλεί τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να λάβουν άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα για να τερματίσουν τη συνεχιζόμενη τραγωδία που έχει οδηγήσει στο θάνατο χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών/στριών.
Η σύντομη έκθεση «Τα ναυάγια-ντροπή της Ευρώπης: H αποτυχία διάσωσης μεταναστών και προσφύγων στη θάλασσα» καταγράφει μαρτυρίες επιζώντων ναυαγίου. Επίσης, περιγράφει λεπτομερώς τις προκλήσεις και τους περιορισμούς των υφιστάμενων επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο και προτείνει τους τρόπους με τους οποίους μπορούν αυτές να βελτιωθούν. Η έκθεση απευθύνει έκκληση για την άμεση έναρξη μιας ανθρωπιστικής επιχείρησης για να σωθούν ζωές στη θάλασσα, με επαρκή πλοία, αεροσκάφη και άλλους πόρους, τα οποία θα περιπολούν εκεί όπου οι ζωές βρίσκονται σε κίνδυνο.
«Ο ηγέτες και ηγέτιδες της Ευρώπης που συναντώνται στις Βρυξέλλες έχουν μια ιστορική ευκαιρία για να τερματίσουν μια κλιμακούμενη ανθρωπιστική τραγωδία, διαστάσεων Τιτανικών», δήλωσε ο Τζόν Νταλχούζεν, διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.
«Η αμέλεια και αποτυχία της Ευρώπης να σώσει χιλιάδες μετανάστες/στριες και πρόσφυγες, των οποίων οι ζωές βρίσκονται σε κίνδυνο στη Μεσόγειο, μπορεί να παρομοιαστεί με πυροσβέστες που αρνούνται να σώσουν ανθρώπους που προσπαθούν να διαφύγουν από μια κόλαση. Οι ευθύνες των κυβερνήσεων πρέπει σαφώς να είναι, όχι μόνο να σβήσουν τη φωτιά, αλλά να πιάσουν και εκείνους που πέφτουν από το παράθυρο.»
Τη Δευτέρα, σε μια αλλαγή από την προηγούμενη πολιτική, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύτηκε να ενισχύσει τις δυνατότητες για έρευνα και διάσωση, και τα κράτη μέλη πρέπει τώρα να μεταφράσουν αυτή τη δέσμευση σε δράση.
Η σύντομη έκθεση δείχνει πως η απόφαση να σταματήσει η ανθρωπιστική επιχείρηση του Ιταλικού Ναυτικού Mare Nostrum, το τέλος του 2014, συνέβαλε στη δραματική αύξηση των θανάτων μεταναστών/στριών και προσφύγων στη θάλασσα. Εάν επιβεβαιωθούν τα στοιχεία από τα τελευταία συμβάντα, μέχρι και 1.700 άνθρωποι θα έχουν χάσει τη ζωή τους το τρέχον έτος, αριθμός 100 φορές μεγαλύτερος από ότι την ίδια περίοδο το 2014.
Ο μύθος πως η επιχείρηση Mare Nostrum λειτούργησε ως "παράγων έλξης" έχει επίσης καταρριφθεί από τα στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι ο αριθμός των προσφύγων και των μεταναστών/στριών που προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη από τη θάλασσα έχει αυξηθεί μετά το τέλος της επιχείρησης.
Πράγματι, μέσα στο 2015 έχουμε ήδη ρεκόρ αριθμού προσφύγων και μεταναστών/στριών που προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη από τη θάλασσα, με πάνω από 24.000 άτομα να φθάνουν στην Ιταλία.
Μετά τον τερματισμό της Mare Nostrum, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είχαν δώσει εντολή στην υπηρεσία συνόρων της ΕΕ, τη Frontex, να δημιουργήσει την Επιχείρηση Τρίτων.
Η επιχείρηση Τρίτων δεν είναι μια επιχείρηση έρευνας και διάσωσης. Σε αντίθεση με τα πλοία της Mare Nostrum, της οποίας η λειτουργία επεκτεινόταν νότια της Λαμπεντούσα για περίπου 100 ναυτικά μίλια (νμ), η Τρίτων είναι περιορισμένη σε μια περίπολο των συνόρων μέχρι και 30 νμ εκτός των ακτών της Ιταλίας και της Μάλτας, μακριά από όπου παρατηρείται η συντριπτική πλειοψηφία των σκαφών που παρουσιάζουν προβλήματα.
Η ίδια η Frontex έχει παραδεχθεί ότι οι πόροι της είναι «κατάλληλοι για τη λειτουργία της, η οποία είναι ο έλεγχος των συνόρων της ΕΕ, και όχι η αστυνόμευση 2.5 εκ. km2 της Μεσογείου». Αντ 'αυτού οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης καταλήγουν σε μεγάλο βαθμό να διεξάγονται από τα σκάφη ακτοφυλακής. Ο Ναύαρχος Giovanni Pettorino, επικεφαλής των Κέντρων Συντονισμού Θαλάσσιας Διάσωσης της Ιταλικής ακτοφυλακής, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία ότι τα πλοία του «δεν είναι σε θέση να τους δεχτούν όλους/ες, αν παραμείνουμε οι μόνοι που πάμε εκεί έξω».
Επιπλέον, τα εμπορικά πλοία παίζουν μεγάλο ρόλο στις υφιστάμενες επιχειρήσεις διάσωσης, αν και δεν είναι σχεδιασμένα, εξοπλισμένα ή εκπαιδευμένα για θαλάσσια διάσωση. Παρά τις προσπάθειες όλων των φορέων, και αφού έχουν σώσει δεκάδες χιλιάδες ζωές φέτος, δεν μπορεί να αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσουν το μέγεθος της τρέχουσας ανθρωπιστικής κρίσης.
Οι πνιγμοί σε αριθμούς
Στις 18 Απρίλη του 2015 οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι πάνω από 800 μετανάστες/στριες και πρόσφυγες πνίγηκαν κατά τη διάρκεια μίας απόπειρας διάσωσης από ένα εμπορικό πλοίο. Η βάρκα τους ανατράπηκε καθώς οι επιβαίνοντες εκτινάχθηκαν προς τη μία πλευρά, σύμφωνα με την ακτοφυλακή. Αυτό απηχεί τις μαρτυρίες των επιζώντων άλλων τραγωδιών στη σύντομη έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας.
Ο Mohammad, ένας 25χρονος παλαιστίνιος από το Λίβανο, περιέγραψε πώς, στις 4 Μαρτίου 2015, η βάρκα στη οποία ήταν μαζί με 150 επιβαίνοντες ανατράπηκε όταν ένα μεγάλο ρυμουλκό σκάφος πλησίασε για να τους βοηθήσει.
«Έριξαν μια ανεμόσκαλα...Πολλοί προσπάθησαν να σκαρφαλώσουν στη σκάλα και η βάρκα ανατράπηκε...εγώ έπεσα μέσα στο νερό...Η Immirdan, μια γυναίκα από τη Συρία, έχασε τη ζωή της μαζί με τον ενός χρόνου γιο της».
Όπως έχει αναγνωρίσει η ναυτιλιακή βιομηχανία, οι μεγάλης κλίμακας διασώσεις από εμπορικά πλοία μεταφέρουν πολύ περισσότερους κινδύνους, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για μια επαγγελματική ανθρωπιστική επιχείρηση.
Έτοιμοι για δράση
Ο Massimiliano Lauretti, ένας κυβερνήτης στο ιταλικό ναυτικό, είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι μια ανθρωπιστική επιχείρηση θα μπορούσε να οργανωθεί μέσα σε λίγες μέρες, αν λάβουν μια εντολή να το πράξουν.
«Το Ιταλικό Ναυτικό είναι έτοιμο. Έχουμε καλά δοκιμασμένες διαδικασίες. Έχουμε μάθει μέσα από την εμπειρία μας. Αν μας ζητηθεί, μπορούμε να επανεκκινήσουμε μια ανθρωπιστική επιχείρηση σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, σε περίπου 48-72 ώρες».
Η Διεθνής Αμνηστία καλεί όλους/ες τους/τις ευρωπαίους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων που συμμετέχουν στην αυριανή σύνοδο κορυφής να εφαρμόσουν αμέσως μια αποτελεσματική επιχείρηση για τη διάσωση ζωών στη θάλασσα. Πρέπει να εγκρίνουν την άμεση ανάπτυξη επαρκών ναυτικών και εναέριων μέσων κατά μήκος των κύριων οδών μετανάστευσης που θα διασώζουν τους ανθρώπους. Μέχρι αυτό να δημιουργηθεί, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να παράσχουν επειγόντως την οικονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη στην Ιταλία και τη Μάλτα, η οποία θα τους επιτρέπει να βελτιώσουν τις ικανότητες έρευνας και διάσωσης τους.
«Η πολιτική σκοπιμότητα οδήγησε στην πλάνη ότι η απραξία θα σταματήσει τη ροή των ανθρώπων. Τα πρόσφατα γεγονότα έδειξαν ότι αυτό δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια, και έχει καταστροφικές συνέπειες» δήλωσε ο Τζον Νταλχούζεν.
«Την Πέμπτη, οι ηγέτες και οι ηγέτιδες της Ευρώπης μπορούν να πάρουν επιτέλους ολοκληρωμένη δράση. Δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες για την μη αποτροπή περαιτέρω θανάτων».
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Οι σημαντικά αυξημένες, προσφυγικές κυρίως, ροές στα νησιά του Αιγαίου και τα 3 ναυάγια από την αρχή του έτους, που είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο τουλάχιστον 22 ανθρώπων, απαιτούν την άμεση αύξηση των διαθέσιμων πόρων των ελληνικών αρχών, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του προσωπικού του λιμενικού σώματος ώστε να μπορούν να προβαίνουν σε αποτελεσματικές επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης όταν αυτό απαιτείται.
«Οι τραγωδίες που ξεδιπλώνονται μπροστά στα ματιά μας στη Μεσόγειο και το Αιγαίο δεν είναι φυσικά φαινόμενα, έχουν ανθρώπινες αιτίες και πρέπει να σταματήσουν. Αποτελούν συνολική ευρωπαϊκή ευθύνη και απαιτούν συντονισμένες ευρωπαϊκές απαντήσεις» δήλωσε ο Γιώργος Κοσμόπουλος, Επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου της Διεθνούς Αμνηστίας.
Άμεσα μέτρα είναι επίσης αναγκαία για να αντιμετωπιστούν και οι επείγουσες ανθρωπιστικές ανάγκες που ανακύπτουν εξαιτίας των αυξημένων ροών. Χρειάζονται επίσης ικανές και κατάλληλες δομές πρώτης υποδοχής στο Αιγαίο, συμπεριλαμβανομένων της Μυτιλήνης, της Χίου και της Σάμου, σύμφωνες με τα διεθνή πρότυπα.
Η Διεθνής Αμνηστία καλωσορίζει την απόφαση των αρχών να εφαρμόσουν ένα επείγον σχέδιο για την αντιμετώπιση της κατάστασης και αναμένει την άμεση εκτέλεσή του για να βελτιωθούν οι άσχημες συνθήκες υποδοχής.
«Οι αποτυχίες της Ελλάδας τα περασμένα χρόνια υπήρξαν πολλές και σε μεγάλο βαθμό παραμένουν, παρόλα αυτά θεωρούμε θετική την ανακοίνωση του σχετικού σχεδίου για τα νησιά. Σε κάθε περίπτωση, και δεδομένων των μεγάλων οικονομικών δυσκολιών της χώρας, για να είναι άμεση και αποτελεσματική η εκτέλεσή του, απαιτείται και η βοήθεια της ΕΕ προς την Ελλάδα.»
