— Τι σηματοδοτεί η αποχώρηση της Μέρκελ;
Είναι το τέλος μιας εποχής που ξεκίνησε με την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων και την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σήμερα, ωστόσο, η Ευρώπη είναι περισσότερο διαιρεμένη, το ευρωπαϊκό όραμα λιγότερο ισχυρό και ελκυστικό, η πολιτική αρένα περισσότερο πολωμένη.
Η άνοδος της Μέρκελ στην καγκελαρία σηματοδότησε την επικράτηση ενός πνεύματος σύγκλισης και συναίνεσης, καταρχάς για την ίδια τη Γερμανία· μη λησμονούμε ότι κατά βάση η Γερμανία, επί Μέρκελ, κυβερνήθηκε με σχήματα μεγάλου συνασπισμού, με τη συγκυβέρνηση χριστιανοδημοκρατών/χριστιανοκοινωνιστών και σοσιαλδημοκρατών.
Επίσης, οι κυβερνήσεις επί Μέρκελ συνέχισαν και εφάρμοσαν πολιτικές που είχαν σχεδιαστεί από την κοκκινοπράσινη συμμαχία των προηγούμενων κυβερνήσεων του Γκέρχαρντ Σρέντερ. Υπήρξε συνέχεια στις δημόσιες πολιτικές, σε έναν σημαντικό βαθμό επί των ημερών της καγκελαρίου, πολιτικές που, αν και θεωρήθηκαν συγκρουσιακές όταν εκπονήθηκαν, στην πορεία έδειξαν, όταν πλέον δοκιμάστηκαν και ωρίμασαν, την αποτελεσματικότητά τους, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της γερμανικής οικονομίας και αγοράς εργασίας.
Με την αποχώρηση της καγκελαρίου η γερμανική πολιτική σκηνή χάνει τις ηγετικές της φιγούρες, το CDU αφήνεται σε χέρια που δεν διαθέτουν την αναγνώριση και την εμπειρία των προηγούμενων ηγετών του, ενώ η Ευρώπη έχει κατακλυστεί από λαϊκιστές και ευρωσκεπτικιστές. Η Μέρκελ φεύγει, έχοντας διαχειριστεί μεγάλες κρίσεις, χωρίς ωστόσο να έχει εμπνεύσει τη χώρα της και την Ευρώπη με οράματα για το μέλλον.
— Ποιο είναι το στίγμα που άφησε ως καγκελάριος αυτά τα δεκαέξι χρόνια της θητείας της;
Έχει τεθεί στην ίδια την καγκελάριο Μέρκελ πολλές φορές το ερώτημα πώς θα επιθυμούσε να τη θυμούνται στο μέλλον και πώς θα ήθελε να αξιολογηθεί το έργο της. Συστηματικά απέφευγε να απαντήσει σε τέτοιες ερωτήσεις, εκτός από μία φορά που η Άνγκελα Μέρκελ ομολόγησε ότι δεν θα ήθελε να της προσάψουν ότι δεν εργάστηκε σκληρά και δεν προσπάθησε αρκετά προκειμένου να διευθετήσει όλα όσα έπρεπε και επί των ημερών της ήταν αναγκαίο να αντιμετωπιστούν.
Είναι γνωστό ότι η Μέρκελ δεν ήταν υπέρμαχος των ριζοσπαστικών λύσεων και δεν πριμοδότησε την αλλαγή κατεύθυνσης των πραγμάτων αφήνοντάς τα να εξελιχθούν χωρίς να παρεμβαίνει επιθετικά στη ροή τους, με ό,τι θετικό και ό,τι αρνητικό συνεπάγεται μια τέτοια «στρατηγική υπομονετικότητας»: στα θετικά εγγράφεται η δυνατότητα διαχείρισης των κρίσεων, ενώ στα αρνητικά η μη αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων που τις είχαν προκαλέσει.
Μαζί με την αδιαμφισβήτητη εργατικότητα, η ορθολογικότητα και η νηφαλιότητα ανήκουν στα βασικά γνωρίσματα της καγκελαρίου και χαρακτηρίζουν τον τρόπο που διαχειρίστηκε τα πολιτικά πράγματα στη χώρα της και την Ε.Ε. στα δεκαέξι χρόνια που κυβέρνησε.
Είναι γνωστό ότι η Μέρκελ δεν ήταν υπέρμαχος των ριζοσπαστικών λύσεων και δεν πριμοδότησε την αλλαγή κατεύθυνσης των πραγμάτων αφήνοντάς τα να εξελιχθούν χωρίς να παρεμβαίνει επιθετικά στη ροή τους, με ό,τι θετικό και ό,τι αρνητικό συνεπάγεται μια τέτοια «στρατηγική υπομονετικότητας»: στα θετικά εγγράφεται η δυνατότητα διαχείρισης των κρίσεων, ενώ στα αρνητικά η μη αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων που τις είχαν προκαλέσει.
— Ποιο ήταν το αποτύπωμά της στην ελληνική κρίση;
O ρόλος της Μέρκελ ήταν αποφασιστικής σημασίας για την έγκριση από το Bundestag του προγράμματος οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Μην ξεχνάμε ότι και ο υπουργός των Οικονομικών στην κυβέρνηση της κ. Μέρκελ, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, πριμοδοτούσε εναλλακτικά σχέδια όσον αφορά την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ, ενώ τόσο το οικονομικό (πολιτικό και ακαδημαϊκό) κατεστημένο της χώρας της όσο και το κόμμα της, εναρμονισμένο με τη γερμανική κοινή γνώμη, τα γερμανικά ταμπλόιντ και το εκλογικό κοινό της ένωσης CDU/CSU, λιγότερο ή περισσότερο φλέρταραν με την προοπτική ενός Grexit.
Η στρατηγική της υπομονετικότητας της καγκελαρίου τόσο απέναντι στον τότε Έλληνα Πρωθυπουργό, τον οποίο επιχειρούσε να μυήσει στα μυστικά της διακυβέρνησης, προκειμένου να κατευνάσει τον επικίνδυνο ριζοσπαστισμό του, όσο και απέναντι σε πολέμιους της ευρωπαϊκής υποστήριξης στην Ελλάδα (ο Βίκτορ Όρμπαν ήταν ένας από αυτούς που και με γερμανικές πλάτες ανέχτηκε επί μακρόν στις τάξεις του το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα) οδήγησε εν τέλει στην έγκριση των προγραμμάτων στήριξης για την Ελλάδα. Πρόκειται για μια πολιτική την οποία η Μέρκελ χαρακτήρισε αναγκαία μεν, αλλά και την πιο δύσκολη στην καριέρα της αναφορικά με τις απαιτήσεις για περικοπές και προσαρμογές που τη συνόδευαν.
— Βλέπουμε ότι πιο κοντά στην εκλογική νίκη βρίσκεται ο Όλαφ Σολτς. Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος μιας πιθανής νίκης του;
Το ότι ο Όλαφ Σολτς πάει απρόσμενα καλά και το SPD ανεβαίνει δημοσκοπικά, κάτι που πρέπει βέβαια να αποτυπωθεί και στην κάλπη, είναι ένα μήνυμα ότι η κρίση της σοσιαλδημοκρατίας μπορεί εν τέλει να είναι προσωρινή. Αποτελεί ένα ενθαρρυντικό σημάδι για την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία και την κεντροαριστερά γενικότερα η εκλογική του άνοδος του SPD. Η ανάκαμψή του ίσως λειτουργήσει ως ανάχωμα στην εκροή ψηφοφόρων του προς τους δεξιούς λαϊκιστές.
Μια μικρή ένδειξη αποτελεί το γεγονός ότι στη Γερμανία το AfD κινείται σε μέτρια εκλογικά ποσοστά σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ακροδεξιών κομμάτων στην κεντρική και τη βόρεια Ευρώπη. Ωστόσο είναι δύσκολο να υπάρξει αναπροσανατολισμός στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ο Σολτς υπήρξε βασικό στέλεχος της κυβέρνησης Μεγάλου Συνασπισμού της Μέρκελ. Το μείγμα πολιτικής και οι προτεραιότητες θα είναι, ωστόσο, διαφορετικές. Το πόσο, υπό την προϋπόθεση ότι o Σολτς θα λάβει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, θα εξαρτηθεί από το κυβερνητικό σχήμα που θα διαμορφωθεί.
Αν είναι μια κοκκινο-πρασινο-κίτρινη κυβέρνηση, οι Πράσινοι δεν θα κάνουν πίσω στην περιβαλλοντική τους ατζέντα, αλλά ούτε και οι φιλελεύθεροι θα δεχτούν μια αναθεώρηση της δημοσιονομικής πολιτικής, έτσι πιθανόν να συρρικνωθούν τα σχέδια του SPD για αύξηση των κρατικών δαπανών. Αν προκύψει μια κοκκινο-πρασινο-κόκκινη κυβέρνηση, ενδεχόμενο αρκετά αδύναμο ωστόσο, αλλά όχι εντελώς απίθανο, η Linke θα επιμείνει στην αύξηση του δανεισμού, στην υψηλότερη φορολογία των πλουσίων και στις μεγαλύτερες δαπάνες για την παιδεία και τη δημόσια υγεία.
— Πόσο μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις Ελλάδας - Γερμανίας;
Οριακά, ίσως. Δεν αναμένεται αλλαγή πολιτικής σε επίπεδο συμμαχιών. Μια κυβέρνηση υπό τον Όλαφ Σολτς θα είναι περισσότερο δεκτική στην κατανόηση θεμάτων που αφορούν την προσφυγική κρίση, ένα θέμα που μπορεί και πάλι να απασχολήσει την Ελλάδα.
Η Ελλάδα έχει πλέον μια θετική εικόνα στον γερμανικό Τύπο και ήδη στο τέλος της ελληνικής κρίσης ο Σολτς είχε αναγνωρίσει τις προσπάθειες που κατέβαλε η χώρα προκειμένου να ανακάμψει. Οι πρόσφατες πυρκαγιές προκάλεσαν ένα κύμα συμπαράστασης στη Γερμανία, ενώ η συμμετοχή των Πράσινων στην κυβέρνηση μόνο καλό θα μπορούσε να κάνει στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κρίση του κλίματος στην Ελλάδα και αλλού.
— Μια πιθανή νίκη των σοσιαλδημοκρατών θα σημάνει μια πράσινη στροφή της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής οικονομίας;
Με ισχυρό το ενδεχόμενο οι Πράσινοι να μετάσχουν στην κυβέρνηση και η υποψήφια εκ μέρους των Πρασίνων και συμπρόεδρός τους Aναλένα Μπέρμποκ να βρεθεί στη θέση της αντικαγκελαρίου, μια πιο πράσινη πολιτική της Γερμανίας θεωρείται αναμενόμενη, όπως και μια πιο γρήγορη εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής, που θα φέρει γρηγορότερη απεξάρτηση της οικονομίας από τον άνθρακα αλλά και πιο γρήγορο περιορισμό των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου απ’ ό,τι υπόσχονται να κάνουν τα υπόλοιπα κόμματα.
Ωστόσο, η Μπέρμποκ ασπάζεται το δόγμα που λέει ότι το «να είσαι ριζοσπάστης σημαίνει να παραμένεις ρεαλιστής», πράγμα που σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναμένεται μια πράσινη στροφή της γερμανικής κοινωνίας και οικονομίας που δεν θα είναι αποδεκτή από την ίδια την κοινωνία. Η εποχή των φονταμενταλιστών οικολόγων, των λεγόμενων fundis, έχει παρέλθει και η Μπέρμποκ δεν εκπροσωπεί μια τέτοια παράδοση.
Η ατζέντα των Πρασίνων σήμερα είναι αποδεκτή περισσότερο από ποτέ, καθώς οι φυσικές καταστροφές και η κρίση του κλίματος καταδεικνύουν την αναγκαιότητα μιας τέτοιας πολιτικής. Ένα ζήτημα στο οποίο οι Πράσινοι δίνουν προτεραιότητα είναι εκείνο της πράσινης ενέργειας και της πράσινης οικονομίας, που μπορεί πράγματι να εισφέρει σημαντικά στη γερμανική οικονομία και την αγορά εργασίας.
