Η Γαλλία ήταν από παλιά το ευρωπαϊκό είδωλο για ένα σημαντικό μέρος Ελλήνων λογίων και πολιτικών. Μπορούμε να πάμε πολύ πίσω στον χρόνο, στον «γέροντα των Παρισίων» Κοραή. Να ξαναθυμηθούμε τον Βολταίρο με τους «υλιστάς Φρανκμασόνους» και όλο το ρίγος φρίκης που προκαλούσαν στους κύκλους των εκκλησιαστικών μας. Να κάνουμε αναδρομή στη γαλλοφιλία πολλών Ελλήνων ποιητών ή στον θαυμασμό που έτρεφαν ακόμα και οι κομμουνιστές για τον Ντε Γκολ και τον τρόπο που είχε ο Στρατηγός να εκνευρίζει τους Αμερικανούς.
Η Γαλλία της Ελλάδας δεν ήταν φυσικά μία. Απ' την αρχή είχε μοιραστεί σε τρεις φανταστικές χώρες: λογοτεχνία, πολιτική, μόδα. Πολλές γενιές ελληνόπουλων μεγάλωσαν διαβάζοντας Βερν και Βίκτωρα Ουγκό, πολύ πριν από τη μαζική διάδοση του Αστερίξ. Άλλοι πάλι, νέοι των μεταπολεμικών δεκαετιών κυρίως, στράγγιξαν τις επαναστατικές μυθολογίες του Παρισιού. Η Μεγάλη Επανάσταση, η Κομμούνα και ο Μάης του '68 έπλασαν τη δική τους εξεγερσιακή γαλλοφιλία. Το οδόφραγμα και το ξηλωμένο πεζοδρόμιο σταδιοδρόμησαν ως σύμβολα της αιώνιας μάχης ανάμεσα στην επιθυμία για χειραφέτηση και στις δυνάμεις της χειραγώγησης.
Η ελληνική πολιτική τάξη δίνει την εντύπωση πως αγνοεί όλες αυτές τις μεγάλες αλλαγές στο σώμα και στο πνεύμα της Γαλλίας.
Αλλά δεν ήταν μόνο τα γράμματα και η Επανάσταση. Από κοντά θα εξελιχθεί και η σχέση με τη Γαλλία ως πατρίδα του «νέου» σε τρόπους ζωής και ήθη. Θυμάμαι τη μάνα μου να λέει πόσο πιο τολμηρά ήταν τα φιλιά στο γαλλικό σινεμά του '40 και του '50, σε αντίθεση με τα σφιγμένα χείλη των Αμερικανών σταρ. Η μόδα, η σεξουαλικότητα και μια ορισμένη αίσθηση της ελευθερίας, όλα αυτά είχαν γαλλικό πρόσημο. Μέχρι τουλάχιστον τη σαρωτική διείσδυση των «Αγγλοσαξόνων» σε αυτό που οι διανοούμενοι της Γαλλίας ονομάζουν «φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση».
Η παριζιάνικη μυθολογία έγινε κομμάτι της ποπ κουλτούρας. Ένας επιδερμικός «υπαρξισμός», οι σκιές της Μονμάρτης των καλλιτεχνών και η διανόηση του Café de Flore μπήκαν στην υπηρεσία της μεγάλης μεταμοντέρνας θεότητας: της νοσταλγίας. Το ελευθεριάζον και καλλιτεχνικό Παρίσι ταριχεύτηκε σε δίσκους του Malcolm McLaren και ταινίες του Γούντι Άλεν.
Τα πράγματα, ωστόσο, έχουν αλλάξει. Δεν είναι μόνο η οικονομική αγωνία, οι μαζικές απολύσεις, η αποβιομηχάνιση. Δεν είναι μόνο τα σκισμένα πουκάμισα των στελεχών της Air France στην πρόσφατη απεργία των πιλότων. Εδώ και καιρό, αλλά με αξιοσημείωτη ένταση μετά την τραγωδία στο «Charlie Hebdo», η Γαλλία συζητά την ταυτότητά της. Ζει ένα αληθινό υπαρξιακό δράμα.
Το τελευταίο τεύχος του πολιτικού περιοδικού «Marianne» έχει ως κεντρικό θέμα το «δημόσιο σχολείο που χάνει τις αξίες του». Οι δημόσιοι διανοούμενοι της χώρας έχουν χωριστεί σε νέους αντιδραστικούς και οπαδούς μιας αριστερόστροφης «πολιτικής ορθότητας». Η απειλή του ριζοσπαστικού Ισλάμ και η απόσχιση των προαστίων από τη Γαλλική Δημοκρατία γεννούν νέα πολιτικά πάθη και πολιτισμικούς πολέμους. Και η ίδια η γαλλικής προέλευσης διαίρεση Αριστεράς και Δεξιάς υποφέρει από αυτές τις παράξενες μεταστάσεις που προκαλούν σύγχυση.
Η ελληνική πολιτική τάξη δίνει την εντύπωση πως αγνοεί όλες αυτές τις μεγάλες αλλαγές στο σώμα και στο πνεύμα της Γαλλίας. Η «καραμανλική» Δεξιά ευλογεί ακόμα τον Ζισκάρ ντ' Εστέν κι έναν μαρμαρωμένο φιλελληνισμό, σαν κι αυτόν που συναντά κανείς στους υπέργηρους της Γαλλικής Ακαδημίας.
Αν αυτή η γαλλική αναζήτηση συναντηθεί με τις δικές μας αγωνίες αυτοσυντήρησης, μπορεί και να προκύψουν καλές ειδήσεις.
Η τσιπρική Αριστερά προβάλλει στη Γαλλία την ιδέα της αντι-λιτότητας, του «κοινωνικού» και του δημοκρατικού ριζοσπαστισμού. Τώρα ίσως έχει και τον πειρασμό να βρει εκεί κάποια σοσιαλδημοκρατικά ισοδύναμα για την απότομη προσγείωσή της στη μνημονιακή πεζότητα.
Η αλήθεια είναι όμως πως η Γαλλία του 2015 έχει τα δικά της βάσανα. Οι μαρξιστές θα έλεγαν ότι είναι μια μεσαία καπιταλιστική δύναμη σε πτώση. Οι πικρόχολοι συντηρητικοί θρηνούν την «παρακμή της». Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη να χρησιμοποιήσει κανείς το βαρύ πυροβολικό αυτής της φρασεολογίας για να διαπιστώσει ότι οι καιροί άλλαξαν.
Η Γαλλία είναι πια μια εύθραυστη χώρα σε μια Ευρώπη που κινείται μεταξύ αμηχανίας και μελαγχολίας. Η αισθητική του καινούργιου έχει φύγει από τα χέρια της. Η σκηνή των γραμμάτων της εξακολουθεί να είναι ενδιαφέρουσα, δίχως όμως ιδιαίτερη ακτινοβολία στον διεθνή ανταγωνισμό. Τέλος, από πολιτική άποψη, όλοι μιλούν για στροφή προς τα δεξιά και για σοβαρή κρίση όλης της Αριστεράς.
Oι γαλλικές ελίτ δείχνουν διχασμένες και σε ένα άλλο επίπεδο: κάποιοι ζητούν πλέον να έρθει η χώρα πιο κοντά στον πολυπολιτισμικό κοινοτισμό αλά βρετανικά. Άλλοι επιμένουν στην ιδέα της Γαλλίας που γνωρίζει να ενσωματώνει τις ταυτότητες και τις διαφορές στις ισχυρές πολιτικές της αξίες.
Αυτή η διαμάχη για τον χαρακτήρα του έθνους δεν αφορά απλώς κάποιες απομονωμένες κάστες μορφωμένων και εύπορων. Νέοι διχασμοί αγγίζουν πια την καθημερινή πολιτική, όπως και τα πρωτοσέλιδα. Το ίδιο το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα περνάει την περίοδο των πολλαπλών του ρηγμάτων. Όπως σχεδόν όλη η ευρωπαϊκή Αριστερά και Κεντροαριστερά, δυσκολεύεται να επινοήσει ένα όραμα για μια χώρα με παλαιά και νέα προβλήματα. Μεταξύ ενός πραγματισμού ξένου για τη γαλλική κουλτούρα και της διάθεσης για λίγο περισσότερο λυρισμό στην πολιτική, η Γαλλία του Ολάντ αναζητεί νέο ρόλο στην Ευρώπη.
Αν αυτή η γαλλική αναζήτηση συναντηθεί με τις δικές μας αγωνίες αυτοσυντήρησης, μπορεί και να προκύψουν καλές ειδήσεις. Ό,τι και να συμβεί όμως στη σκηνή της ρεάλ πολιτίκ και των οικονομικών σχέσεων, η Γαλλία θα παραμείνει ένα μεγάλο ευρωπαϊκό άστρο. Και για κάποιους –για μένα τουλάχιστον– θα είναι πάντα η πιο κοντινή και αγαπημένη χώρα.
