Πριν από κάποια χρόνια το θέαμα των ξεσηκωμών σε πολλές αραβικές χώρες γεννούσε την ελπίδα για μια δύσκολη, αλλά εφικτή, εν τέλει, μετάβαση από τις τυραννίες σε κάποιας μορφής συνταγματική κυβέρνηση και από τα καθεστώτα της βίας και της αυθαιρεσίας σε πολιτείες σχετικής ελευθερίας και καλύτερης ζωής.
Ύστερα, οι ελπίδες διαψεύστηκαν (σε μεγάλο βαθμό) και ειδικά σε χώρες όπως η Λιβύη, όπου η εξέγερση έδωσε τη θέση της στην αναρχία των φυλάρχων και στη διάχυτη βία. Στην Αίγυπτο, πάλι, τα πράγματα οδηγήθηκαν σε ένα καθεστώς σταθερότητας, αλλά με τα ίδια και μάλλον πιο αυταρχικά χαρακτηριστικά από εκείνα της εποχής του Μουμπάρακ.
Κάνω τώρα αυτές τις πικρές σκέψεις με αφορμή τον ηθικό αποτροπιασμό και το σοκ που γέννησε η υπόθεση Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη. Συνειδητοποιούμε, ολότελα αηδιασμένοι, ότι ένα από τα χειρότερα καθεστώτα του κόσμου συνεχίζει να εξαγοράζει φίλους και συμμάχους, κατορθώνοντας εδώ και δεκαετίες να λανσάρει τον εαυτό του ως αξιόπιστο εταίρο και διαμεσολαβητή της Δύσης σε μια περιοχή γεμάτη από ρήγματα και θερμές εστίες.
Τώρα, βέβαια, με το φριχτό τέλος του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι κυριάρχησε το σάστισμα και πολλά λόγια καταδίκης. Κάποια συνέδρια και επιχειρηματικά meetings αναβλήθηκαν, ενώ μέχρι και ο Τραμπ έφτασε να πει τη γνωστή του φράση του «that' s a bad thing».
Η πτώση των απολυταρχιών θα ήταν άλλη μια βαθιά ανατροπή στον χάρτη που δύσκολα θα μπορούσαν να τη χειριστούν αξιοπρεπώς οι ευάλωτες γραφειοκρατίες μας που δυσκολεύονται να συντονιστούν και σε πολύ πιο εύκολα θέματα.
Τίποτα, ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν δείχνει ότι αλλάζει ουσιαστικά κάποια σελίδα σε σχέση με τους δεσμούς με το συγκεκριμένο καθεστώς. Μπορεί κάποιοι αξιωματούχοι ή άνθρωποι των μυστικών υπηρεσιών της Σαουδικής Αραβίας να χαθούν στα πυκνά σκοτάδια, με τα οποία εξάλλου ρυθμίζουν τα «προβλήματά» τους εκεί. Φαίνεται όμως αμφίβολο ακόμα και το πέρασμα από τον βάναυσο απολυταρχισμό σε κάποια πιο φωτισμένη και ανεκτική εκδοχή του.
«Το θέμα είναι τα πετρέλαια και τα όπλα» λένε και γράφουν πολλοί αυτές τις μέρες. Ο πλούτος των πριγκίπων και των άλλων ισχυρών προσώπων στις μοναρχίες του Κόλπου εξηγεί, συνήθως, τη χλομή ή ανύπαρκτη αντίδραση των δυτικών κυβερνήσεων.
Νομίζω ότι αυτή είναι πια η μισή αλήθεια. Ισχύει ως εξήγηση, αλλά δεν φωτίζει όλους τους λόγους για την αμηχανία και τους φόβους που προκαλεί ένα τέτοιο καθεστώς στους υπόλοιπους, ακόμα και στους μακρινούς γεωγραφικά.
Ένας δεύτερος και δυνητικά σοβαρότερος λόγος είναι η ανησυχία για την αστάθεια και τη ρευστότητα των συνόρων και των κάθε είδους κρατικών και κοινωνικών δομών.
Ας πούμε ότι είναι άλλο πράγμα να εξασθενεί ή να ανατρέπεται ένα απολυταρχικό καθεστώς σε εποχή ισχυρών συνόρων και σταθερών διεθνών συμμαχιών και άλλο η σημερινή συγκυρία με τη γενική αναστάτωση και το σκορποχώρι. Η συριακή αιμορραγία και η μεγάλη μετακίνηση πληθυσμών σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη από την Κεντρική Αμερική έως την υποσαχάρια Αφρική πανικοβάλλουν ουσιαστικά όλες τις κυβερνήσεις και τις θεσμικές δομές στη Δύση και όχι μόνο.
Αν, λοιπόν, η πρώτη αντίδραση είναι μια συναισθηματική συμπαράσταση στα θύματα των ωμών καθεστώτων και οι ευχές για το τέλος αυτών των συστημάτων-ζόμπι, υπάρχουν και πολλές άλλες σκέψεις, λιγότερο γενναιόδωρες και περισσότερο θορυβημένες. Μην ξεχνάμε πως για μια μεγάλη παράδοση πολιτικής σκέψης, η οποία πάει πολύ πίσω στον Αριστοτέλη και περιλαμβάνει την αφρόκρεμα και των Διαφωτιστών, το κακό είναι πάντοτε δίδυμο. Όχι μόνο ο δεσποτισμός αλλά και η «αναρχία», η άτακτη, δηλαδή, διάλυση των δομών εξουσίας, όταν ο δεσποτισμός γίνεται πλέον αδύνατος ή υποχωρεί ο φόβος που τον συνοδεύει.
Αν οι άρχοντες του Ριάντ και των άλλων αυταρχικών χωρών είναι αποτρόπαιοι τύποι που συνδυάζουν τα μυκονιάτικα όργιά τους, το επιδεικτικό μοίρασμα ελβετικών ρολογιών και τους αποκεφαλισμούς, πολλοί είναι αυτοί που φοβούνται τις συνέπειες που μπορεί να έχει η ελευθερία και η διάδοσή της εκεί όπου τώρα κυριαρχούν η σιωπή και η λογοκρισία.
Αυτός μάλιστα ο φόβος δεν είναι αβάσιμος γιατί ο κόσμος μας μοιάζει απροετοίμαστος για αλλαγές μεγάλης κλίμακας και κρίσεις που θα έχουν, όπως φαίνεται, μεγάλο χρονικό βάθος και γεωγραφικό εκτόπισμα. Η ίδια η Δύση είναι βραχυκυκλωμένη και σαστισμένη απέναντι στην κλιματική αλλαγή, τα μεταναστευτικά κύματα, μέχρι και απέναντι στα πλήθη των global τουριστών που πάνε να «κυριεύσουν» το κέντρο πολλών ευρωπαϊκών πόλεων.
Η πτώση των απολυταρχιών θα ήταν άλλη μια βαθιά ανατροπή στον χάρτη που δύσκολα θα μπορούσαν να τη χειριστούν αξιοπρεπώς οι ευάλωτες γραφειοκρατίες μας που δυσκολεύονται να συντονιστούν και σε πολύ πιο εύκολα θέματα.
Το συμπέρασμα από αυτές τις μελαγχολικές σκέψεις είναι ότι, για άλλη μια φορά, η αγανάκτηση του κοινού δεν αρκεί. Το σοκ από το ακραίο (τώρα από τη δολοφονία Κασόγκι, αύριο από κάτι άλλο) είναι μια αναγκαία πρώτη ύλη για να μην αντέχουμε άλλο καταστάσεις απροκάλυπτης βαρβαρότητας.
Όσο όμως χώρες και λαοί γλιστρούν σε απομονωτικές και εθνικιστικές λογικές παντού, όσο περισσότερο η Ευρώπη θα γυρίζει πίσω στους κοντόφθαλμους κρατικούς εγωισμούς και στα γνώριμα παζάρια του ενός και του άλλου με καθεστώτα σαν του Ριάντ, κανένα βήμα δεν θα έχει συνέχεια. Ούτε καν η συγκίνηση γι' αυτό τον άνθρωπο που τον μακέλεψαν με τον ειδεχθέστερο τρόπο. Και τούτη η αφύπνιση, όπως άλλα αμέτρητα, λουλούδια στα μνήματα των θυμάτων, θα είναι ανίσχυρη.
Η ηθική χωρίς τη δυνατότητα της πολιτικής πίεσης και της θεσμικής απομόνωσης των φασιστών, παλιών και νέων, είναι περισσότερο ένας τρόπος να σώζουμε την ψυχή μας. Ή ένας τρόπος να μην απολιθωνόμαστε. Και γι' αυτό δεν αρκεί.
σχόλια