Αν η Άννα Φρανκ και το διάσημο ημερολόγιο της λειτούργησαν ως ένας μικρός φακός, που κατά τη διάρκεια της ναζιστικής θηριωδίας, έριξε φως στη ζωή των κρυπτόμενων Εβραίων, ένας φακός που έσβησε, όταν η οικογένεια της και η ίδια εντοπίστηκαν στο κρησφύγετο τους και οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν Μπέλζεν, ο Πρίμο Λέβι λειτούργησε ως ο μεγάλος προβολέας των εγκλημάτων του Άουσβιτς.
Γιος σχετικά εύπορης και καλλιεργημένης Εβραϊκής οικογένειας, ο Λέβι γεννιέται το 1919 στο Τορίνο και σπουδάζει στο Liceo classico Massimo d'Azeglio, σχολείο φημισμένο για το εξαιρετικό καθηγητικό του δυναμικό: ο Παβέζε, ο Κόσμο, ο Μόντι, όλοι δίδαξαν στη μεγάλη σχολή του Τορίνο, όλοι αντιτάχθηκαν με σθένος στον φασισμό και υπέστησαν διώξεις και ταπεινώσεις.
Το 1937 γράφεται στο τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου του Τορίνο. Περίπου έναν χρόνο αργότερα, τίθενται σε ισχύ νόμοι που προωθούν τον ρατσισμό και τις διακρίσεις σε βάρος των Εβραίων. Ανάμεσα σε αυτούς και η απαγόρευση να εγγράφονται στα πανεπιστήμια Εβραίοι, εκτός κι αν είχαν προλάβει να εγγραφούν πριν από την επιβολή του νόμου. Ξεκινάει μία εξαιρετικά δύσκολη περίοδος για τον Λέβι, ο οποίος αδυνατεί να βρει εισηγητή για τη διπλωματική του. Παρά τις απανωτές αρνήσεις, θα βρεθεί εισηγητής – ο δρ Νικολό Νταλαπόρτα - και θα πάρει πτυχίο το 1941. Δίπλα από το «άριστα», ωστόσο, αναγράφεται ότι είναι Εβραίος.
Προσλαμβάνεται σε καθεστώς ημιπαρανομίας, με ψευδώνυμο, σε εταιρεία εξόρυξης αμιάντου στο Σαν Βιτόρε. Αποστολή του είναι η εξεύρεση μίας οικονομικής μεθόδου για την εξαγωγή νικελίου από τα υπολείμματα του ορυχείου της εταιρείας. Θα εγκαταλείψει το ορυχείο το 1942, όταν πεθάνει ο πατέρας του και από το Σαν Βιτόρε θα βρεθεί στο Μιλάνο ως επιστημονικός συνεργάτης της ελβετικής φαρμακευτικής εταιρείας "A Wander". Εκεί θα έρθει σε επαφή με μέλη αντιφασιστικών οργανώσεων και θα ενταχθεί στο παράνομο Partito d'Azione (Το Κόμμα της Δράσης).
Έναν χρόνο αργότερα εντάσσεται στην αντιστασιακή οργάνωση Giustizia e Libertà (Δικαιοσύνη και Ελευθερία) και ανεβαίνει στα βουνά. Άμαθοι, αυτός και οι σύντροφοι του στον ανταρτοπόλεμο και ταλαιπωρημένοι από τις αντίξοες συνθήκες των Ιταλικών Άλπεων, πολύ γρήγορα εντοπίζονται από τη φασιστική αστυνομία και μεταφέρονται στο στρατόπεδο Φόσολι. Από εκεί θα στοιβαχτούν μαζί με εκατοντάδες άλλους Εβραίους και θα μεταφερθούν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Εκεί, ο Λέβι θα πάρει το νούμερο 174.517, θα οδηγηθεί στο Μόνοβιτς – γνωστό και ως Άουσβιτς ΙΙΙ – και θα καταφέρει να επιζήσει μέχρι την απελευθέρωση του από τον Κόκκινο Στρατό, τον Ιανουάριο του 1945. Από τους περίπου 650 που είχαν πεταχτεί κυριολεκτικά μέσα στο κολαστήριο, θα επιζήσουν μόνο 20, ανάμεσα τους κι ο Λέβι. Στα βιβλία του αποδίδει την επιβίωση του σε μία σειρά από συγκυρίες και μόνο.
Άλλωστε, όταν ξεκίνησε να γράφει το μνημειώδες «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», ήταν μόλις λίγους μήνες ελεύθερος ξανά. Στις σελίδες αυτού του βιβλίου, αλλά και στην «Ανακωχή», καθώς και στο «Αυτοί βούλιαξαν και αυτοί σώθηκαν», ο Λέβι ωμά, αλλά με διαύγεια καταθέτει όλη τη θηριωδία που έζησε στο Άουσβιτς. Το έργο του αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση του φαινομένου και των πρακτικών των στρατοπέδων συγκέντρωσης, μία στοχαστική μαρτυρία που φωτίζει τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης υπόστασης, αλλά και μία αξεπέραστη ανάλυση της στρέβλωσης του κοινωνικού ιστού από ολοκληρωτικά καθεστώτα.
«Πολλοί λαοί ή άτομα συμβαίνει να θεωρούν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά ότι «κάθε ξένος είναι εχθρός [...] Όταν αυτή η ανομολόγητη αλυσίδα αποτελέσει τη μείζονα πρόταση ενός συλλογισμού, τότε στο τέλος της αλυσίδας βρίσκονται τα στρατόπεδα. Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας σύλληψης του κόσμου οδηγημένης στην έσχατη συνέπειά της: όσο υπάρχει αυτή η αντίληψη τα αποτελέσματά της θα μας απειλούν. Η ιστορία των στρατοπέδων εξόντωσης θα έπρεπε να ερμηνευτεί από όλους σαν ένα δυσοίωνο σημάδι κινδύνου», γράφει στο «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος».
Στο «Περιοδικό Σύστημα», το άλλο σπουδαίο του βιβλίο, ο Λέβι αναφέρεται, έστω και ακροθιγώς, σ' αυτό το περιστατικό – που τελικά οδήγησε στη σύλληψη του ιδίου και των συντρόφων του από τη φασιστική αστυνομία – ως κάτι που θα βαραίνει για πάντα τις συνειδήσεις τους.
Με την περίπτωση του χημικού, συγγραφέα και μυθιστοριογράφου, σε μία προσπάθεια αποκαθήλωσης και από-ηρωοποίησης ενός από τους τελευταίους επιζήσαντες από τη ναζιστική κόλαση, ασχολήθηκε πριν από 3 χρόνια, ο Ιταλός ιστορικός Σέρτζιο Λουτσάτο.
Στο βιβλίο του "Partigia - Una storia della Resistenza" («Παρτιζάνοι – Μια ιστορία της Αντίστασης»), ο Λουτσάτο «αποκαλύπτει» το φοβερό μυστικό του συγγραφέα, ότι στο βουνό, ο Λέβι είχε σκοτώσει δύο ανήλικους συντρόφους του. Κι όμως. Δεν χρειαζόταν η αποκάλυψη. Στο «Περιοδικό Σύστημα», το άλλο σπουδαίο του βιβλίο, ο Λέβι αναφέρεται, έστω και ακροθιγώς, σ' αυτό το περιστατικό – που τελικά οδήγησε στη σύλληψη του ιδίου και των συντρόφων του από τη φασιστική αστυνομία – ως κάτι που θα βαραίνει για πάντα τις συνειδήσεις τους.
Ο Λέβι πεθαίνει στις 11 Απριλίου του 1987. Ο θάνατος του – πτώση από τον 3ο όροφο – θεωρείται αυτοκτονία. Υπέφερε χρόνια από κατάθλιψη και μετατραυματικό στρες. Οι βιογράφοι του αποδέχονται αυτή την εκδοχή, την εκδοχή ενός ανθρώπου που επέζησε από το Άουσβιτς, αλλά όχι από το σκοτάδι που τον σημάδεψε εκεί.
«Ο Πρίμο δεν πέθανε το 87. Πέθανε 40 χρόνια νωρίτερα», είχε πει γι' αυτόν o βραβευμένος με Νόμπελ και επίσης επιζήσας από το Ολοκαύτωμα, Elie Wiezel.
Ακολουθεί σε μορφή audiobook το βιβλίο του «Εάν αυτό είναι ο Άνθρωπος».
ΠΗΓΕΣ:
Πρίμο Λέβι, "Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος", Άγρα, 2009
Πρίμο Λέβι, "Περιοδικό σύστημα", Καστανιώτης, 1990
Sergio Luzzatto, "Partigia - Una storia della Resistenza" Mondadori, 2013
σχόλια