«ΣΙΓΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΙ ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΑΣ» είπε το 2018 ο Στιβ Μπάνον, ο ακροδεξιός πρώην σύμβουλος του Τραμπ, μιλώντας και για λογαριασμό του Προέδρου των ΗΠΑ. «Ο μέγας αντίπαλός μας είναι τα μίντια». Και πρότεινε μια εκρηκτική συνταγή για να τα βραχυκυκλώσει και να τα ναρκοθετήσει.
Η λογική Μπάνον είναι να ρίχνεις συνεχώς παραπλανητικό υλικό ή σκ@τ@ στα μίντια, προκειμένου να δυναμιτίζεις κάθε πιθανότητα να αντιληφθεί το ευρύ κοινό ποια είναι η αλήθεια και ποιο το ψέμα. Η τακτική είναι να εξουθενώνεις τον πολίτη με πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες πάνω σε ένα θέμα, ώστε να μην έχει το κουράγιο να ψάξει τι ισχύει και τι όχι.
Η μέθοδος είναι να πετάς συνεχώς δολώματα στα μίντια, πολλά από τα οποία, λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού μεταξύ τους, «τσιμπάνε». (Αρκετά το κάνουν συνειδητά: αναπαράγουν σκάρτο υλικό, παρότι ξέρουν ότι είναι σκάρτο, γιατί γνωρίζουν ότι θα τους φέρει τα ποθητά κλικ). Απαιτεί μαεστρία να ορίζει την ατζέντα αυτός που έχει να κρύψει γεγονότα, στοιχεία και καταστάσεις.
Η λογική Μπάνον είναι να ρίχνεις συνεχώς παραπλανητικό υλικό ή σκ@τ@ στα μίντια, προκειμένου να δυναμιτίζεις κάθε πιθανότητα να αντιληφθεί το ευρύ κοινό ποια είναι η αλήθεια και ποιο το ψέμα. Η τακτική είναι να εξουθενώνεις τον πολίτη με πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες πάνω σε ένα θέμα, ώστε να μην έχει το κουράγιο να ψάξει τι ισχύει και τι όχι.
«Flood the zone with shit» είναι το σύνθημα του Μπάνoν. Δηλαδή, μπουκώστε τον δημόσιο χώρο και τα μίντια με σκ@τ@. Κοπρίστε κάθε γωνιά του δημόσιου διαλόγου. Ζαλίστε τους πολίτες με αρλούμπες. Αρκετοί από αυτούς είναι έτοιμοι να τις πιστέψουν γιατί αυτό βολεύει τις μονομανίες τους (θεωρίες συνωμοσίας, θρησκοληψία, κομματικός φανατισμός κ.λπ.). Αλλά θα προστεθούν κι άλλοι που θα τις «αγοράσουν» χωρίς να το πολυσκεφτούν. Θα το κάνουν γιατί έτσι καλύπτουν τις ανασφάλειές τους ή ανακαλύπτουν μια τελευταία ελπίδα μήπως και αναστρέψουν την καθοδική πορεία της ζωής τους και των οικονομικών τους.
Η τεχνική λέγεται «πετάξτε αντι-αφηγήματα που θα δημιουργήσουν έναν Πύργο της Βαβέλ και θα πνίξουν το αληθινό γεγονός». Δεν την εφηύρε ο Μπάνον αυτήν τη φάμπρικα. Την πρωτοεφάρμοσε ο Βλαντίμιρ Πούτιν στη Ρωσία. Χρησιμοποίησε τα μίντια «για να εξαπολύσει μια ομίχλη παραπληροφόρησης, να βάλει νάρκες στο αίσθημα εμπιστοσύνης, να εξασφαλίσει ότι το κοινό δεν θα είναι εύκολο να κινητοποιηθεί υπέρ μιας αντιπολιτευτικής υπόθεσης».
Ο Πούτιν και ο Μπάνον, και από κοντά ο Όρμπαν και ο Ερντογάν, ξέρουν ότι δεν έχουν να κερδίσουν πολλά αν προωθήσουν μια θετική πλευρά της δουλειάς τους, μια ιδεολογία ή ένα όραμα. Ο στόχος τους είναι να ναρκοθετήσουν ό,τι μπορεί να κινητοποιήσει κοινωνικά στρώματα και να ενισχύσει την αντιπολίτευση. Το πρώτο βήμα είναι να πείσουν τον κόσμο ότι «η αλήθεια είναι δύσκολο να εντοπιστεί» και ότι η μόνη επιλογή είναι «να ακολουθήσουν έναν ισχυρό αρχηγό».
Υπάρχει και το πολυβόλο που λέγεται Τραμπ. Τα μίντια, ειδικά τα αντιπολιτευόμενα, ακόμα κι εκείνα που τον εχθρεύονται φανατικά (CNN, MSNBC κ.λπ.), στην ουσία του δίνουν βήμα, απ' όπου εκείνος λέει τα ψέματά του. Την ατζέντα την ορίζει ο Τραμπ, οπότε η οδηγία του Μπάνον βρίσκει πλήρη εφαρμογή. Παίζουν το παιχνίδι του για μερικά εκατομμύρια κλικ.
Τόσο μακριά, τόσο κοντά στην Ελλάδα
Σαν πολύ μακρινά και εξαιρετικά αμερικανικά φαίνονται τα παραπάνω, θα πει κάποιος. Μια μικρή εφαρμογή τους στην περιορισμένη κλίμακα της Ανατολικής Μεσογείου δείχνει ότι έχει βρεθεί ο τρόπος να προσαρμοστούν στην περιοχή.
Αρχικά, ας δούμε πώς χειρίζεται ο Ερντογάν τα μίντια της Τουρκίας. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα και τα υλικά (shit) του Μπάνον. Αρκούν οι τεχνικές του πλήρους ελέγχου των μίντια αλλά και η «τροφοδοσία» τους με εναλλακτικά αφηγήματα, δηλαδή «αλήθειες» που αποκρύπτουν την πραγματικότητα.
Σε δεύτερο επίπεδο, έχουμε την αξιοποίηση των διεθνών μίντια από την Τουρκία στην κρίση του Αιγαίου. Οι φιλελεύθεροι, δημοκρατικοί και με «αρχές» New York Times χτυπάνε για δεύτερη φορά μέσα σε τρεις μήνες. Δημοσιεύουν ρεπορτάζ αρνητικό για την Ελλάδα, ξανά με πληροφορίες προερχόμενες κυρίως από τις Αρχές (Ασφαλείας) της Τουρκίας – και στην ελληνοτουρκική κρίση.
Η πολλή αντικειμενικότητα που κρύβει την αλήθεια
Στην καρδιά του προβλήματος είναι η παραδοσιακή δημοσιογραφική αντίληψη περί αντικειμενικότητας. Οι ίσες αποστάσεις. Η παράθεση της άποψης αυτού που «κατηγορείται» για κάτι, που βρίσκεται σε άμυνα. Η αντινομία φαίνεται όταν, στο πλαίσιο της αντικειμενικότητας, τα ψέματα του Τραμπ παίρνουν πολύ μεγάλη προβολή από τα μίντια που υποτίθεται ότι τον πολεμούν. Γίνονται μεγάφωνα των ψεμάτων και της τακτικής του. Κι έτσι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ και τα fake news που προωθεί νικούν κατά κράτος στο μιντιακό γήπεδο. (Μόνο η οικτρή εξέλιξη της πανδημίας στις ΗΠΑ ανέτρεψε αυτήν τη μαγική εικόνα, γιατί οι ευκολόπιστοι είδαν ότι υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να το πληρώσουν με τη ζωή τους ή τη δουλειά τους).
Γιατί, όμως, το κάνουν αυτό τα μίντια που δηλώνουν πολέμια του Τραμπ και τα οποία έχει καθυβρίσει ο Πρόεδρος κατ' επανάληψη; Είναι εγκλωβισμένα κατ' ανάγκην σε αυτή την παγίδα γιατί πασχίζουν να πάρουν τα κλικ από το ακροατήριο. Καίγονται να έχουν «κίνηση» που θα τους φέρει διαφήμιση. Οι εμπρηστικές δηλώσεις του Τραμπ φέρνουν αποτελέσματα που τα μίντια χρειάζονται για την επιβίωσή τους. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος με άλλοθι την αντικειμενικότητα.
Κλασική περίπτωση, η χρησιμοποίηση από τον Τραμπ κατά την προεκλογική περίοδο του 2016 της υπόθεσης «Uranium One Story», που έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ήττα της Χίλαρι Κλίντον. Ο Μπάνoν είχε αφήσει να διαρρεύσει το υποτιθέμενο ρεπορτάζ στους New York Times, που για τους παραπάνω λόγους έπαιξαν το χαρτί του Τραμπ. Δηλαδή έγιναν το όχημα διάδοσης μιας ψευδούς ιστορίας εναντίον της Χίλαρι, την οποία υποτίθεται υπoστήριζαν έναντι του Τραμπ,
Για τον λόγο αυτό αρκετοί ακαδημαϊκοί παροτρύνουν τα θεωρούμενα προοδευτικά μίντια να μην καλύπτουν τον Τραμπ. Να μην αναπαράγουν τις δηλώσεις του. Ή να χρησιμοποιούν το «σάντουιτς της αλήθειας», δηλαδή, ακόμα κι αν θεωρούν υποχρέωσή τους να αναφέρουν μια δήλωση κάποιου που ψεύδεται, να κλείνουν το ρεπορτάζ (ή τη σειρά των τουίτ) με την παράθεση του ακριβούς γεγονότος.
Η κοινωνία μας έχει ανάγκη τη δημοσιογραφία όσο ποτέ. Ο γιγαντισμός του Facebook ενισχύει ακόμα περισσότερο την αξία της. Τα αυταρχικά καθεστώτα τη θέλουν εξαρτώμενη. Οι πολίτες χρειάζονται ελεύθερη, τεκμηριωμένη πληροφόρηση για τα κρίσιμα θέματα της ζωής τους, είτε πρόκειται για την πανδημία, είτε για το βιοτικό τους επίπεδο, είτε για την τύχη του πλανήτη, είτε...
σχόλια