Την εβδομάδα που πέρασε χάσαμε έναν σπουδαίο άνθρωπο στα 98 του χρόνια. Όσοι είχαμε την τύχη να τον έχουμε γνωρίσει ήμασταν βέβαια προετοιμασμένοι από καιρό, αλλά, παρ' όλα αυτά, ένας θάνατος δεν παύει να είναι ένας θάνατος.
Τον Γκοφ Γουίτλαμ (Gough Whitlam) τον συνάντησα μόνο δύο φορές. Μία λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1988 και μία φορά τρία χρόνια αργότερα, το 1991. Στην πρώτη μας συνάντηση βρεθήκαμε σε ένα από τα κολέγια του Πανεπιστημίου του Σίδνεϋ όπου μόλις είχα αρχίσει να διδάσκω τότε και από το οποίο είχε αποφοιτήσει ο Γκοφ. Δεν πέρασαν μερικά λεπτά συζήτησης και ο ίδιος έστρεψε τη συζήτηση σε θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος. Ξεκίνησε εκφράζοντας τον αποτροπιασμό του για την άρνηση του Βρετανικού Μουσείου να «υποκύψει» (ρήμα που εκείνος χρησιμοποίησε) «στα επιχειρήματα και τη γοητεία» της φίλης του Μελίνας Μερκούρη, δηλώνοντάς μου έτοιμος να συμπαραταχθεί στην εκστρατεία επιστροφής των μαρμάρων.
O Γκοφ Γουίτλαμ κέρδισε μια δύσκολη εκλογική αναμέτρηση το 1972, ερχόμενος σε ολομέτωπη σύγκρουση μ' ένα κατεστημένο το οποίο δεν αποδέχθηκε ποτέ τη νίκη του.
Αυτό, όμως, που βρήκα πιο ενδιαφέρον ήταν μια άλλη αναφορά του στους δεσμούς που τον συνέδεαν με την Ελλάδα. Όταν μιλήσαμε για το τι του είχε μείνει από την πολιτική του σταδιοδρομία, μόνος του μου είπε πως θεωρούσε την εμπειρία του «αντανάκλαση» εκείνης του Γεωργίου Παπανδρέου, «μια δεκαετία ετεροχρονισμένη» – αυτές τις λέξεις χρησιμοποίησε. Αν το 1965 ήταν η μοιραία χρονιά για τον Γεώργιο, το 1975 ήταν κάτι αντίστοιχο για τον Γκοφ, στην άλλη μεριά της Γης. Βλέπεις, αγαπητέ αναγνώστη, ο Γκοφ Γουίτλαμ ήταν ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας, του οποίου η εκλογή, το 1972, ανέτρεψε ένα ισχυρό καθεστώς – ένα καθεστώς που αντέδρασε βίαια.
Ο Παπανδρέου το 1963 νίκησε σε μια δύσκολη εκλογική αναμέτρηση, ανατρέποντας την πολύχρονη μονοκρατορία της ΕΡΕ και του παρακράτους. Χωρίς να το θέλει, ήρθε γρήγορα σε σύγκρουση με το παλάτι. Για να ισχυροποιήσει τη θέση του σε αυτή την τιτάνια διαμάχη, προκήρυξε νέες εκλογές έναν χρόνο αργότερα και τις κέρδισε με διαφορά. Δεν πέρασε ένας χρόνος και... απελύθη μέσα από το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα που έθεσε σε λειτουργία το παλάτι, με τη γνωστή πλέον καθοδήγηση ξένων κέντρων.
Έτσι ακριβώς και ο Γκοφ Γουίτλαμ. Κέρδισε μια δύσκολη εκλογική αναμέτρηση το 1972, ερχόμενος σε ολομέτωπη σύγκρουση μ' ένα κατεστημένο το οποίο δεν αποδέχθηκε ποτέ τη νίκη του. Αναγκάστηκε κι αυτός, όπως ο Παπανδρέου, να προκηρύξει νέες εκλογές το 1974 για να ζητήσει τη στήριξη του λαού στη σύγκρουσή του με τα «στεγανά» της Αυστραλίας. Τις κέρδισε τις εκλογές αυτές, αλλά έναν χρόνο αργότερα, το 1975, απελύθη από τον εκπρόσωπο της Βασίλισσας στην Αυστραλία μέσα από κανονικό κοινοβουλευτικό πραξικόπημα, με την καθοδήγηση και πάλι ξένων κέντρων.
Η αντιστοιχία των εμπειριών Γεωργίου Παπανδρέου και Γκοφ Γούιτλαμ είναι, προφανώς, δεδομένη. Αυτό που δεν ήταν δεδομένο και με εντυπωσίασε ήταν η συνειδητοποίηση αυτής της αντιστοιχίας από τον ίδιο τον Γκοφ και η ανάγκη που ένιωθε να μιλήσει για αυτήν με έναν Έλληνα, όπως εγώ. Έχοντας κατανοήσει πως ο ίδιος ένιωθε μέσα του ζωντανό αυτό τον ομφάλιο λώρο που τον συνέδεε με την Ελλάδα, μου έδωσε να καταλάβω καλύτερα πώς και γιατί η κυβέρνηση του Γκοφ άνοιξε τις πόρτες της Αυστραλίας στους Έλληνες αντιστασιακούς το 1972.
Ο Γκοφ, αν και τον άφησαν να κυβερνήσει μόνο για τρία χρόνια, βάζοντας απίστευτα εμπόδια το διάβα του, άλλαξε την Αυστραλία. Καθιέρωσε δωρεάν παιδεία στα σχολειά και στα πανεπιστήμια. Έβαλε τις βάσεις για το καλύτερο ίσως, και απολύτως δωρεάν, σύστημα υγείας στον κόσμο. Εισήγαγε ανθρώπινες συντάξεις για όλους, ανεξαρτήτως ασφάλισης. Δημιούργησε κρατικό ραδιοτηλεοπτικό κανάλι αποκλειστικά για τους μετανάστες, το SBS, με πρώτα και καλύτερα ελληνικά και ιταλικά προγράμματα. Ήταν ο πρώτος Δυτικός ηγέτης που επισκέφθηκε την Κίνα, ανοίγοντας τον δρόμο στον Πρόεδρο Νίξον και στην προσέγγιση Κίνας και Δύσης. Όμως, το πιο γενναίο του βήμα, που δεν είναι άσχετο με την «απόλυσή» του, ήταν το εξής: έως την εκλογική νίκη του Γκοφ, η Αυστραλία έστελνε κληρωτούς φαντάρους στα πεδία μάχης του Βιετνάμ, στον θάνατο, σε ένα πόλεμο χωρίς ηθική βάση ή προοπτική, μόνο και μόνο για να είναι αρεστή η χώρα στις ΗΠΑ. Ο Γκοφ απέσυρε την Αυστραλία άμεσα από τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Μετά από μια δίωρη κουβέντα στο Κολέγιο του St Paul, σηκωθήκαμε να διασχίσουμε το πανεπιστήμιο, κατευθυνόμενοι προς το γειτονικό προάστιο Glebe, όπου θα συναντούσαμε άλλους σε ένα... βιετναμέζικο εστιατόριο. Περπατώντας, και καθώς είχαμε λίγο χρόνο, μου πρότεινε να μπούμε στο αρχαιολογικό μουσείο του πανεπιστημίου, το οποίο διαθέτει μια συμπαθητική συλλογή ελληνικών, ρωμαϊκών και αιγυπτιακών ευρημάτων. Κάποια στιγμή, την ώρα που κοίταζε τα εκθέματα, ο Γκοφ στράφηκε έξαλλος προς τον υπάλληλο και ζήτησε να δει τον επιμελητή του μουσείου. Ποιος μπορούσε να πει όχι στον Γκοφ Γούιτλαμ;
Έρχεται ο άμοιρος ο επιμελητής και ο Γκοφ αρχίζει να του εξηγεί ήρεμα, αλλά σθεναρά, ότι τα αρχαϊκά ευρήματα από την Πελοπόννησο και τη Μακεδονία δεν ήταν σωστά χρονολογημένα και πως η μετάφραση της αρχαϊκής γραφής ήταν λάθος σε κάποια σημεία. Έμεινα έκθαμβος. Ιδίως όταν άρχισε να μου τα διαβάζει στα αρχαϊκά ελληνικά, σίγουρος ότι καταλάβαινα. Κι όταν είδε τον δισταγμό μου, εμβρόντητος τον ακούω να μου λέει: «Επίτρεψέ μου να σου εξηγήσω στη γλώσσα σου». Αυτές τις λέξεις, αγαπητέ αναγνώστη, τις είπε στα νέα, στα δικά μας ελληνικά – με αγγλική προφορά μεν, άψογα δε. Και συνέχισε να μου μεταφράζει από τα αρχαία στα νέα ελληνικά!
Δεν ήξερα αν έπρεπε να νιώσω, ντροπή ή περηφάνια. Αυτός ο άνθρωπος πέθανε την περασμένη Τρίτη. Δεν νομίζω να υπάρξουν άλλοι σαν αυτόν.
σχόλια