Το σκίτσο που δημοσιεύτηκε πρίν λίγες μέρες στο Charlie Hebdo, το οποίο αναπαριστά τον Αΐλάν Κούρντι νεκρό όπως βρέθηκε, και η σύνδεσή του με τους ανθρώπους που επιτέθηκαν σε γυναίκες στην Κολωνία το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, δίχασε τους αναγνώστες/θεατές ανάμεσα σε αυτούς που ισχυρίστηκαν οτι το σκίτσο είναι ρατσιστικό επειδή σε αυτό αναφέρεται πως, και σε αυτούς που θεωρούν πως το σκίτσο κάνει κριτική στα μίντια αλλα και στους ίδιους τους Ευρωπαίους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τους πρόσφυγες ως εγκληματίες. Ήδη εχουν ειπωθεί πολλά για την ελευθερία του λόγου και τα μέσα επικοινωνίας, οπότε θεωρώ πως αυτή η εικόνα πρέπει να αναλυθεί οχι σχετικά με την ελευθερία αυτή μόνο αλλά να την δούμε μέσα απο τον φακό της τέχνης και της αισθητικής.
Ξεκινώ με την παραδοχή πως δεν υπάρχει καμία κατάσταση η οποία δεν μπορεί να αναπαρασταθεί μέσω της τέχνης, όμως , τίθεται κατ' ανάγκη το έρωτημα ''πώς'' κάτι αναπαρίσταται, κυρίως επειδή η τέχνη και η αισθητική συμβάλλουν στη γνώση μας για τον κόσμο που ζούμε. Η αισθητική, ως ''μοίραμα του αισθητου'' (distribution of the sensible), λέει ο γάλλος φιλόσοφος Jaques Ranciere, είναι εγγενώς πολιτική , διότι ορίζει, ανάμεσα σε άλλα, τι μπορεί να ειπωθεί, να ακουστεί και να ιδωθεί σε ενα κοινό χώρο. Η τέχνη, όμως, κάποιες φορές , καταφέρνει να αναδιανείμει την αισθητηριακή αντίληψη με την παρέμβαση της σε αυτόν τον κοινό χώρο και να αναδιαμορφώσει τι μπορεί να ιδωθεί και να ειπωθεί για αυτόν τον κόσμο. Με αυτήν την έννοια, το πολιτικό στοιχείο στην τέχνη υπάρχει οχι επειδή φέρει κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα ή παρουσιάζει με συγκεκριμένο τρόπο ενα θέμα αλλα επειδή τροποποιεί το βλέμμα μας και τις αναγνώσεις που κάνουμε για όσα ξέρουμε. Αυτό λοιπόν που πρέπει να ρωτήσουμε, είναι , εάν το σκίτσο αποδομεί κυρίαρχες απόψεις για τα θύματα και τους πρόσφυγες. Τί είδους συνείδηση δημιουργεί ; Οδηγεί τους θεατές σε ενα όραμα ενος κόσμου πιο δίκαιου, αν έστω δεχτούμε πως σατιρίζει την άποψη των Ευρωπαίων για τους πρόσφυγες ;
Ο καλλιτέχνης δεν έχει υποχρέωση να εξηγήσει τι θα ήθελε να πει με το έργο του. Επειδή, όμως, η σχέση με τον θεατή είναι ισότιμη, ούτε ο τελευταίος έχει υποχρέωση να ρώτησει και να υποθέσει τι θα ήθελε να πει ο δημιουργός.
Ο καλλιτέχνης δεν έχει υποχρέωση να εξηγήσει τι θα ήθελε να πει με το έργο του. Επειδή, όμως, η σχέση με τον θεατή είναι ισότιμη, ούτε ο τελευταίος έχει υποχρέωση να ρώτησει και να υποθέσει τι θα ήθελε να πει ο δημιουργός. Το να στραφούμε στον καλλιτέχνη και να διερωτηθούμε για το απόκρυφο νόημα του έργου του, το μόνο που θα πετύχαινε είναι να εγκαθιδρύσει μια σχέση αυθεντίας, στην οποία ο σκιτσογράφος στην προκειμένη περίπτωση, εχει τη γνώση που εμείς δεν έχουμε. Θα του αναγνωρίζαμε με αυτόν τον τρόπο ενα μονοπώλειο της γνώσης και αυτό μου θυμίζει τη γνωστή ρήση του ψυχαναλυτή Jacques Lacan :'' τρελός δεν είναι μόνο ο ζητιάνος που πιστεύει ότι είναι βασιλιάς, αλλα και ο βασιλίας που πιστεύει ότι είναι βασιλιάς''. Κυρίως επειδή η θέση της αυθεντίας είναι κατι που εμείς προΰποθέτουμε ότι υπάρχει.
Ο δικός μας ρόλος, ο ρόλος των θεατών, είναι να παρατηρήσουμε και να ερμηνέυσουμε με τα δικά μας εργαλεία το έργο και να αναρωτηθούμε τι κόσμο αυτο το σκίτσο προτείνει. Προσωπικά θεωρώ το σκίτσο αποτυχημένο επειδή δεν κατάφερε να να μας κάνει να σκεφτούμε κατι το οποίο δεν είχαμε σκεφτεί, δει ή ακούσει πρίν το σκίτσο. Ο Αΐλάν και οι άνθρωποι με τα πρόσωπα γουρουνιών που συμβολίζουν όσους επιτέθηκαν στην Κολωνία, παρουσιάζονται με την όμοφωνη άποψη για αυτούς και δεν απομακρύνεται απο τον κυρίαρχο τρόπο που το προσφυγικό ζήτημα παρουσιάζεται. Τα σώματα αυτά επιτελούν την λειτουργία που ήδη τους έχουμε προσδώσει δείχνοντας στο σκίτσο πως και ο Αΐλάν, αν είχε ζήσει, θα είχε οδηγηθεί στον προορισμό του, αυτόν του βιαστή. Το σκίτσο δεν κατάφερε να αναδημιουργήσει εναν χώρο στον οποίο θα λέγαμε και θα σκεφτόμασταν με έναν τρόπο για αυτά τα θέματα που δεν είχαμε σκεφτεί πρίν. Το μονο που κατάφερε να μας πεί είναι ότι στην Ευρώπη υπάρχει ρατσισμός, αυτό όμως το γνωρίζαμε ήδη.
Λίγες μέρες μετά το σκίτσο στο Charlie Hebdo, o Δημήτης Χατζόπουλος δημοσίευσε ενα σκίτσο στην Καθημερινή, (15-01-2016) στο οποίο ο Αΐλαν ρωτάει τον σκιτσογράφο Wolinski που σκοτώθηκε στην επιθέση που έγινε ενα χρόνο πρίν στο περιοδικό τι θα έκανε με το σκίτσο του κ. Riss. Στην απάντηση του Wolinski οτι θα τον σκότωνε για να του αναλύσει την άποψή του ο Αΐλάν γίνεται ήδη μέρος της κουλτούρας της σάτιρας καθώς λέει '' πλάκα κάνετε'' για να πάρει απάντηση απο τον Wolinski ''πάντα''. Αυτό που κατάφερε να πετύχει το σκίτσο του Χατζόπουλου είναι οτι έδειξε πως δεν μας ενόχλησε η αναπάρασταση του Αΐλαν αυτή καθεαυτή. Ο Αΐλαν εδώ είναι συνομιλητής με τον Wolinski, άρα αποκτάει φωνή και δεν μιλάνε κάποιοι άλλοι για αυτόν, γίνεται και ο ίδιος μέρος μιας πολιτικής διαμάχης στην οποία περνάει το μήνυμα της ελευθερίας του λόγου και της σάτιρας. Το πιο σημαντικό όμως που πέτυχε ο Χατζόπουλος, ανεξάρτητα αν ήταν στις προθέσεις του ή οχι, είναι η δημιουργία ενός κοινού χώρου για δύο θύματα τα οποία είναι θύματα του ίδιου τρομοκρατικού κινήματος, και νομίζω πως αυτό είναι το πιο σημαντικό που θα πρέπει να μας απασχολεί. Είτε ως πρόσφυγας που προσπαθεί να ξεφύγει είτε ως σάτιρα που ενοχλεί, ο κίνδυνος της νέας τρομοκρατίας μας αφορά όλους. Ακόμα και αν οι λέξεις λοιπόν είναι απλώς λέξεις και οι εικόνες απλώς εικόνες, παραμένουν τα μόνα μέσα ώστε να πούμε κάτι και να αλλάξουμε κάτι.
σχόλια