ΤΟ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ της ειδικής έκδοσης των New York Times με τα ονόματα και τα στοιχεία χιλίων νεκρών του covid-19 κάνει κάτι σπουδαίο: σηκώνει το πέπλο της αποπροσωποποιημένης, στατιστικής, επιδημιολογικής και πολιτικής προσέγγισης στα θύματα. Σπεύδει από τα δεδομένα στα πρόσωπα και στα σπαράγματα βιογραφίας.
Στις εφημερίδες τα κύρια ονόματα είναι συνήθως αυτά των πολιτικών αξιωματούχων, μιας διασημότητας ή κάποιων επιλεκτικών θυμάτων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Η αναφορά σε ονόματα δεν ξεπερνά το κατώφλι των μικρών αριθμών, σπάνια να φτάνει τα είκοσι ή τα τριάντα (για κάποια ατυχήματα ή τρομοκρατικές πράξεις). Η μοναδική εξαίρεση ήταν οι κατάλογοι των εμπλεκόμενων σε οικονομικά σκάνδαλα και διάφορες ύποπτες λίστες: εκεί όμως βασίλευε η πορνογραφία των ποσών, δηλαδή η σαφής πρόθεση της σύνδεσης ονομάτων και περιουσιακών στοιχείων. Τώρα όμως αναδύεται κάτι άλλο. Τα ονόματα των θυμάτων παραμερίζουν αποφασιστικά τη συνωμοσιολογία και το αναισθητικό της. Η συνωμοσιολογία χειρίζεται κι αυτή ονόματα και ο κυνισμός ενός Τραμπ ή ενός Μπολσονάρο παίζει καθημερινά με τα ονόματα των εχθρών τους. Όμως αυτός ο κατάλογος νεκρών στην πρώτη σελίδα είναι ένα μνημείο με την κυριολεκτική σημασία του όρου: υπόμνηση, υπενθύμιση και κάλεσμα για αφύπνιση. Ένα δημοκρατικό μνημείο πεσόντων στο χαρτί μιας εφημερίδας. Με αυτό τον τρόπο ο τύπος, ακόμα και στην εποχή της φθοράς και της ήττας του, μπορεί και επανασυνδέεται με τις πηγές της δημοκρατίας ως πολιτείας των πολλών.
Τα ονόματα των νεκρών μιλούν για ευθύνες, για εγκατάλειψη, για παραμέληση. Δείχνουν το πραγματικό κόστος που μπορεί να έχει μια κακή ηγεσία αλλά και τα δομικά προβλήματα υγειονομικών και προνοιακών συστημάτων.
Τα ονόματα των νεκρών μιλούν για ευθύνες, για εγκατάλειψη, για παραμέληση. Δείχνουν το πραγματικό κόστος που μπορεί να έχει μια κακή ηγεσία αλλά και τα δομικά προβλήματα υγειονομικών και προνοιακών συστημάτων.
Χίλιοι νεκροί από τους εκατό χιλιάδες και περισσότερους. Από διάφορα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών. Αποκτούν παραδόξως κίνηση και ζωή μέσα από το τέλος τους, από τον ίδιο το χαμό τους. Και το νόημα είναι πως θα μπορούσαν να ήταν λιγότεροι. Αυτό είναι το νόημα της ιστορίας: θα μπορούσαν να ήταν λιγότεροι οι νεκροί εάν…
Λέμε – και σωστά το λέμε- ότι πρέπει να αποφεύγουμε την πολιτική των εντυπώσεων, του σκανδάλου ή του φτηνού συναισθηματισμού. Όταν ιδίως πάει να καλύψει ευθύνες και να παρασύρει την κοινή γνώμη σε ανώδυνα και γλυκερά μονοπάτια. Όμως τα ονόματα των νεκρών και δυο λόγια πάνω από κάθε μνήμα, βοηθούν τους υπόλοιπους να συναισθανθούν την κοινότητά τους με τους νεκρούς. Είναι μια πρόσκληση για τους επιζώντες να δεσμευτούν σε επιλογές και αποφάσεις που τιμούν όσους πέθαναν από αυτή την ασθένεια. Με άλλα λόγια, ένα τέτοιο μνημείο από χαρτί μπορεί να είναι πιο ανθεκτικό από τις αναλύσεις, τις φιλοσοφικές πραγματείες και τους καθημερινούς πολιτικούς διαξιφισμούς για την πανδημία.
Προφανώς ο Τραμπ και οι ποικίλοι «τραμπισμοί» που έπαιξαν και παίζουν τα δικά τους παιχνίδια γύρω από την πανδημία, δεν θα κλονιστούν από τα ονόματα των θυμάτων. Θα κοιτάξουν να τα συμψηφίσουν, να τα ακυρώσουν με ψευδοεπιστήμη, να τα φορτώσουν σε ξένους εχθρούς. Θα σπεύσουν να τα καταχωρίσουν στις λεπτομέρειες μιας τραγωδίας που αρχίζει από πολύ παλιά, από τις πρώτες επιδημίες της ανθρωπότητας. Όμως αυτά τα ονόματα διεκδικούν απαντήσεις. Είναι μοναδικές χειρονομίες που εγκαλούν ένα σύστημα εξουσίας για τις ευθύνες του. Τα ονόματα είναι κλήσεις και όχι ουδέτερα ουσιαστικά. Γι αυτό νομίζω πως οι Νew York Times σκέφτηκαν τελικά την πιο δραστική μορφή διαμαρτυρίας που θα μπορούσε να αναλογιστεί κανείς στους καιρούς της ‘κοινωνικής αποστασιοποίησης’ και των μελαγχολικών απολογισμών της.
σχόλια