Γυναίκα, 38 ετών. «Οικογενειακώς μπορείς να μας πεις "light sleepers". Δεν θυμάμαι ποτέ κανέναν από εμάς να "χουζουρεύει" για πολλές ώρες στο κρεβάτι, ακόμα και τα Σαββατοκύριακα. Νομίζω πως η δική μου κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται όταν έχασα τον πατέρα μου, πριν από δύο χρόνια. Εκτός από τα δικά μου, προσωπικά άγχη ή το τυπικό στρες της καθημερινότητας, κάθε φορά που ξάπλωνα στο κρεβάτι άρχιζαν να με καταλαμβάνουν και σκέψεις πιο "υπαρξιακές". Και, ξέρεις, αυτές οι σκέψεις λειτουργούν κάπως αλυσιδωτά. Η μία φέρνει την άλλη, η μία οδηγεί στην επόμενη και πριν το καταλάβω έχει ξημερώσει. Στατιστικά, τα τελευταία δύο χρόνια δεν πρέπει να έχω κοιμηθεί πάνω από δύο φορές για περισσότερες από οκτώ ώρες μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο. Το πιο συνηθισμένο διάστημα που κοιμάμαι φτάνει από μηδέν έως πέντε ώρες το μέγιστο. Έχω δοκιμάσει διάφορα φυτικά παρασκευάσματα και από χάπια έχω φτάσει μέχρι Atarax – δεν θέλω να προχωρήσω σε κάτι πιο ισχυρό. Με χάπι ή με κάτι φυτικό, σε γενναία ποσότητα όμως, θα φτάσω το πεντάωρο στην καλύτερη περίπτωση. Χωρίς τη βοήθειά τους και χωρίς καθόλου αλκοόλ, το πιθανότερο είναι να μην κοιμηθώ καθόλου. Στην πρώτη περίπτωση θα ξυπνήσω γύρω στις 5 το πρωί, πολύ δύσκολα θα κοιμηθώ παραπάνω, μέχρι το ξημέρωμα. Όταν καταφέρνω, επιτέλους, να κοιμηθώ, συνήθως ξυπνάω απότομα από κάποιο έντονο όνειρο ή νομίζοντας πως έχω ακούσει έναν πολύ δυνατό θόρυβο, σαν κάποιος να έχει μπει στο σπίτι. Δεν νιώθω κούραση, ωστόσο η αίσθηση ότι τα άγχη της προηγούμενης μέρας δεν έχουν φύγει είναι έντονη. Τα βράδια που δεν κοιμάμαι καθόλου εξακολουθώ να είμαι παραγωγική: συχνά σηκώνομαι και δουλεύω, όταν βλέπω ότι δεν υπάρχει περίπτωση να κοιμηθώ κι έχει περάσει η ώρα. Έχει τύχει να βγω για περπάτημα στις 4 το πρωί. Παρά το γεγονός ότι κάνω ψυχοθεραπεία εδώ και τέσσερα χρόνια, κάθε φορά που μιλάω έντονα για το θέμα της αϋπνίας μου είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν πρόκειται να κοιμηθώ εκείνο το βράδυ. Έχω δοκιμάσει διάφορες συμβουλές που σχετίζονται με τη βελτίωση της ποιότητας ύπνου, όπως το να αερίσω το δωμάτιο πριν πέσω στο κρεβάτι, να διατηρώ σταθερή τη θερμοκρασία του χώρου και να αφήνω το κινητό μου εκτός κρεβατοκάμαρας. Το πιο οξύμωρο και ίσως αστείο είναι το γεγονός πως όποτε έχω επιχειρήσει να δοκιμάσω κάποιου είδους επιστημονική μελέτη του ύπνου μου, όπου συνήθως απαιτείται 48ωρη στέρηση ύπνου, τότε είναι που με πιάνει υπνηλία. Για να διεξαχθεί σωστά η μελέτη, δεν πρέπει να πιω καθόλου καφέ και όλες τις φορές έχω τελικά αποκοιμηθεί».
Το εργασιακό στρες, οι ψυχοπιεστικές συνθήκες και καταστάσεις κάθε είδους –προσωπικές, οικογενειακές, επαγγελματικές, οικονομικές κ.λπ.– είναι συχνά οι γενεσιουργές αιτίες ή πυροδοτούν και εντείνουν προϋπάρχοντα προβλήματα διαταραχών ύπνου. Τα άγχη και οι φόβοι γιγαντώνονται στη διάρκεια της νύχτας και εμποδίζουν το άτομο να κοιμηθεί.
Άνδρας, 28 ετών. «Πάνε δύο μήνες τώρα που το βράδυ δυσκολεύομαι πολύ να κοιμηθώ. Ο ύπνος με παίρνει πολύ αργά, 3-4 τα ξημερώματα, και το πρωί έχω μεγάλη δυσκολία να ξυπνήσω και να πάω στην ώρα μου για δουλειά. Εργάζομαι ως σερβιτόρος σε καφετέρια, κάτι που κάνω για πρώτη φορά και στο οποίο δεν έχω καταφέρει ακόμα να προσαρμοστώ. Προσπαθώ να συνηθίσω τη φύση της δουλειάς, τον ρυθμό και τις απαιτήσεις της, μα κυρίως τους δύο εργοδότες, απ' τους οποίους ο ένας είναι ιδιαίτερα στρυφνός και φροντίζει να δείχνει συχνά τη δυσαρέσκειά του σε όλους μας. Φοβάμαι μήπως με απολύσουν σε μια χρονική στιγμή που έχω ανάγκη έστω και αυτά τα πολύ λίγα χρήματα που βγάζω. Δεν μου αρέσει να με επικρίνουν δίχως αφορμή. Το βράδυ ο ύπνος μου είναι λιγοστός σε ώρες, ανήσυχος και ταραγμένος. Βλέπω συχνά άσχημα όνειρα, ξυπνάω και δυσκολεύομαι πολύ να ξανακοιμηθώ. Την επόμενη μέρα η απόδοση και η συγκέντρωσή μου στη δουλειά, αλλά και σε οτιδήποτε κάνω, είναι μειωμένες. Επίσης, η διάθεσή μου δεν είναι καλή, κάνω απαισιόδοξες σκέψεις και τσακώνομαι με όλους για ασήμαντες αφορμές».
Tα άγχη και ο φόβος μεγαλώνουν τη νύχτα
Aυτές είναι δύο χαρακτηριστικές αφηγήσεις που προέκυψαν μέσα από περιστατικά που μοιράστηκαν μαζί μας άνθρωποι που πάσχουν από αϋπνία. Η αϋπνία είναι πλέον πολύ συνηθισμένη σε όλο τον κόσμο. Τα χαρακτηριστικά, οι συνήθειες και οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην καθημερινότητα και στην ψυχολογία ενός ατόμου διαφέρουν. Για να μάθουμε περισσότερα, απευθυνθήκαμε στην ψυχίατρο Έλενα Τσιόλκα για μια κλινική προσέγγιση του θέματος.
«Το εργασιακό στρες, οι ψυχοπιεστικές συνθήκες και καταστάσεις κάθε είδους –προσωπικές, οικογενειακές, επαγγελματικές, οικονομικές κ.λπ.– είναι συχνά οι γενεσιουργές αιτίες ή πυροδοτούν και εντείνουν προϋπάρχοντα προβλήματα διαταραχών ύπνου. Τα άγχη και οι φόβοι γιγαντώνονται στη διάρκεια της νύχτας και εμποδίζουν το άτομο να κοιμηθεί. Υπάρχουν, φυσικά, διαβαθμίσεις, αφού μπορεί ο πάσχων να παρουσιάζει δυσχέρεια επέλευσης του ύπνου (δηλαδή να αργεί να αποκοιμηθεί), διακεκομμένο ύπνο, λίγο σε ποσότητα, αλλά και φτωχό και κακό ποιοτικά. Ο ύπνος αυτός συχνά περιγράφεται ως "ανήσυχος και ταραγμένος", δεν ξεκουράζει, ενώ τα όνειρα, που θεωρούνται μια βασική λειτουργία οργανικής-βιολογικής αλλά και ψυχολογικής αποφόρτισης και επαναπρογραμματισμού του εγκεφάλου, σε πολλές περιπτώσεις είναι δυσάρεστα σε περιεχόμενο και ίσως εφιαλτικά».
Ποιες πληροφορίες πρέπει να λάβει όμως ο ειδικός, ώστε να συναγάγει ολοκληρωμένα συμπεράσματα και να μπορέσει να βοηθήσει τον ασθενή; Η κ. Τσιόλκα εξηγεί: «Αναζητούμε εάν το άτομο που πάσχει από αϋπνία είχε παρουσιάσει και στο παρελθόν διαταραχές ύπνου ή άλλα συμπτώματα σε παρελθοντικό ή σε παρόντα χρόνο που να παραπέμπουν σε κάποια –ήπια ή σοβαρότερη– ψυχική διαταραχή. Η αϋπνία, σε όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις της, αποτελεί ένα βασικό και πολύ συχνό βιολογικό σύμπτωμα πολλών ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη. Το αίσθημα κόπωσης, εκτός από φυσική συνέπεια της έλλειψης ύπνου, μπορεί να είναι ένα από τα βιολογικά, όπως λέγονται, συμπτώματα της κατάθλιψης, που περιλαμβάνουν επίσης τις διαταραχές ύπνου και όρεξης, καθώς και πολλές μορφές μυϊκής, οστικής και νευροπαθητικής φύσης πόνων ή άλλων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων (δερματικών, εντερικών κ.ά.). Οι διαταραχές συγκέντρωσης και απόδοσης στην εργασία και στις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου μπορεί να είναι συχνά αποτέλεσμα του ανεπαρκούς και κακής ποιότητας ύπνου, μπορεί όμως και να αποτελούν συμπτώματα μιας αγχώδους ή/και καταθλιπτικής διαταραχής που ενδεχομένως να προϋπήρχε ή να υπάρχει στον παρόντα χρόνο. Φυσικά, η κόπωση και η μειωμένη απόδοση που συχνά συνοδεύουν τις διαταραχές ύπνου επιτείνουν τα καθημερινά προβλήματα του ασθενούς, αυτό επιδεινώνει το άγχος ή την κατάθλιψή του και συνεπώς έχουμε συχνά τη διατήρηση ή την επίταση της αϋπνίας».
Λαμβάνοντας, λοιπόν, ο ειδικός ένα πλήρες ιστορικό του ασθενή, μπορεί να προτείνει την κατάλληλη θεραπεία, η οποία, όπως μας αναφέρει η κ. Τσιόλκα, στοχεύει στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτιών ή της ευρύτερης διαταραχής (ψυχικής ή σωματικής) ολιστικά. «Γίνεται αρχικά προσπάθεια να καταπολεμηθεί η αϋπνία μέσω της τήρησης κανόνων και συνηθειών υγιεινής του ύπνου. Εάν δοθεί φαρμακευτική θεραπεία, αυτή θα πρέπει να είναι αυστηρά περιορισμένης διάρκειας, ώστε η λειτουργία του ύπνου να αποκατασταθεί σταδιακά και σύντομα με φυσικό τρόπο, χωρίς να δημιουργηθεί εξάρτηση του ατόμου από υπναγωγά φάρμακα ή άλλες ουσίες (βαλεριάνα ή φυτικά βοηθήματα στην καλύτερη περίπτωση, υπνωτικά χάπια, αλκοόλ ή ενίοτε και ναρκωτικά-τοξικές ουσίες). Η έγκαιρη επίσκεψη στον ειδικό, πριν καταφύγει κανείς σε προσπάθειες "αυτοθεραπείας" με σκευάσματα και ουσίες που μπορεί να ενέχουν και κινδύνους, θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη».
Η αϋπνία δεν είναι όμως η μοναδική διαταραχή ύπνου. Το Κέντρο Μελέτης Ύπνου του ΕΚΠΑ που εδρεύει στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός ασχολείται, όπως υποδηλώνει άλλωστε η επωνυμία του, με τη μελέτη του ύπνου και ειδικεύεται σε όλες τις διαταραχές ύπνου. Ήρθαμε σε επικοινωνία με την πνευμονολόγο-φυματιολόγο Καλλιρρόη Λάμπρου που εργάζεται εκεί, η οποία μας επιβεβαίωσε αρχικά ότι ο ύπνος και η «επιστήμη» του δεν έχουν διερευνηθεί ακόμα πλήρως. «Πολλές μελέτες έχουν γίνει για την αναγκαιότητα του ύπνου, αλλά ακόμα δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις γιατί κοιμόμαστε και η λειτουργία του ύπνου παραμένει ένα αίνιγμα. Το σίγουρο, όμως, είναι ότι ο ύπνος δεν είναι μια παθητική διαδικασία του οργανισμού, καθώς η αναστολή των λειτουργιών που επισυμβαίνουν κατά τη διάρκειά του είναι αναγκαία λειτουργική ρύθμιση του εγκεφάλου. Ο απαραίτητος χρόνος ύπνου ποικίλλει μεταξύ των ατόμων. Μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο συγκεκριμένο θέμα δείχνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων χρειάζεται 6,5-8,5 ώρες καθημερινά».
Tο φαινόμενο της άπνοιας
Η κ. Λάμπρου αναφέρει ότι τα συνηθέστερα συμπτώματα που παρατηρεί κάποιος πριν αποφασίσει να επισκεφθεί το Κέντρο Μελέτης Ύπνου είναι η έντονη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, το ροχαλητό και οι άπνοιες, τις οποίες και αντιλαμβάνονται οι παρακοιμώμενοι. Της ζητήσαμε να μας περιγράψει τις υπόλοιπες διαταραχές ύπνου που εξετάζουν στο Κέντρο. «Το Σύνδρομο Άπνοιας στον Ύπνο (ΣΑΥ) είναι από τις πλέον διαδεδομένες νόσους και συναντάται σε ένα ευρύτατο φάσμα ηλικιών. Σύμφωνα με την Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία, σχεδόν 18 εκατομμύρια Αμερικανοί πολίτες πάσχουν από ΣΑΥ, οι άνδρες εμφανίζουν συχνότερα άπνοιες κατά τη διάρκεια του ύπνου, ενώ η παχυσαρκία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους προδιαθεσικούς παράγοντες του εν λόγω συνδρόμου. Πρόκειται, λοιπόν, για τη συνηθέστερη ασθένεια που συνδέεται με τον ύπνο και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια απνοιών. Η άπνοια είναι μια διακοπή της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου που οφείλεται σε μερική ή πλήρη απόφραξη των ανώτερων αεραγωγών. Η άπνοια μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, όπως είναι η εμφάνιση αρτηριακής υπέρτασης, εμφράγματος του μυοκαρδίου, εγκεφαλικών επεισοδίων και καρδιακής ανεπάρκειας. Βλέπουμε συχνά επαγγελματίες οδηγούς λεωφορείων και ταξί, οι οποίοι αναφέρουν πως τους πήρε ο ύπνος στο τιμόνι και παρά τρίχα δεν προκάλεσαν ατύχημα. Ένας άντρας 45 ετών ανέφερε πως είχε τόσο έντονη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, που έναν μήνα πριν έρθει σ' εμάς δεν σηκωνόταν καθόλου από το κρεβάτι, γιατί φοβόταν πως οποιαδήποτε δραστηριότητα και να έκανε θα τον έπαιρνε ο ύπνος. Στο τέλος διαγνώστηκε με ΣΑΥ, έλαβε την κατάλληλη θεραπεία και έξι μήνες μετά μου ανέφερε πως είχε ξαναγεννηθεί».
«Άλλες διαταραχές του ύπνου, όχι όμως τόσο διαδεδομένες όπως η άπνοια, είναι το Σύνδρομο Ανήσυχων Άκρων, ο τριγμός των δοντιών, η διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον REM ύπνο και η ναρκοληψία. Το Σύνδρομο Ανήσυχων Ακρων (Periodic Limb Movement in Sleep, PLMs) χαρακτηρίζεται από δυσάρεστο αίσθημα στα άνω, αλλά κυρίως στα κάτω άκρα, όταν ο ασθενής παραμένει ακίνητος. Αυτό μπορεί να έχει χαρακτήρα πόνου, καύσου (καψίματος), αιμωδιών (μουδιάσματος) και συνοδεύεται από ακαταμάχητη επιθυμία κίνησης των άκρων. Η κίνηση αυτή μπορεί να είναι υπεύθυνη για τον κατακερματισμό του ύπνου και την πρόκληση χρόνιας στέρησής του. Έτσι, είναι συχνό αίτιο αϋπνίας τη νύχτα αλλά και υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο βρουξισμός (τριγμός των δοντιών) εμφανίζεται συνήθως τη νύχτα, αλλά ενίοτε και την ημέρα. Μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και είναι δυνατόν να προκαλέσει σοβαρά οδοντικά προβλήματα. Οφείλεται σε έντονη σύσπαση των μασητήρων και κροταφικών μυών, συνήθως σε περιόδους μεγάλης ψυχικής έντασης. Η διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον REM ύπνο (REM sleepbehavior disorder, RBD) είναι μια παραϋπνική διαταραχή των ενηλίκων και εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στους ηλικιωμένους άνδρες. Ο ύπνος REM εμφανίζεται 60-90 λεπτά αφότου έχουμε κοιμηθεί και είναι το στάδιο εκείνο του ύπνου κατά το οποίο βλέπουμε τα όνειρα, χαρακτηρίζεται δε από την απουσία της μυϊκής δραστηριότητας, ενώ τα μόνα που κινούνται είναι τα μάτια και το διάφραγμα. Η διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον REM ύπνο χαρακτηρίζεται από επεισόδια έντονης και συχνά επικίνδυνης κινητικής δραστηριότητας που συνοδεύουν ζωηρά όνειρα. Η κινητική αυτή δραστηριότητα οφείλεται στην απουσία της μυϊκής ατονίας που χαρακτηρίζει τον REM ύπνο. Η ναρκοληψία είναι μια κλινική οντότητα η οποία χαρακτηρίζεται από υποτροπές σύντομων επεισοδίων ανεξέλεγκτης υπνηλίας και συχνά συνοδεύεται από μία ή περισσότερες από τις παρακάτω καταστάσεις: Κρίσεις ύπνου, οι οποίες συνίστανται σε αιφνίδια και ανεξέλεγκτα επεισόδια ύπνου REM, δηλαδή ο πάσχων κοιμάται και μπαίνει απευθείας στη φάση REM, χωρίς να προηγηθεί το διάστημα των 60-90 λεπτών. Καταπληξία, δηλαδή αιφνίδια απώλεια του μυϊκού τόνου που προκαλεί έντονο γέλιο ή σπανιότερα διέγερση, έκπληξη, θυμό ή έντονη αθλητική δραστηριότητα. Αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε πτώση κεφαλής ή της κάτω γνάθου, λύγισμα γονάτων ή και πτώση επί του εδάφους, με πλήρη όμως διατήρηση της συνείδησης. Υπνική παράλυση, δηλαδή σύντομη, επεισοδιακή απώλεια των εκούσιων κινήσεων που εμφανίζεται την περίοδο της επέλευσης του ύπνου (υπναγωγική ή προϋπνική) ή λιγότερο συχνά στην αφύπνιση (μεταϋπνική). Υπναγωγικές ψευδαισθήσεις που συνοδεύουν ή ακολουθούν την υπνική παράλυση και είναι ζωηρότατες και τρομακτικές ψευδαισθήσεις οπτικού, ακουστικού ή σωματικού περιεχομένου».
Οι ειδικοί του Κέντρου Μελέτης Ύπνου μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου και στην αντιμετώπιση των όποιων διαταραχών. Στο website του κέντρου μπορεί κάποιος να μάθει περισσότερα και να απαντήσει σε κάποια ειδικά σχεδιασμένα ερωτηματολόγια, αν θεωρεί ότι πάσχει από κάποια από τις παραπάνω διαταραχές, ώστε να απευθυνθεί στη συνέχεια εκεί για να μελετήσουν το πρόβλημά του.
Διαταραχές ύπνου
➤ Aϋπνία
➤ Σύνδρομο Άπνοιας στον Ύπνο (ΣΑΥ)
➤ Σύνδρομο Ανήσυχων Άκρων
➤ Τριγμός των δοντιών
➤ Διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον RΕΜ ύπνο
➤ Ναρκοληψία
➤ Υπνοβασία - Παραμιλητό
Συνήθεις επιπτώσεις από την έλλειψη ύπνου
➤ Kόπωση
➤ Μειωμένη απόδοση
➤ Διαταραχές συγκέντρωσης
➤ Επιδείνωση άγχους ή κατάθλιψης
Ο δεκάλογος του καλού ύπνου
01. Πηγαίνετε στο κρεβάτι όταν νυστάζετε.
02. Μην πίνετε καφέ λίγες ώρες πριν από τη νυχτερινή κατάκλιση.
03. Αποφύγετε να πηγαίνετε στο κρεβάτι νηστικοί.
04. Αποφύγετε την κατανάλωση μεγάλων γευμάτων και αλκοόλ πριν από τον ύπνο, προτιμήστε ένα ελαφρύ γεύμα.
05. Μην καπνίζετε πριν από τον ύπνο.
06. Προσπαθήστε να κοιμάστε επαρκώς το βράδυ σε τακτική βάση.
07. Αποφύγετε την έντονη γυμναστική πριν από τον ύπνο.
08. Φροντίστε το δωμάτιό σας να είναι ήσυχο και σκοτεινό.
09. Αποφύγετε τα υπνωτικά χάπια ή, αν αυτό δεν είναι δυνατό, προσπαθήστε να γίνεται η κατανάλωσή τους με προσοχή.
10. Διατηρήστε μια σταθερή ώρα αφύπνισης κάθε πρωί.
Κέντρο Μελέτης Ύπνου
Α' Κλινική Εντατικής Θεραπείας
Γενικό Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός»
www.hypnos.gr
Έλενα Κ. Τσιόλκα
Ψυχίατρος, MD, MSc, Υπ. Διδάκτωρ Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθήνας,
Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας του Ύπνου (ΕΕΕΥ)
Ελ. Βενιζέλου 27, Νέα Σμύρνη
210 9314318, 6946 007734
[email protected]
σχόλια