●Μεγάλα έπη σε συγκλονιστικούς καιρούς. Όσο κι αν οι συνθήκες σκληραίνουν, τα βιβλία διατηρούν το παρηγορητικό μεγαλείο τους. Όταν ακόμα μπορούν να εκδίδονται στα ελληνικά αξιοθαύμαστα έπη –Ιστορίες από την Κολιμά του Σαλάμοφ, ενώ σε λίγες μέρες αναμένεται σε νέα μετάφραση το Έγκλημα και Τιμωρία του Ντοστογιέφσκι, αμφότερα από την Ίνδικτο– και επανέρχονται δυναμικά και μαζικά οι επιμελημένες επανεκδόσεις, τότε το βιβλίο μπορεί να γιορτάζει τη δική του νίκη επί της κρίσης. Οι σελίδες προσφέρουν, άλλωστε, και εδώ πολλαπλές απαντήσεις, με πληθώρα εκδόσεων με θέμα την οικονομία αλλά και με βιβλία που προσπαθούν να δουν μυθιστορηματικά την ιδιότυπη θέση της Ελλάδας στην ιστορία, όπως το συναρπαστικό Χαστουκόδεντρο του Άρη Μαραγκόπουλου (από τις εκδόσεις Τόπος) και το άκρως ενδιαφέρον Χορεύουν οι ελέφαντες της Σοφίας Νικολαΐδου (από το Μεταίχμιο). Τη χρονιά που μας πέρασε δεν έλειψαν, ωστόσο, και τα ευτράπελα, όπως η άρνηση του Μεγάλου Κρατικού Βραβείου από τον Χριστιανόπουλο, γεγονός που μαρτυρά ότι βιβλιοφιλικά το 2012 δεν ήταν μόνο μια αξιομνημόνευτη χρονιά όσον αφορά την ποιότητα και όχι την ποσότητα, αλλά κυρίως περιπετειώδης.

● Τάση: Βιβλία για την κρίση. Με δεδομένο ότι η κρίση δεν επιδέχεται μόνο μια ερμηνεία, είναι λογικό διαφορετικές εκδόσεις να ρίχνουν, με τον δικό τους τρόπο, φως στο φαινόμενο. Διάσημοι αρθρογράφοι, όπως ο Πολ Κρούγκμαν (Τέλος στην ύφεση τώρα! από τις εκδόσεις Πόλις), συνεπείς αναλυτές σαν τον Ιάσωνα Μανωλόπουλο (Απεχθές Χρέος από το Μελάνι) αλλά και γνωστοί δημοσιογράφοι, όπως ο Παύλος Τσίμας (Το ημερολόγιο της κρίσης από το Μεταίχμιο), προσφέρουν τη δική τους οπτική και δεσπόζουν στις κορυφές των ευπώλητων ολόκληρο τον χρόνο. Άπειρες είναι και οι πιο επιστημονικές αναλύσεις, όπως αυτές της θεωρητικής σειράς των εκδόσεων Σαββάλα ή των συλλογικών εκδόσεων, όπως το Ο κόσμος το 2050 του περιοδικού «Economist» από τις εκδόσεις Μίνωας.

● Τo πρόσωπο της χρονιάς. Τα μίντια τον λατρεύουν, οι πολιτικοί αναλυτές τον μισούν – και όχι μόνο γιατί κινδυνεύει να τους πάρει το ψωμί από το στόμα. Ο λόγος είναι ότι μπροστά στις αναλύσεις του Γιάνη Βαρουφάκη μπορεί να σταθείς αρνητικά ή θετικά, αλλά ποτέ αδιάφορα. Επιπλέον, σε μια χώρα όπου οι οικονομολόγοι δεν διαθέτουν την κλάση του τηλεοπτικού αστέρα, ο Βαρουφάκης κατάφερε να απενοχοποιήσει την πανεπιστημιακή ταυτότητα, να εκλαϊκεύσει τις βαρύγδουπες οικονομικές αναλύσεις και, εν τέλει, να γίνει το πρόσωπο των ημερών. Η Ελλάδα δείχνει να απέκτησε τον δικό της διανοούμενο-σταρ ή, μάλλον, τον δικό της τηλεοπτικό Μινώταυρο, αν κρίνει κανείς από τις πολλαπλές αντιδράσεις που έχουν προκαλέσει οι προκλητικές αναλύσεις του. Ίσως να φταίει και ο τίτλος (Παγκόσμιος Μινώταυρος: Τα πραγματικά αίτια της κρίσης) του μπεστ σέλερ βιβλίου του από τις εκδόσεις Λιβάνη, αλλά το βέβαιο είναι ότι ο Βαρουφάκης υπήρξε ο πιο πολυσυζητημένος συγγραφέας της χρονιάς που μας πέρασε για τους εχθρούς και τους φίλους του.

● Ντελικάτες επανεκδόσεις. Πάνε πια οι εποχές που τα κλασικά αναγνώσματα έχασκαν ποταπά και πεταμένα –και, ως επί το πλείστον, σε άθλιες μεταφράσεις– σε πάγκους και καλάθια. Σήμερα οι παλιές εκδόσεις επανέρχονται δυναμικά με φροντισμένες επιμέλειες, πολύ καλές μεταφράσεις και διαφωτιστικά επίμετρα. Ίσως να είναι αυτός ο λόγος που οι αναγνώστες ξαναλάτρεψαν την Τριλογία του Βερολίνου του Φίλιπ Κερ από τον Κέδρο ή την εξαίσια και σπαρακτική Αυτοβιογραφία της Μπίλι Χόλιντεϊ από την Άγρα. Χαρμόσυνο ήταν και το γεγονός της πανηγυρικής επιστροφής του Εξώστη του Νίκου Καχτίτση σε μια εξαιρετικά και υποδειγματικά φροντισμένη έκδοση από τις εκδόσεις Κίχλη. Αν σε αυτά προσθέσεις την επαναφορά του Cosmopolis του Ντον ΝτεΛίλλο στην αξιέπαινη μετάφραση του Θωμά Σκάσση από την Εστία αλλά και την κυκλοφορία του Φαρενάιτ 451 του Ρέι Μπράντμπερι σε φροντισμένη μετάφραση από τον Βασίλη Δουβίτσα (Άγρα), τότε μιλάμε για μια εξαιρετική χρονιά. Δεν είναι να απορείς που η χρονιά κλείνει θριαμβευτικά με ένα πάρτι, αυτό που οργάνωσε ο Μεγάλος Γκάτσμπι, ο ήρωας του Σκοτ Φιτζέραλντ, ο οποίος επανέρχεται για να μας σαγηνεύσει σε μετάφραση Άρη Μπερλή (Άγρα), Φώντα Κονδύλη (από Πατάκη) και οσονούπω και από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.

● Ιστορικές Απώλειες.Δεν είναι να απορείς πώς μαζί με τις ουτοπίες χάνονται και οι άνθρωποί της. Ο Χρόνης Μίσσιος τίμησε μια εποχή που οι λογοτέχνες ένιωθαν την πολιτική, την ιστορία και τις λέξεις στο πετσί τους, ενίοτε καίγονταν κιόλας, ενώ ο  Έρικ Χομπσμπάουμ εκπροσώπησε επάξια στο χαρτί και στα πανεπιστήμια τις συγκλονιστικότερες στιγμές του 20ού αιώνα. Μεγάλες απώλειες σε εξίσου κρίσιμες ιστορικά στιγμές.

● Το πιο αλλόκοτο εγχείρημα. Όταν ο δημοφιλής μπλόγκερ και γραφιάς Θοδωρής Γεωργακόπουλος ανακοίνωσε μέσω διαδικτύου ότι θα γράψει ένα βιβλίο σε συνέχειες, σε καθημερινή βάση, και μάλιστα σε έναν μήνα που δεν συμπληρώνει καν τις μέρες του, το εγχείρημά του έμοιαζε τρελό. Και όμως, ο Φεβρουάριος του 2012 ήταν ο μήνας που ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος έδωσε τη δική του μάχη με τη γραφή και βγήκε κερδισμένος. Το αποτέλεσμα βρήκε πολύ θετική υποδοχή στο διαδίκτυο και απέκτησε και τη μορφή ενός εξαιρετικού αναγνώσματος που κυκλοφορεί πλέον στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

● Η μανία με το Erotica. Από το Πενήντα αποχρώσεις του γκρι κι έπειτα κάθε οίκος έχει τον δικό του τρόπο να κοιτάζει από την κλειδαρότρυπα. Το Μεταίχμιο επανακυκλοφορεί την κλασική πλέον Ιστορία της Ο, ενώ ο Καλέντης μόλις εξέδωσε το Λεξικό της Πορνογραφίας, απόδειξη ότι και το σεξ διαθέτει πια τη δική του καθολική και επιστημονική προσέγγιση.

● Η μεγαλύτερη αναμονή. Το 1Q84 είναι το πολυαναμενόμενο magnum opus του ιδιαίτερα αγαπητού στην Ελλάδα Ιάπωνα λογοτέχνη, Χαρούκι Μουρακάμι. Το βιβλίο κυκλοφορεί σε δύο τόμους από τις εκδόσεις Ψυχογιός, θεωρείται πλέον καλτ και για χάρη του έχουν χυθεί τόνοι από μελάνι. Για καλό ή για κακό, είναι κάτι που θα το αποδείξει η ιστορία.

● Εναλλακτικό πανηγύρι. Οι ίδιοι δηλώνουν «Αθηναίοι υπερρεαλιστές», δεν θέλουν προβολή και συνεντεύξεις και αρνούνται φανατικά οποιαδήποτε προοπτική τιμητικών διακρίσεων και βραβείων. Το βέβαιο είναι ότι τα παιδιά της ομάδας του «Φαρφουλά» –όνομα που οφείλει την ύπαρξή του στον δημοφιλή ήρωα του Δημοσθένη Βουτυρά– διαμορφώνουν τον πιο παρεμβατικό λόγο στην πόλη, εκδίδοντας ένα φροντισμένο περιοδικό και οργανώνοντας αξιομνημόνευτα λογοτεχνικά δρώμενα. Διαθέτουν και βιβλιοπωλείο στα Εξάρχεια.

● New Entry. Μπορεί να μην πρόκειται ακριβώς για νέα είσοδο, αλλά μάλλον για νέα επιδρομή. Γιατί πως αλλιώς να εξηγήσεις τον δημιουργικό εκδοτικό καταιγισμό του «Σαιξπηρικόν» από τη Θεσσαλονίκη με πληθώρα ποιητικών συλλογών (η μία από αυτές κατάφερε να πάρει και το Κρατικό Βραβείο) αλλά και τις πολυσυζητημένες επανεκδόσεις των βιβλίων του Δημήτρη Δημητριάδη; Υπεύθυνος των εκδόσεων είναι ο εξαιρετικός ποιητής Γιώργος Αλισάνογλου, που διατηρεί το πιο όμορφο βιβλιοπωλείο στην πόλη της Θεσσαλονίκης, δικαιώνοντας αυτό που λεγόταν παλιά, ότι τη λογοτεχνία στη Θεσσαλονίκη τη διαμορφώνουν ακόμα τα λογοτεχνικά στέκια και οι παρέες.

● Αγαπημένα μέρη του Βιβλιόφιλου. Η μικρή αίθουσα της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, όπου διεξάγονται οι συζητήσεις με τίτλο «Λέξεις και Σκέψεις», έχει αναμφίβολα μεταμορφωθεί σε σύγχρονο πνευματικό καταφύγιο. Από εδώ παρέλασαν πολυσυζητημένοι συγγραφείς και ανταλλάχθηκαν δημιουργικά πνευματικοί διαξιφισμοί με θέματα όπως ο φασισμός, η παγκοσμιοποίηση αλλά και το ποδόσφαιρο. Επιπλέον, έξω από τη Στέγη έχει στηθεί η δεύτερη ανοιχτή δανειστική βιβλιοθήκη της πόλης που λειτουργεί ήδη στην Κηφισιά και όπου οι βιβλιόφιλοι μπορούν να ανταλλάσσουν δωρεάν τα αγαπημένα τους βιβλία. Όσο για τους νέους χώρους, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το Free Thinking Zone του ομώνυμου βιβλιοπωλείου της οδού Σκουφά. Μπορεί ως πνευματικός χώρος να διατρανώνει ηχηρά τις αρχές του φιλελευθερισμού, αλλά παράλληλα αποδεικνύει ότι η Αθήνα σε κάποια σημεία παραμένει η ανοιχτή πόλη του διαλόγου και της δημοκρατίας.

● Αγαπημένο pillow reading. Αστυνομικά και πάλι αστυνομικά από τον Βορρά, που εκδίδονται σε ταχύτατους ρυθμούς από τον Ψυχογιό και το Μεταίχμιο. Όσο για τον νουάρ αστέρα των ημερών, δεν είναι άλλος από τον Τζο Νέσμπο.

● Έκπληξη της χρονιάς. Ο Χρήστος Αγγελάκος και το πολυσυζητημένο Δάσος των Παιδιών από το Μεταίχμιο. Μπορεί να έχασε στο παραπέντε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας και του περιοδικού «Διαβάζω», αλλά απέσπασε το Βραβείο Μυθιστορήματος Athens Prize for Literature από το λογοτεχνικό περιοδικό (δέ)κατά, και μαζί τις εντυπώσεις. Η γραφή του, πειραματική και αέρινη, μοιάζει βγαλμένη κυριολεκτικά από τα βάθη ενός δάσους, καθώς απογειώνει ποικιλότροπα τη χαρά της ποίησης και τη μεταφοράς. Ο αναγνώστης χαίρεται να χάνεται στα μονοπάτια του και να ανακαλύπτει ότι το δάσος της ελληνικής λογοτεχνίας κρύβει τις δικές του απρόσμενες εκπλήξεις. Μόνο και μόνο το γεγονός ότι ο Αγγελάκος δεν ανήκει σε λογοτεχνικές παρέες, ότι παραμένει έξω από κάθε λογής κονκλάβια και δεν φέρει τη σφραγίδα του ακαδημαϊσμού αρκεί για να τον καταγράψεις στις πιο ευχάριστες εκπλήξεις της χρονιάς.

● Έρση Σωτηροπούλου. Από το άλλοτε απαγορευμένο Ζιγκ Ζαγκ στις Νεραντζιές –ποιος, άραγε, ξεχνά την υπόθεση Τατούλη;–, το οποίο επανεκδόθηκε πρόσφατα, μέχρι το βραβευμένο με το φετινό Κρατικό Βραβείο Διηγήματος Να νιώθεις μπλε, να ντύνεσαι κόκκινα (εκδόσεις Πατάκη), η Έρση Σωτηροπούλου αποδεικνύει ότι παραμένει παράδοξα πρωτότυπη και ανατρεπτική. Οι ήρωές της, παρά το πέρασμα του χρόνου, εξακολουθούν να δίνουν τη δική τους μάχη με τα κοινωνικά πλέγματα και τα μικροαστικά συμπλέγματα, αποδεικνύοντας ότι η Σωτηροπούλου δεν έχει ακόμα κάνει ανακωχή ούτε με την επανάσταση, ούτε με την καλή λογοτεχνία. Σήμερα ίσως να την έχουμε περισσότερο ανάγκη από ποτέ.

● Φαινόμενο ροκ σταρ. Οι βιογραφίες των ροκ σταρ είναι πλέον φαινόμενο, κυκλοφορούν σε καλές μεταφράσεις και γίνονται αφορμές για συζητήσεις και πάρτι. Την αρχή έκανε η συγκλονιστική ζωή του Κιθ Ρίτσαρντς που κυκλοφόρησαν στη σειρά «Λατέρνατιβ» οι εκδόσεις Το Ροδακιό, για να βρει την κατάλληλη απάντηση από το έτερος μέλος των Rolling Stones, τον Μικ Τζάγκερ, και τις εκδόσεις Ψυχογιός. Εδώ ο Τζάγκερ βιογραφείται από τον Φίλιπ Νόρμαν και συμπληρώνει αριστουργηματικά το δημιουργικό ντουέτο των ροκ βιογραφιών, που δεν διαβάζονται πλέον μόνο από ροκάδες αλλά από τους απανταχού βιβλιόφιλους.

ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

Το Αρχείο Καβάφη περιήλθε στην ιδιοκτησία του Ιδρύματος Ωνάση για να βρει ξανά το φως που του αξίζει. Από μόνος του ένας λόγος να χαμογελά κανείς το 2012.

ΦΡΟΝΤΙΣΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ

Sandro Penna -Σκεπτόμενος Ποδηλάτης, Το Ροδακιό: Τα διαμάντια δεν είναι μόνο παντοτινά αλλά μέσα από τα ελάχιστα εκατοστά της ύπαρξής τους αποκαλύπτουν ματωμένες ιστορίες και περιουσίες ανεκτίμητες. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με αυτή την πολύτιμη, σαν μικρό λογοτεχνικό διαμάντι, συλλογή με τα απέριττα ποιήματα του Penna από τις εκδόσεις Το Ροδακιό. Εξαίρετη η δουλειά του Ερρίκου Σοφρά στη μετάφραση και την επιμέλεια μιας τέτοιας συμπυκνωμένης δύναμης ποιητικής συλλογής, καθώς και η εκδοτική επιμέλεια της Τζούλιας Τσιακίρη, που επιτρέπει υποδειγματικά στα ποιήματα να αναπνέουν, υπηρετώντας την παλιά τελετουργία της ανάγνωσης με την απαραίτητη κοπή των σελίδων και αποπνέοντας πίστη σε μια εποχή που τα βιβλία έφεραν τη δική τους οντολογική αξία.

_________________________________

TOΠ 10 ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

1. Ρομπέρτο Μπολάνιο - 2666, Εκδόσεις Άγρα: Λίγοι το διάβασαν, πολλοί το σχολίασαν, ελάχιστοι το κατάλαβαν. Ωστόσο, το αριστουργηματικό έπος του Μπολάνιο με τα πέντε, ουσιαστικά, βιβλία να συναθροίζονται σε έναν μόλις τόμο μαρτυρά πληθώρα αφηγηματικών αναφορών και επιρροών, σουρεαλιστική δύναμη και μια γοητευτικά τρικυμιώδη γραφή που παρασύρει στο διάβα της τα πάντα. Το Βildungsroman (ολοκληρωμένο μυθιστόρημα) της χρονιάς.

2. Βαρλάμ Σαλάμοφ- Ιστορίες από την Κολιμά, Εκδόσεις Ίνδικτος:  Ο συγγραφέας Σαλάμοφ έζησε στο πετσί του τον απηνή σταλινικό διωγμό και παρέμεινε έγκλειστος σχεδόν τη μισή του ζωή στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Κολιμά. Η εμπειρία του αυτή μεταγράφεται, εν προκειμένω, σε μια σπαρακτική και ασπαίρουσα λογοτεχνική καταγραφή 2.000 σχεδόν σελίδων που σε κάνει να πιστεύεις ότι τα καλύτερα μυθιστορήματα φωλιάζουν στις πιο δυσάρεστες, ανθρώπινες καταστάσεις.

3. Τζέφρι Ευγενίδης - Σενάριο Γάμου, Εκδόσεις Πατάκη: Το Σενάριο Γάμου είναι η καλύτερη απόδειξη ότι τα μπεστ σέλερ αποτελούν καθαρά αμερικανική υπόθεση. Παρότι γραμμένο με τους λογοτεχνικούς τρόπους του 19ου αιώνα, το βιβλίο του Ευγενίδη φέρνει εύλογα στον νου τα αμερικανικά σίριαλ και τα campus novels από τα άδυτα των μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων. Δεν λείπουν και οι αναφορές στον τόπο καταγωγής του Ευγενίδη, την Ελλάδα.

4. Δημήτρης Ψαρράς - Η μαύρη βίβλος της Χρυσής Αυγής, Εκδόσεις Πόλις: Τα φασιστικά παιχνίδια και ο ρεβανσιστικός λόγος της Χρυσής Αυγής είναι φαινόμενα καθημερινά, αλλά ποιος πραγματικά ξέρει την ιστορία της; Όλα τα μελανά σημεία ενός κόμματος που απειλεί σοβαρά τις δημοκρατικές μας αντιστάσεις φέρνει στο φως ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαρράς, αναλύοντας την ιστορία της Χρυσής Αυγής από τις αρχές της δεκαετίας του '80 μέχρι σήμερα.

5. Δημήτρης Στεφανάκης - Φιλμ Νουάρ, Εκδόσεις Ψυχογιός:  Ο συγγραφέας διακονεί με συνέπεια τις αρχές του κλασικού μυθιστορήματος και γράφει ένα βιβλίο για μία από τις πιο εμβληματικές φιγούρες του 20ού αιώνα, τον Βασίλη Ζαχάρωφ. Απόλυτα μυθιστορηματικός, ούτως ή άλλως, ο ήρωάς του δίνει πολλαπλές αφορμές για να καταγραφούν τα πιο ανήκουστα συναπαντήματα και οι πιο τραγικές ιστορίες αγάπης, με πρωταγωνιστές, εκτός από τον ίδιο τον Ζαχάρωφ, τα σημαντικότερα πρόσωπα της σύγχρονης διπλωματικής ιστορίας.

6. Χρήστος Αστερίου - Ίσλα Μπόα, Εκδόσεις Πόλις: Ο τρόπος αφήγησης θυμίζει καθαρόαιμο story teller, αλλά η πλοκή του ικανότατο ρέκτη του μεταμοντερνισμού. Το σίγουρο είναι ότι αν ο Χρήστος Αστερίου ζούσε σε κάποια άλλη πλευρά του πλανήτη, θα αναγνωριζόταν για την ατόφια και εξαίρετη λογοτεχνική του στόφα. Αυτό που, για την ώρα, διαδραματίζεται σε διαφορετικές πλευρές του πλανήτη είναι οι ιστορίες των διάφορων πρωταγωνιστών του βιβλίου, γεγονός που ξενίζει όσους αρέσκονται να καταναλώνουν αποκλειστικά ντόπιες αφηγήσεις με λογοτεχνική ημερομηνία λήξης.

7. Δημήρης Σωτάκης - Ο θάνατος των ανθρώπων, Εκδόσεις Κέδρος: Ο Δημήτρης Σωτάκης δίνει, χρόνια τώρα, το στίγμα ενός πρωτότυπου και ανένταχτου ειδολογικά μυθιστοριογράφου. Η φρενιασμένη γραφή του ξεχωρίζει ανάμεσα στις βαρετές ιστορίες για κοπέλες που αγάπησαν και άντρες που δεν αποποιήθηκαν ποτέ την ταυτότητά τους. Σε αντίθεση με άλλα μαζικά αφηγήματα, οι άνθρωποι-πρωταγωνιστές του Σωτάκη μοιάζουν με πρωτότυπους φορείς ιδεών και το μυθιστόρημά του με μια δυνατή, ευφάνταστη αλληγορία.

8. Λεονάρδο Παδούρα - Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά, Εκδόσεις Καστανιώτη: Το αίμα κυλάει όσο πρέπει καυτό, τα πρόσωπα είναι αρκούντως συγκλονιστικά και οι εικόνες από την Αβάνα συνάμα θελκτικές και αποτρόπαιες. Όλα αυτά συμβαίνουν στο συγκλονιστικό έπος με θέμα την πολυτάραχη Κούβα στα τέλη της δεκαετίας του '70 και τη δολοφονία του Τρότσκι, ασχέτως αν τελικά το ίδιο το γεγονός καταγράφεται στις 688 σελίδες ως μια απλή λεπτομέρεια σε ένα πολυτάραχο χρονικό για τις χαμένες ουτοπίες.

9. Νικόλ Κράους - Όταν όλα καταρρέουν, Εκδόσεις Μεταίχμιο: Δεν είναι να απορείς που η γοητευτική σύζυγος του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ μπορεί και ξεπερνά σε λογοτεχνική επάρκεια τον διάσημο πλέον Νεοϋορκέζο συγγραφέα. Το βιβλίο της είναι ίσως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς από την άποψη της λογοτεχνικής επάρκειας, του συνδυασμού περίτεχνων αφηγηματικών τρόπων και εσωτερικών υποδηλώσεων. «Βρίσκουμε παρηγοριά στις συμμετρίες της ζωής επειδή υπαινίσσονται ένα σχέδιο εκεί όπου δεν υπάρχει κανέναν», γράφει η Κράους, γεγονός που εξηγεί και τον εσωτερικό πυρήνα της πολυδιάστατης αφήγησής της.

10. Τομ Ράχμαν - Τίτλοι Τέλους, Eκδόσεις Κέδρος: Ο Τομ Ράχμαν γράφει ένα βιβλίο για το τέλος των εντύπων και στοχεύει κατευθείαν στην καρδιά. Γραμμένο με αγάπη για τη διαχρονική αξία που έχουν το μελάνι της εφημερίδας, οι ανθρώπινες ιστορίες και το τάλαντο της πένας, το βιβλίο του Ράχμαν αποδεικνύει στην ουσία του ότι η γραφή διατρανώνεται πανηγυρικά μόνο εκεί όπου υπάρχει χαρτί. Το τέλος της δημοσιογραφίας ή η αρχή μιας άλλης εποχής, όπως και να έχει το βιβλίο του Ράχμαν είναι γραμμένο για μια εποχή κατά την οποία οι λέξεις συνιστούν πολύτιμη περιουσία στην ιστορία της δημοσιογραφίας.