Κάτι το αίσχος με το Νοσοκομείο Φυλακών «Άγιος Παύλος», κάτι το νέο νομοσχέδιο που ετοιμάζει το υπουργείο Δικαιοσύνης, κάτι τα σχετικά ρεπορτάζ ξένων μέσων όπως η «Guardian» και το Associated Press, ήρθε ξανά στην επικαιρότητα το θέμα της ανεπάρκειας, της κακοδιαχείρισης, των φαινομένων αυταρχισμού και του υπερπληθυσμού των ελληνικών φυλακών.
Το ζήτημα των φυλακών είναι ένα ακόμα από εκείνα που η πολιτεία μας προτιμά να κρύβει βιαστικά κάτω από το χαλί, με τη διαφορά ότι κοντά 13.000 χιλιάδες έγκλειστοι νοματαίοι είναι πια πάρα πολλοί για να είναι «αόρατοι». Για την ακρίβεια, είναι τετραπλάσιοι απ' όσους αντέχουν οι υφιστάμενες υποδομές. Αριθμός που αντί να «πέφτει» μέσω μειώσεων ποινών για ήσσονος σημασίας αδικήματα και άλλων ευεργετικών διατάξεων, όπως συμβαίνει πια στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, εμφανίζει αυξητικές τάσεις, με αποτέλεσμα, αντί να γκρεμίζουμε φυλακές, να χτίζουμε καινούργιες, όπως αυτές που έχουν εξαγγελθεί στη Δυτική Αττική, στον Δομοκό και στη Νεάπολη της Κρήτης. Η κατάσταση, μάλιστα, είναι χειρότερη για όσους κρατούνται στο Μεταγωγών καθώς και στα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα. Ακόμα και υψηλά ιστάμενοι κρατικοί λειτουργοί, όπως ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Εφετών Θεσσαλονίκης, χτυπάνε «καμπανάκι» για τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης και το «αδιαχώρητο» που επικρατεί πίσω από τα κάγκελα.
Πρόσφατα, πάλι, έκθεση διακομματικής επιτροπής που συνέστησε η Βουλή επεσήμανε τον υπερβολικό συνωστισμό, τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των εγκλείστων και την κατά βάση εκδικητική αντίληψη του σωφρονισμού στην Ελλάδα, με τον πρόεδρό της Δημήτρη Λιντζέρη να τονίζει ότι «οι κρατούμενοι είναι στη φυλακή όχι για να τιμωρηθούν, αλλά επειδή ακριβώς τιμωρήθηκαν». Σημείωνε τις σοβαρές ελλείψεις σε γιατρούς, νοσηλευτές, εγκληματολόγους, ψυχολόγους, σωφρονιστικούς υπαλλήλους, υποδομές και ζητούσε την κατάργηση ή μεταφορά μιας σειράς καταστημάτων –με τον Κορυδαλλό των 2.100 κρατουμένων και τη 220% πληρότητα κορυφαίο στη λίστα– η λειτουργία των οποίων είναι εντελώς ασύμβατη με τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. «Στάβλους ανθρώπων» χαρακτηρίζουν, εξάλλου, τα σωφρονιστικά μας ιδρύματα μέχρι και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι σε αυτά.
Δεν φταίνε μόνο οι λειψές εγκαταστάσεις, φυσικά, ούτε η πολυδιαφημισμένη «άνοδος της εγκληματικότητας». Φταίει, κυρίως, η ευκολία με την οποία εκδίδονται αποφάσεις εγκλεισμού, η αύξηση της διάρκειας των ποινών αλλά και του πραγματικού χρόνου φυλάκισης, καθώς επίσης και οι «μακάριοι» ρυθμοί με τους οποίους κινείται γενικότερα η δικαιοσύνη στην Ελλάδα. Μετά και τη δραπέτευση του Χριστόδουλου Ξηρού, οι άδειες εξόδου δίνονται με το σταγονόμετρο, κι ας είναι ελάχιστοι αναλογικά οι κρατούμενοι που έχουν κάνει «κακή» χρήση του ευεργετήματος. Σημειωτέον ότι το 57% των κρατουμένων είναι μετανάστες που κατά κανόνα καταδικάζονται και φυλακίζονται πολύ ευκολότερα και για περισσότερο διάστημα από τους Έλληνες που θα υποπέσουν στα ίδια αδικήματα, στο πλαίσιο ενός ιδιότυπου «απαρτχάιντ». Ένα γενναίο 34% αποτελούν, πάλι, οι καταδικασμένοι για υποθέσεις ναρκωτικών, απλοί χρήστες ή εξαρτημένοι στην πλειονότητά τους, δέσμιοι μιας απαρχαιωμένης αντιναρκωτικής νομοθεσίας και μιας τιμωρητικής λογικής, ακριβής στα πίτουρα και φτηνής στ' αλεύρι.
Η ιστορία με τα κακώς κείμενα στις φυλακές είναι παλιά στην Ελλάδα – αρκεί να θυμηθεί κανείς τις καταγγελίες για τα «κολαστήρια» της Κέρκυρας και του Γεντί Κουλέ παλιότερα, τις επανειλημμένες εξεγέρσεις των κρατουμένων, τις απεργίες πείνας καθώς και το κίνημα που αναπτύχθηκε τέλη της δεκαετίας του '70-αρχές '80, συντελώντας στην υλοποίηση μιας σειράς θετικών αλλαγών στο σωφρονιστικό μας σύστημα. Μια αναμόρφωση, βέβαια, ελλιπής και σίγουρα ανεπαρκής για τα σημερινά δεδομένα, με τις καταγγελίες για «πισωγυρίσματα» σε εποχές αλγεινές να είναι πολλές. Πολύμηνες προφυλακίσεις, κελιά όπου στοιβάζονται είκοσι, ακόμα και τριάντα νοματαίοι, κουβέρτες και ρουχισμός με το... δελτίο, τριτοκοσμικές συνθήκες υγιεινής, υποτυπώδης ή ανύπαρκτος κλιματισμός, υποβαθμισμένη διατροφή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, υπερκοστολογημένα είδη πρώτης ανάγκης, αυταρχισμός, κακομεταχείριση, ακόμα και βασανιστήρια σε κάποιες περιπτώσεις. Και από κοντά οι «νονοί», οι συμμορίες και τα κυκλώματα, πρόβλημα «ενδημικό» που δείχνει να έχει φουντώσει τα τελευταία χρόνια.
Μέγα ζήτημα υπάρχει επίσης με τους κρατούμενους που ασθενούν και ειδικά με τους ψυχικά πάσχοντες, όπως αποκάλυψε και το σκάνδαλο του Αγίου Παύλου, ενός «κατ' όνομα μόνο νοσοκομείου», όπως το χαρακτηρίζει η δικηγόρος Ηλέκτρα-Λήδα Κούτρα. Και δεν είναι μόνο αυτό: «Εκατοντάδες κρατούμενοι σε διάφορες φυλακές και Α.Τ. ανά τη χώρα αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας σε συνθήκες κράτησης εντελώς ασυμβίβαστες με την κατάστασή τους – ένα απόλυτο όνειδος και φυσικά μια κραυγαλέα καταπάτηση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μεταξύ άλλων, κρατούνται υπόδικοι οροθετικοί και άνθρωποι με άνοια...». Όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης, η χώρα μας, λέει, υπολείπεται σοβαρά όλων των υπολοίπων κρατών της Ε.Ε. και όλων των σχετικών συστάσεων και κανόνων. «Ήδη εκπροσωπώ ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου πάνω από 750 κρατούμενους που ελπίζουν να "πιεστεί" αρκετά η Ελλάδα, μήπως αρχίσουν να αλλάζουν κάποια πράγματα. Το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση απάνθρωπης-εξευτελιστικής μεταχείρισης) δεν αναστέλλεται ούτε σε περίπτωση πολέμου. Αν ένα κράτος δεν μπορεί να εγγυηθεί στον κρατούμενο ότι δεν θα τον βασανίσει, ότι δεν θα τσαλαπατήσει σαν σκουπίδι την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του, τότε οφείλει να τον απελευθερώσει!» διακηρύττει.
«Ο φιλελευθερισμός στο ποινικό και σωφρονιστικό επίπεδο ηττάται διαρκώς από την ποινική αυστηρότητα και τιμωρητικότητα» επισημαίνει από τη δική του πλευρά ο επίκουρος καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Νίκος Κουλούρης που συμμετέχει στο ερευνητικό πρόγραμμα «Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Φυλακών». «Η λογική της άκριτης αποθήκευσης ανθρώπων συγκρούεται ευθέως με τη ρητορική που τάσσεται υπέρ της βελτίωσης του σωφρονιστικού συστήματος, την προώθηση εναλλακτικών ποινών και τη μείωση του πληθυσμού στις φυλακές» έλεγε σε συνέντευξη Τύπου που δόθηκε προ ημερών. Αναγνώρισε, ωστόσο, πως υπάρχουν και θετικά σημεία: «Το γεγονός ότι κάνουμε κάτι στο θέμα της υποβολής παραπόνων στις φυλακές –υπάρχει, μάλιστα, συγκεκριμένη τηλεφωνική γραμμή που μπορούν πια αυτά να υποβάλλονται– καθώς και στο θέμα της καταγραφής των περιστατικών βίας ή κακομεταχείρισης, η ύπαρξη σχετικού μητρώου, η –έστω και καθυστερημένη– κύρωση του προαιρετικού πρωτοκόλλου της σύμβασης κατά των βασανιστηρίων, τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, οι θεραπευτικές κοινότητες, οι σταθμοί συμβουλευτικής...».
Ψιχία, βέβαια, αποτελούν τα προαναφερθέντα, και αυτά κατακτημένα με πολύ μόχθο κι αγώνα. Παρότι ούτε οι διακηρύξεις ούτε το καταρχάς νομοθετικό πλαίσιο λείπουν, η εν γένει στάση της ελληνικής Πολιτείας απέναντι στο ζήτημα «φυλακές» κυμαίνεται μεταξύ πλήρους αδιαφορίας (για τα δικαιώματα και τις συνθήκες κράτησης) και τιμωρητικής αυθαιρεσίας. Αφενός ο νέος νόμος για την αναδιάρθρωση της αστυνομίας τής δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθεί υπόπτους και να συλλέγει πληροφορίες ακόμα και εντός των φυλακών. Κι ενώ, καταρχάς, το μέτρο «δείχνει» τους επικίνδυνους ποινικούς, ανομολόγητος στόχος είναι οι δεκάδες κρατούμενοι που αυτοπροσδιορίζονται ως πολιτικοί και προέρχονται από οργανώσεις αντάρτικου πόλης – κάποιοι, μάλιστα, ανάμεσά τους έχουν προφυλακιστεί χωρίς δίκη και με ελλιπή στοιχεία. Αφετέρου το νομοσχέδιο που ετοιμάζει το υπουργείο Δικαιοσύνης αυστηροποιεί τη λειτουργία των φυλακών, εφαρμόζοντας κλιμακούμενα επίπεδα πειθαρχικού ελέγχου και τιμωρίας που θα επιβραβεύουν τη ρουφιανιά και θα ανατρέπουν κεκτημένα ετών, σύμφωνα με καταγγελίες κρατουμένων, αποθαρρύνοντας παράλληλα τυχόν διεκδικήσεις. Ήδη τις προηγούμενες μέρες οι γυναίκες κρατούμενες στον Κορυδαλλό πραγματοποίησαν στάση διαμαρτυρίας, ενώ αναβρασμός λέγεται πως επικρατεί και στην ανδρική πτέρυγα.
Αντί, δηλαδή, να δοθεί έμφαση σε ζητήματα ουσιώδη για την ομαλή κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων που είναι, υποτίθεται, ο απώτερος σωφρονιστικός στόχος μιας σύγχρονης δημοκρατικής Πολιτείας –περισσότερες επισκέψεις και άδειες, θεσμοθέτηση της συνεύρεσης με ερωτικούς συντρόφους/συζύγους, λιγότερες και πιο ευέλικτες ποινές με στόχο την αποσυμφόρηση των φυλακών, περισσότερες δυνατότητες ψυχαγωγίας και επιμόρφωσης, επιπλέον θέσεις εργασίας που θα ελάφρυναν τις ποινές αλλά και την «κονσερβοποίηση»–, εκείνο που προβάλλεται είναι ακόμα περισσότερος έλεγχος, ακόμα μεγαλύτερος «ρεβανσισμός». Συνάδει, βέβαια, με την εποχή – αν μια φυλακή είναι καθρέφτης της κοινωνίας που τη φτιάχνει, επόμενο είναι ν' αντανακλά μια γενικότερη εικόνα αυξημένης επιτήρησης, «ψαλιδίσματος» δικαιωμάτων, καλλιέργειας δαρβινικών αντανακλαστικών και υιοθέτησης αυταρχικότερων μεθόδων και νοοτροπιών, όπως αυτή που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Καλή λευτεριά και περισσότερη αξιοπρέπεια – για όλους μας.
σχόλια