Σήμερα πήγα στη Μονή της Χώρας και μετά στο Aksaray.
Αυτή, η ίσως ωραιότερη βυζαντινή εκκλησία που υπάρχει, είναι ένδοξη για τα ψηφιδωτά της. Αλλά εμένα μ' αρέσουν εξίσου οι ξεθωριασμένες της τοιχογραφίες.
Έχεις την αίσθηση ότι ο αγιογράφος διαλύθηκε για να γίνει ένα με τον αχειροποίητο κόσμο του πνέυματος -όπως διαλύεται η σκόνη στο νερό για να γίνει χρώμα. Ακούγεται πομπώδες, ωστόσο αποτελεί την κορυφαία προυπόθεση της θρησκευτικής τέχνης: για να ζωγραφίσεις αγίους, πρέπει να θρυματίσεις το εγώ σου (που συνήθως στους καλλιτέχνες είναι μεγάλο).
Το γεγονός ότι βλέπω αυτές τις εικόνες του μύχιου ελληνισμού σε τουρκικό χώμα, οπωσδήποτε με επηρρεάζει.
Θυμάμαι τους στίχους του Σαββόπουλου:
Μαλλιαροί τοξότες της Σκυθίας
με κοιτάνε μέσα από εικόνες Παναγίας
Η αυστηρότητα του βλέμματός της...
Αλλά, εσχάτως η Ελλάδα αποδεικνύεται πρωθιέρεια της μισαλοδοξίας. Είναι η μόνη Ευρωπαική χώρα που δεν έχει τζαμί, με χιλιάδες νόμιμους μουσουλμάνους καταχωρημένους.
Στην Ισταμπούλ, σε μια στροφή της πιο κεντρικής πλατείας της, βλέπεις αυτό:
(ο ναός είναι εν ενεργεία)
Παλιότερα, με αφορμή ένα άρθρο του νηφάλιου και καίριου Νταλρίμπ, είχα γράψει τα εξής σχετικά με τις θρησκευτικές διαφιλονικίες Ελλήνων και Τούρκων:
Διαβάζοντας το χυμώδες, δροσερό γράψιμο του Ουίλιαμ Νταλρίμπλ στο τελευταίο «New York Review of Books», για τις κρυφές συγγένειες χριστιανών και μουσουλμάνων, θυμήθηκα ξανά τον περίφημο συγγραφέα του «Ταξιδιού στη σκιά του Βυζαντίου», που είναι το διαμάντι της σύγχρονης ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και έρευνας. Οπως το συνηθίζει, ο αυθόρμητος, απλός Σκωτσέζος στέκεται κυρίως σε εκείνα που ενώνουν τους ανθρώπους, παρά τους χωρίζουν. Μιλάει, λοιπόν, για το γόνιμο σμίξιμο του Ισλάμ και της Δύσης στην παρένθεση του Μεσαίωνα. Για την εμφατική άποψη του προφήτη Μωάμεθ ότι δεν ιδρύει μια καινούργια θρησκεία, αλλά ότι μεταγγίζει τη θεία αποκάλυψη στους Αραβες της χερσονήσου, όπως αυτή έχει ήδη αποκαλυφθεί σε προηγούμενους προφήτες, όπως ο Αβραάμ, ο Μωυσής και ο Ιησούς! Για την αποδοχή μεγάλου μέρους της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης από το Ισλάμ, την υιοθεσία των μωσαϊκών νόμων για την περιτομή και την καθαριότητα, την αναφορά του Κορανίου στους χριστιανούς ως τους «πιο κοντινούς στην αγάπη μας» ή για το απόσπασμα της Σουρία που συμβουλεύει τον μουσουλμάνο να πει στον χριστιανό, όταν τον συναντήσει: «Πιστεύουμε σε αυτό που έχει σταλεί σε εμάς και σε αυτό που έχει σταλεί σε εσάς! Ο θεός μας και ο θεός σας είναι ένας - και σε αυτόν έχουμε παραδοθεί». Μιλάει, επίσης, για τον Αγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, που μεγάλωσε στην αυλή της δυναστείας Ουμαγιάντ στη Δαμασκό (στην πνευματική φωλιά του νεαρού τότε ισλαμισμού) και θεωρούσε τον ισλαμισμό απλώς μια ετερόδοξη μορφή του χριστιανισμού. Ο πατέρας του ήταν φίλος του χαλίφη αλ Γιαζίντ και ο ίδιος, όταν γέρος πια φόρεσε το ράσο του μοναχού και εγκατεβίωσε στην ερημιά της μονής του Μαρ Σάμπα (Αγίου Σάββα) για να γράψει το αριστούργημά του για τις αιρέσεις του χριστιανισμού (την «Πηγή της Γνώσεως»), αναφέρθηκε στον ισλαμισμό, πρώτος αυτός, με φανερή ηπιότητα: τον θεώρησε μια απλή αίρεση σαν τον νεστοριανισμό - αίρεση πάντως. Το δροσερότατο άρθρο του Νταλρίμπλ (με αφορμή πρωτίστως το βιβλίο του Ρίτσαρντ Φλέτσερ «Ο σταυρός και η ημισέληνος», που μόλις κυκλοφόρησε) είναι ένας απροσδόκητος αντίλογος στη λύσσα με την οποία οι δύο μεγάλες θρησκείες του πλανήτη σκάβουν το χάσμα ανάμεσά τους. Δεν είναι, ωστόσο, απροσδόκητος για τους αναγνώστες του «Ταξιδιού στο Βυζάντιο», που ήταν κατάστικτο με εικόνες συγκρητισμού ανάμεσα στις δύο θρησκείες που διαχύθηκαν και αντιδανείστηκαν πολλά πράγματα στη ζεστή κοιλιά της Μέσης Ανατολής.
____
Μετά περιπλανήθηκα στα σοκάκια του Αksaray. Τυπικό προάστιο, φαινομενικά άχαρο, αλλά ενδιαφέρον γιατί είναι απόλυτα αντιτουριστικό. Στο Horhor hammami, ένα χαμάμ της γειτονιάς, μπήκα το μεσημέρι για ένα μασάζ με 15 λίρες.
Αρχίζω όμως και βαρυέμαι τη μοναξιά μου.
Ίσως αύριο επιστρέψω Θεσσαλονίκη, πάρω το αυτοκίνητο και το βράδυ βρίσκομαι στην πόλη που αγαπώ πάνω από όλες: την Αθήνα.
