Μια και ξεκινάμε χωρίς εκπλήξεις, πέστε μου κατά πόσο ο καλλιτέχνης πρέπει να συμμετέχει στις πολιτικές διαδικασίες της εποχής του.
Εξαρτάται σε ποιους αγώνες εγκαλείται: πνευματικούς, πολιτικούς, εθνικοαπελευθερωτικοΰς ή κομματικούς;
Διαλέξτε.
Όποιον αγώνα και να διαλέξω, ο ποιητής μένει μάλλον ανεπηρέαστος στον ποιητικό αγώνα του να δημιουργήσει ένα έργο που στο τέλος θα τον ξεπεράσει και θα τον κάνει αθάνατο. Πολλές φορές οι κοινωνικοί αγώνες όχι μόνο δεν τον βοηθούν, αλλά κυριολεκτικά τον θάβουν. Τον φθείρουν σε πράγματα που δεν έχουν άμεση σχέση με το έργο του.
Όταν όμως το έργο του δεν τρέφεται από το αλάτι της κοινωνικής εμπειρίας, απογειώνεται σ' ένα ιδιωτικό, εγωιστικό σύμπαν.
Και γιατί το αλάτι της κοινωνικής εμπειρίας να είναι μόνο οι κοινωνικοί αγώνες. Η περιπέτεια της ζωής υπάρχει σε κάθε ποιητή καλό, κι ας μην υποδηλώνεται εμφανώς. Άλλωστε, δέστε, οι καλύτεροι μας ποιητές δεν έχουν τραφεί με κοινωνικούς αγώνες.
Εγώ μιλώ για το δυναμικό, το ποικίλο της προσφοράς του ποιητή. Αρκεί να γράφει στίχους όταν γύρω του όλα διακινδυνεύουν;
Κατά τη γνώμη μου, μόνον οι στίχοι δεν φτάνουν. Πρώτα απ' όλα, γιατί αυτοί που επηρεάζονται από τα βιβλία είναι ελάχιστοι. Υπάρχουν όμως συσπειρώσεις γύρω από τα λογοτεχνικά σωματεία - και υπάρχουν τέσσερα πέντε στην Αθήνα και άλλα δύο στη Θεσσαλονίκη.
Μου μυρίζουν ναφθαλίνη. Εσάς;
Όχι πάντα. Ξέρετε, αυτά τα σωματεία δεν έχουν στόχο τόσο τους συνδικαλιστικούς αγώνες όσο την πνευματική, πολιτιστική δράση. Προωθούν νέα πρόσωπα που ούτε το κράτος ούτε οι δημοσιογράφοι έχουν ανακαλύψει και φυσικά τους βοηθούν να αρθρώσουν τον ποιοτικό τους λόγο. Βέβαια, χωρίς τα σωματεία, σας διαβεβαιώνω, δεν θα υπήρχαν σήμερα ούτε συντάξεις λογοτεχνών ούτε αγορές βιβλίων.
Πώς ορίζετε τη νεότητα;
Σαν τόλμη μέσα σε μια συγκρατημένη ατολμία. Να είμαστε τολμηροί μέσα στις προφυλάξεις μας.
Η κυριότερη τόλμη των νέων ίσως και να 'ναι ο έρωτας.
Μην το λέτε αυτό. Πολλές φορές ο έρωτας, όσο περνούν τα χρόνια, γίνεται βιαιότερος. Ξέρετε, άλλωστε, υπάρχουν άνθρωποι που δεν ερωτεύθηκαν ποτέ. Και άλλοι που ερωτεύονται συχνά.
Μπορεί ο έρωτας να σημαίνει το ίδιο πράγμα για όλους;
Όχι, αλλά υπάρχουν και διαφορετικές διαβαθμίσεις: από το πάθος που οδηγεί στον παραλογισμό ως τον απόλυτα φιλήσυχο έρωτα - είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας. Γι' αυτό ας μη μιλάμε ψυχρά - σαν να 'μαστε Καρτέσιοι. Άλλωστε στην Ελλάδα ο έρωτας πάντα έπαιζε ισχυρότερο ρόλο από την πολιτική.
Επιμένω ότι ο έρωτας είναι η τολμηρότερη πράξη μας.
Ναι, ίσως, αν σκεφτούμε τις πράξεις της αυτοκαταστροφής από έρωτα και τους ανθρώπους που χάθηκαν γιατί δεν μπόρεσαν να υποτάξουν τα συναισθήματα τους.
Κι όμως κανείς δεν μετάνιωσε.
Μην το λέτε. Πολλοί μετάνιωσαν αρκετό χρόνο μετά. Άλλωστε, εσείς πού το ξέρετε; Είστε πολύ νέος για να κρίνετε αν οι αποφάσεις του έρωτα είναι πάντα δικαιωμένες.
Εσείς μετανιώσατε για τους έρωτες που τραβήξατε ως τα όρια τους;
Δεν έχω μετανιώσει, γιατί έχω κι ένα αντίκρισμα ποιητικό για το οποίο δεν είμαι δυσαρεστημένος.
Εκεί δικαιώνεται ο έρωτας λοιπόν;
Δεν ξέρω αν ο έρωτας αυτός καθεαυτός φτάνει για να δικαιώσει τον άνθρωπο σαν ύπαρξη πάνω στο σύμπαν. Δεν το νομίζω.
Εγώ το πιστεύω ακράδαντα.
Γιατί είστε νέος. Πάρα πολύ άνθρωποι έχουν πικρά μετανιώσει για τις καταστάσεις που τους οδήγησε ο έρωτας.
Μου φαίνεστε λίγο συντηρητικός.
Με έχουν κατηγορήσει για συντηρητισμό - η συνέντευξη που έδωσα στο «Διαβάζω» θεωρήθηκε το άκρον άωτον του συντηρητισμού. Εγώ όμως την έδωσα για να μείνει.
Δεν θα μείνει όμως, κύριε Ασλάνογλου. Μένουν μόνο οι στιγμές του παραδομού μας. Για ποιο λόγο νομίζετε ότι θα μείνει η ποίηση σας;
Για ποιο;
Γιατί δείχνει το πληγωμένο, το σπαρασσόμενο εσωτερικό της τοπίο.
Ξέρετε, δεν είναι θέμα απόκρυψης - είμαι πολύ ειλικρινής. Όμως δεν ξέρω αν το έχετε διαπιστώσει, η ποίηση μου είναι βασικά ηθικολογική. Αποδέχομαι μια τάξη ιδεών που μου θέτει κάποια όρια. Κατ' αρχήν δεν μ' αρέσει η αθυροστομία.
Η ηθικολογία κρύβει συχνά ενοχές.
Όχι. Το ότι θέλω να ταράξω την ισορροπία του κόσμου δεν σημαίνει ότι είμαι αναγκαστικά ένοχος για κάτι.
Έχει να κάνει αυτό με το είδος ή την ποιότητα των ερωτικών σας εμπειριών;
Η ποίηση μου έχει καταγράψει αυτά τα οποία δεν θα μπορούσα βασικά να κάνω. Είναι στην ουσία ένας παραπληρωματικός λόγος. Και δεν έχει περιγραφικό χαρακτήρα.
Θα μπορούσε να εξορκίζει τις επιθυμίες.
Ναι, έστω. Αλλά νομίζω ότι υπηρετώ τον απόηχο του γεγονότος. Στην προσωπική μου ζωή δεν αποκρύπτω ποτέ τίποτε, αλλά στην ποίηση φιλτράρω διαισθητικά το κάθε γεγονός - ο κάθε στίχος κρύβει πολύ μόχθο.
Η ποιητική υπέρβαση του γεγονότος γίνεται ηθικολογικά για να αθωωθεί στη συνείδηση σας;
Υπάρχει μια εξιδανίκευση και ένας λυρισμός που ξεκινά από μια ρομαντική διάθεση. Δεν θέλω να δώσω τη δική μου αντιδικία με το περιβάλλον αλλά να αποκρυσταλλώσω το βίωμα δείχνοντας την ηθική τάξη του κόσμου δεν είμαι οργισμένος ή βίαιος, αλλά μειλίχιος εσωτερικώς.
Φοβισμένος.
Δεν φοβάται πια κανείς να πει τα πράγματα με το όνομα τους - αυτό όλοι μπορούν να το κάνουν σήμερα ανώδυνα.
Και τι διακινδυνεύετε γράφοντας ποίηση;
Να μη πω αυτό που θέλω: να μη μπορέσω να εξορκίσω τις έμμονες ιδέες μου.
Ή να έλθετε αντιμέτωπος με ένα πρόσωπο αμακιγιάριστο.
Δεν μακιγιάρω τον εαυτό μου ούτε χρησιμοποιώ προσωπεία. Όμως αυτός είναι ο ψυχισμός μου κι αυτό φαίνεται απ' το ότι ορισμένες λέξεις επαναλαμβάνονται με μεγάλη συχνότητα σε όλες μου τις συλλογές.
Εκείνο που κυρίως ενδιαφέρει είναι νομίζω το ερωτικό σας τοπίο.
Το δέχομαι. Όμως δεν είμαι αποκλειστικά ερωτικός ποιητής. Μια κριτικός μου, γράφοντας για το «Αργό πετρέλαιο», ανέφερε ότι δεν μίλησα καθόλου για έρωτα - είπε πως υπάρχει στη συλλογή αυτή η αποξήρανση του αισθήματος.
Εννοείτε την Άντεια Φραντζή που έγραψε ότι το έργο σας είναι «προανάκριση για έναν σκοτωμένο κόσμο»;
Ναι. Ωραιότερος χαρακτηρισμός δεν έγινε ποτέ για το έργο μου.
Προανάκριση σημαίνει και εισαγγελέας.
Σημαίνει και κρίση από τα πριν-κρίση, με την κριτική αλλά και την ψυχοπαθολογική έννοια. Μην το παίρνετε δικαστικά.
Έχετε δίκιο. Μιλήστε μου λοιπόν για τους κριτικούς.
Με τους κριτικούς δεν τα πήγα ποτέ καλά. Με ενοχλεί που μου καταλογίζουν επιδράσεις από Σεφέρη, Ελύτη, Θέμελη, Αναγνωστάκη ή Σικελιανό που δεν έχουν καμία σχέση μαζί μου - άλλο βέβαια αν υπάρχουν απόηχοι. Αλλά αν είναι έτσι γιατί να μην πούμε για τις «επιδράσεις» από τον Άγρα, την Πολυδούρη, τον Γρυπάρη, τον Καρυωτάκη...
Γι'αυτό σας λέω.
Στην κριτική υπάρχει μεγάλος ερασιτεχνισμός ή πολλή αποτυχημένη ποίηση - ποιητές δηλαδή με χαμηλές επιδόσεις. Ή υπάρχει ιδεολογική ατοπία...
ΔΕΛΦΙΝΙΑ
Τα φώτα της Kαστέλλας τρέμουν μέσα στα δάκρυά σου, Πρίγκηπα
οι λόφοι πεθαίνουν πριν από μας, και τα έλη δε θα στεγνώσουν με σένα
όλα είναι μοντέρνα και όψιμα προς τη Γλυφάδα, όλα κατάφωτα
στην ψίχα της νύχτας, σχεδόν ανέλπιδα μπορείς να πεις
Kι όμως τα δάκρυα τρέχουνε τώρα ασυγκράτητα
η σκληράδα στο μοντέρνο γυαλί γίνεται όαση από ατμό και νεύρα
από ανταύγειες μιας διάρκειας που υπάρχει μόνο για σε
ανάμεσα σε μιαν αγάπη και σ’ ένα παγωμένο γιαπί
Θλιμμένος γυρίζω καθώς σουρουπώνει στο Mόλυβο
και στις ακρογιαλιές όπου έσυρες τα μαλλιά σου στις θερμασμένες
πισίνες και στα παλιά αρχοντικά
και στα τερατουργήματα κάποιας απλοϊκής καρδιάς καθώς βλασταίνει
στο πιο αθώο, στο πιο φιλντισένιο φιλί
γιατί η ανεύθυνη λέξη σου ούτε καν γράφτηκε μα θα γραφτεί
Άρχοντα. Πέφτει η νύχτα στη θάλασσα κι όλα είναι λίγα.
H ελπίδα μου είσαι, ένα θρύψαλο λύπης για μένα
(από τις Ωδές στον Πρίγκηπα, Ύψιλον 1991)
Απόσπασμα συνέντευξης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τέταρτο" τον Αύγουστο του 1985.
σχόλια