Η πανδημία μπαίνει σε φάση χρονιότητας και τα μέτρα, λένε οι ειδικοί, θα γίνουν μόνιμα. Η ενεργειακή κρίση σκοτεινιάζει εφιαλτικά το υποτιθέμενο ξέφωτο που θα έφερνε το τέλος της πανδημίας, ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται και η θηριωδία της απειλής των πυρηνικών οπλών να είναι στο προσκήνιο. Στη ρωσική τηλεόραση αρχηγός εθνικιστικού κόμματος αναδείκνυε τις αξιοθαύμαστες δυνατότητες των πυραύλων Σάρματ. Όπως έδειξαν σε προσομοίωση, μπορούν να αφανίσουν το Βερολίνο σε 106 δευτερόλεπτα, το Παρίσι σε 200 δευτερόλεπτα και στο Λονδίνο σε 202! Το ερώτημα πόσα λεπτά χρειάζεται για να καταστραφεί ολόκληρος ο πλανήτης έμεινε ανοιχτό. Η φρίκη σε όλο της το μεγαλείο. Η μεταμόρφωση του αδιανόητου σε ενδεχόμενο. Του ανοίκειου σε οικείο.
Kι αν αυτό είναι εν τέλει ο κόσμος μας; Ασύλληπτες κανονικότητες που εγκαθίστανται μέσα μας διεκδικώντας χώρο, χρόνο, αποδοχή. «Ιδού ο κόσμος σου», μας λένε, κι εσύ ανατριχιάζεις. Ανατριχιάζεις; Kαι για πόσο ακόμα; Η ανατριχίλα δεν είναι μια ιδιότητα διαρκείας. Κατευνάζεται, ημερεύει και γίνεται κομμάτι μιας νέας πραγματικότητας. Κι αυτός είναι ο εφιάλτης μιας άλλης ανατριχίλας. Το ήσυχο, κατευνασμένο δέρμα. Η αποδοχή. Η φυσικοποίηση. Η μεταμόρφωση του αποτρόπαιου σε κοινότοπο κακό.
Η έννοια της μεταμόρφωσης με παραπέμπει συνειρμικά στο ομώνυμο έργο του Κάφκα. «Όταν ο Γκρέγκορ Σάμσα ξύπνησε ένα πρωινό, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε πελώριο σκαθάρι […] Τα πολυάριθμα πόδια του, αξιοθρήνητα λεπτά σε σύγκριση με το υπόλοιπο του σώμα, ταλαντεύονταν ανήμπορα μπροστά στα μάτια του. “Τι μου συνέβη;” συλλογίστηκε. Όνειρο δεν ήτανε…” Αν δεν είχε προλάβει να πεθάνει ως απαξιωμένο και φρικαλέο έντομο, ίσως να είχε ενσωματωθεί στην οικογενειακή του ομάδα και να απολάμβανε μαζί με τη μητέρα, τον πατέρα και την αδελφή του μια θέση στο οικογενειακό τραπέζι. Μια ειδικά διαρρυθμισμένη θέση για μεταμορφωμένους πρώην ανθρώπους. Ο Κάφκα όμως φρόντισε να τον σώσει και να τον παραδώσει στην αιωνιότητα ως πεθαμένο, αποκαθαρμένο σκαθάρι.
Όλα τώρα συμβαίνουν σαν τίποτα να μην είναι τόσο φρικτό ώστε να μην μπορεί να συμβεί. Η έλευση της πανδημίας ανακάτωσε την τράπουλα. Ο θάνατος ήλθε βίαια στο προσκήνιο Υπονόμευσε το νηπενθές της εποχής μας, την ψυχαναγκαστική αναζήτηση μιας ευτυχίας, μιας δήθεν αμεριμνησίας. Ένας ολόκληρος ξέφρενος τρόπος ζωής χτισμένος σε μια μεγάλη αυταπάτη: στην άρνηση της θνητότητας. Στη χώρα μας αλλά και σε όλο τον κόσμο η βία πήρε τις διαστάσεις μιας άλλης πανδημίας μέσα στην πανδημία. Γυναικοκτονίες, ρατσιστική βία, ομοφοβία, ομαδική βία, ενδοοικογενειακή βία. Το μίσος παντού. Απέναντι στον διαφορετικό, στον αδύναμο, στον ισχυρό, στον εξαθλιωμένο, στον ευνοημένο. Μίσος απέναντι στο άλλο, απέναντι στο ίδιο. Μίσος, εν τέλει, απέναντι σε έναν εαυτό παγιδευμένο στο αδιέξοδο του μίσους.
Βία και βίος είναι λέξεις ομόρριζες. Η βία προσφέρεται ως ένας τρόπος ύπαρξης. Αποτελεί έναν προνομιούχο τρόπο εκφόρτωσης του άγχους του θανάτου. Είτε στρέφεται στον άλλον και γίνεται καταστροφικότητα και μίσος είτε στρέφεται στον ίδιο τον εαυτό. «Σε καταστρέφω για να μην καταστραφώ», «Ο αφανισμός σου, όρος ύπαρξης της ζωής μου».
Ο πόλεμος, ως μεταφορά, βρέθηκε στην καρδιά των λόγων που αρθρώθηκαν για την πανδημία. «Ζούμε έναν πόλεμο. Ο ακήρυχτος πόλεμος μ’ έναν αόρατο, παντοδύναμο εχθρό, τον ιό».
Δύο χρόνια μετά η μεταφορά έδωσε τη θέση της στην κυριολεξία. Ξέσπασε ο πραγματικός πόλεμος. Το μέλλον απογυμνώθηκε από κάθε βιώσιμη πρόβλεψη. Οι σπαραχτικές εικόνες στην τηλεόραση δεν ταράζουν όπως στην αρχή. Μια αγριευτική εξοικείωση, κάτι σαν παράδοξη μάσκα ανώφελης προστασίας και «ωφέλιμου(;)» τρόμου. Τη φοράμε και πορευόμαστε.
Πώς να μιλήσεις λοιπόν γι’ αυτόν τον πόλεμο; Ο λόγος αδειάζει από την όποια καταγγελτική του δύναμη. Όσο εμβριθείς και ακριβοδίκαιες κι αν είναι οι αναλύσεις, παγώνουν από το αίμα των αμάχων. Η αναλυτική τους δεινότητα διαλύεται υπό τον κρότο των πυροβολισμών που μαίνονται σε μαρτυρικούς τόπους, στην Οδησσό, στο Κίεβο, στο Χάρκοβο, στη Μαριούπολη. «Μαμά πεθαίνω», ακούστηκε μια φωνή κι ένα σώμα έγειρε μέσα στο βομβαρδισμένο καταφύγιο. Ήταν ένα μικρό παιδί; Ένας ενήλικας; Ένας υπέργηρος; Ήσουν εσύ; Εγώ; Ήταν ο κόσμος όλος.
«Αυτός είναι ο κόσμος σου. Αυτό ονομάζεται ένας κόσμος!», «Ένας άλλος κόσμος; Δεν υπάρχει ένας άλλος κόσμος!»
Ποια είναι, λοιπόν, η μητέρα της Ιστορίας; Η βία, η ειρωνεία ή μήπως η επανάληψη; Οι ενορμήσεις του θανάτου αποδεσμεύονται από τις ενορμήσεις της ζωής και κραταιός ως θάνατος προβάλλει ο παντοδύναμος πόλεμος. To 1952 o γλύπτης Ossip Zadkine φιλοτέχνησε ένα άγαλμα αφιερωμένο στην πόλη του Ρότερνταμ που είχε ανηλεώς βομβαρδιστεί στη διάρκεια του πολέμου. Το «Μνημείο για μια κατεστραμμένη πόλη» δείχνει ένα καταρρακωμένο άτομο που υψώνει τα χέρια προς τον ουρανό σε στάση σπαραγμού και επίκλησης. Το μπρούντζινο σώμα του είναι βαθιά ακρωτηριασμένο. Από ψηλά στο στήθος έως τις γάμπες δεν υπάρχουν ούτε σάρκα ούτε οστά. Ο καλλιτέχνης, μέσα από τη διάλυση του σώματος, θέλησε να εκφράσει την καταστροφή μιας πόλης, την απόγνωση μιας εποχής. Υπάρχουν όμως και τα σηκωμένα ψηλά χέρια, η ελπίδα δηλαδή για το αύριο που η ρημαγμένη από τον πόλεμο Ευρώπη τολμούσε να αναζητήσει.
Αλήθεια, μπορεί ακόμα να υπάρξει ελπίδα; Ακόμα κι αν δεν υπάρχει, θα άξιζε να την επινοήσουμε. Το στοίχημα του Πασκάλ με τον Θεό παραμένει μια υπόσχεση θαλπωρής σε σκοτεινούς καιρούς. Ας στοιχηματίσουμε λοιπόν για την ελπίδα, όπως για την ύπαρξη του Θεού. Αν χάσουμε, τι είχαμε - τι χάσαμε; Aν κερδίσουμε, τα κερδίζουμε όλα. Με τη λέξη «όλα» τελειώνω αυτό το μικρό, αμήχανα λυπημένο σημείωμα.
ΥΓ.: Πλάσμα της έλλειψης και της υπέρβασης, μια ευρύχωρη εν τέλει έννοια ο άνθρωπος. Ανάμεσα σε πρόσωπα κακοφορμισμένα, σημαδεμένα από την κυριαρχία του Κακού, υπάρχει χώρος για να λάμψει σαν φως το ξανακερδισμένο πρόσωπο μιας Ιωάννας Παλιοσπύρου. Ελπίζω στην ώθηση που το σημείο μηδέν δίνει στον άνθρωπο. Μια ώθηση ικανή να σε εκτινάξει στ’ αστέρια.
