ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ, μια απροσδόκητη κατηγορία κοσμεί όλο και πιο συχνά τα ράφια των νέων εκδόσεων στα βιβλιοπωλεία: Οι στωικοί φιλόσοφοι. Βιβλία όπως το «Πώς να γίνεις στωικός» του Μάσιμο Πιλιούτσι και το «Μαθήματα στωικισμού» του Τζον Σέλαρς στέκονται πλάι στα κλασικά έργα του Επίκτητου και του Μάρκου Αυρηλίου. Πρόσφατα υκλοφόρησε το βιβλίο «The Everyday Stoic» του Γουίλιαμ Μάλιγκαν, ενός YouTuber με πάνω από 400.000 συνδρομητές.
Κάθε χρόνο εμφανίζονται νέα βιβλία για τον στωικισμό, την φιλοσοφική σχολή που πρότεινε μια ζωή αυτοπειθαρχίας και πνευματικού σθένους, εστιάζοντας στις πτυχές της ζωής που βρίσκονται υπό τον έλεγχό μας. Σύμφωνα με τον στωικισμό, η Αρετή είναι το μόνο αγαθό και μόνο από αυτήν εξαρτάται η ευημερία του ανθρώπου, ενώ καθήκον του είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν.
Την σχολή ίδρυσε ο Ζήνων ο Κιτιεύς στην Αθήνα γύρω στο 300 π.Χ., μια εποχή κρίσης στην ελληνική επικράτεια, η οποία προσπαθούσε να ανακάμψει από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. Οι πόλεις-κράτη είχαν εξαφανιστεί, μεγαλύτερα βασίλεια εδραιώνονταν και οι φιλόσοφοι αναρωτιόντουσαν τι ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει το άτομο σε μια κοινωνία που κυβερνάται από έναν ισχυρό και απόμακρο ηγεμόνα.
Όλοι αναζητούμε ένα σύνολο αξιών που μπορεί να μας καθοδηγήσει προς την ευτυχία, και αυτές οι αξίες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τον καταναλωτισμό και την οικολογική αδιαφορία του ύστερου καπιταλισμού.
Η κατάσταση αυτή παρουσιάζει εντυπωσιακούς παραλληλισμούς με τη σημερινή, όπως εξηγεί ο συγγραφέας του «Πώς να γίνεις στωικός»: «Ζούμε σε ένα πλαίσιο μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών ανακατατάξεων που μας κάνει να νιώθουμε διαρκώς συγκλονισμένοι και ανίσχυροι. Κάθε μέρα υπάρχει και μια διαφορετική κρίση».
Ο Σέλαρς συμφωνεί με τον συνάδελφό του, τονίζοντας ότι σε μια ολοένα και πιο κοσμική δυτική κοινωνία, ο στωικισμός προσφέρει «ένα ηθικό πλαίσιο, κάτι που παρείχε η θρησκεία σε πολλούς ανθρώπους». Όλοι αναζητούμε ένα σύνολο αξιών που μπορεί να μας καθοδηγήσει προς την ευτυχία, και αυτές οι αξίες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τον καταναλωτισμό και την οικολογική αδιαφορία του ύστερου καπιταλισμού. Τόσο ο Σέλαρς όσο και ο Πιλιούτσι σημειώνουν επίσης το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τον Βουδισμό στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες για παρόμοιους λόγους.
Όπως εξηγεί ο Πιλιούτσι, ένα από τα πιο κρίσιμα εργαλεία του στωικισμού είναι η διχοτόμηση του ελέγχου, η οποία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στο σημερινό μας πλαίσιο, όπου αισθανόμαστε ανίσχυροι μπροστά σε μεγάλα και φαινομενικά ανυπέρβλητα ζητήματα. Ο Επίκτητος γράφει ότι υπάρχουν πράγματα υπό τον έλεγχό μας, όπως οι επιθυμίες και οι φόβοι μας, και πράγματα πέρα από τον έλεγχό μας, όπως το αναπόφευκτο του γήρατος ή της ασθένειας, τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε με θάρρος. «Δεν είναι τα ίδια τα πράγματα αυτά που ενοχλούν τους ανθρώπους, αλλά οι κρίσεις τους γι' αυτά τα πράγματα», έγραφε. Αυτό δεν αποτελεί ένα κάλεσμα σε παραίτηση ή σε καταπίεση των συναισθημάτων μας. Αντιθέτως, οι Στωικοί μας καλούν να δράσουμε όσο και όπως μπορούμε και να αποφύγουμε να παρασυρθούμε από την απογοήτευση ή τη δυσαρέσκεια.
Ένας άλλος βασικός παράγοντας πίσω από την επιτυχία του στωικισμού είναι ότι ορισμένα από τα ψυχολογικά εργαλεία που υποστηρίζει, συμπεριλαμβανομένης της συναισθηματικής διαχείρισης, έχουν υιοθετηθεί από τη γνωστική θεραπεία τις τελευταίες δεκαετίες. Το νεο-στωικό κίνημα άρχισε να διαμορφώνεται τη δεκαετία του 1990 με βιβλία όπως το «A New Stoicism» (Ένας νέος στωικισμός) του Lawrence C. Becker, αλλά η ιστορία του στωικισμού εκτείνεται πολύ πέρα από την πρόσφατη αναβίωσή του. Όταν ο Ζήνων ίδρυσε τη σχολή του, το έκανε σε μια περίοδο που υπήρχαν κι άλλα φιλοσοφικά ρεύματα, όπως οι Κυνικοί ή οι Επικούρειοι, που προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν παρόμοια ζητήματα και να προσφέρουν πρακτικές απαντήσεις στις κοινωνικές προκλήσεις της εποχής τους.
Ο στωικισμός όμως απεδείχθη μάλλον πιο ανθεκτικός και επιδραστικός από τους φιλοσοφικούς ανταγωνιστές του. Τον πρώτο αιώνα μ.Χ., ο Σενέκας και ο Επίκτητος συνέχισαν να διδάσκουν τις αρχές του, και τον επόμενο αιώνα, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος έγραψε τους «Διαλογισμούς» (Εις εαυτόν) του. Αυτή η μεταγενέστερη μορφή του στωικισμού, αντιλαμβανόταν τη φιλοσοφία με μεγαλύτερη ευελιξία, εστιάζοντας σε ιδέες που προάγουν τον προβληματισμό και την πρακτική ζωή μέσω γνωμικών και συμβουλών που καθοδηγούν την ορθολογική δραστηριότητα και που είναι εύκολο να θυμάται και να εφαρμόζει κανείς, γεγονός που έχει συμβάλλει στην αντοχή του.
Όπως ήταν αναμενόμενο βέβαια, η άνοδος της δημοτικότητας του στωικισμού έχει ως αποτέλεσμα και φαινόμενα όπως ο λεγόμενος «στελεχικός» ή «CrossFit στωικισμός», με μια σειρά από podcasts, βιβλία, βίντεο από influencers και εγχειρίδια αυτό-εξέλιξης που επιχειρούν να περάσουν μια «εκλαϊκευμένη» και εντελώς στρεβλή εκδοχή μιας κλασικής φιλοσοφικής αντίληψης, προωθώντας τον στωικισμό ως εργαλείο επιχειρηματικής στρατηγικής και διαχείρισης κρίσεων σε εταιρικά περιβάλλοντα, στο πρότυπο «στωικών ηγετών» όπως ο Τζεφ Μπέζος και ο Έλον Μασκ.
Με στοιχεία από El Pais.
