Πάντα μου προκαλούσαν την περιέργεια αυτά τα δεντράκια- νάνοι, τα μπονσάι, με την γέρικη όψη και το συχνά ανεμοδαρμένο τους σχήμα.
Και παρότι μου αρέσουν πολύ τα φυτά και οι περιποιήσεις τους, δεν είχα τολμήσει ποτέ να αποκτήσω ένα, μια και μου φαίνονται πολύ λεπτεπίλεπτα για τα αδέξια χέρια μου.
Ωστόσο, πάντα όταν πέφτω πάνω τους, τα χαζεύω και φαντάζομαι πώς θα ήταν ένα ολόκληρο σύμπαν σε μικρογραφία, με μικροσκοπικά πουλάκια να έχουν τις φωλιές τους μέσα σε αυτά, ακόμα πιο μικροσκοπικές μέλισσες να πίνουν το νέκταρ από τα άνθη τους και ανθρωπάκια να κάθονται κάτω απ' τον ίσκιο τους. Αλλά ας μην ξεφύγω άλλο.
Κοιτώντας στο Ιντερνετ τις προάλλες κάποια από αυτά τα μικρά αριστουργήματα έπεσα πάνω στην Ελληνική Λέσχη Μπονσάι. «Εδώ είμαστε» σκέφτηκα και σήκωσα αμέσως το τηλέφωνο.
«Μα τι είδους δέντρα και φυτά είναι τα μπονσάι και πως γίνεται να μεγαλώνουν σε τόσο μικρή κλίμακα» ρωτώ τον Γιώργο Παπαϊωάννου και τον Ανδρέα Καπούλα, δύο από τα ιδρυτικά μέλη της Λέσχης, με το που τους συναντώ.
«Το μπονσάι δεν είναι είδος δέντρου ή φυτού» με κατακεραυνώνουν. «Αυτό που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν είναι ότι ο όρος μπονσάι είναι το όνομα της τεχνικής της καλλιέργειας ενός δέντρου-μικρογραφίας, και όχι του ίδιου του δέντρου.
Στην ουσία τα μπονσάι είναι κοινά είδη δέντρων και όχι ξεχωριστά δέντρα-νάνοι. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε δέντρο, ανεξαρτήτως του φυσικού του μεγέθους, μπορεί να καλλιεργηθεί ως μπονσάι» μου λένε γεμίζοντάς με απορίες αφού είμαι πεποισμένη ότι επρόκειτο ειδικά υβρίδια δέντρων.
Τα δέντρα μπονσάι, με το πέρασμα των χρόνων, γίνονται κτήμα σου και αποτελούν το δικό σου δημιούργημα. Σ' αυτά καθρεφτίζεται ο ίδιος ο χαρακτήρας σου. Είναι έργα τέχνης που αλλάζουν συνεχώς, εποχή με την εποχή, έτος με το έτος, έχοντας, βέβαια, πάντα τη δική σου φροντίδα και αρωγή.
Η ίδια η λέξη μπονσάι είναι όρος στα ιαπωνικά που σημαίνει «δέντρο σε ρηχό δοχείο», μου λένε στην συνέχεια. «Συνήθως τα μπονσάι που βλέπεις στα ανθοπωλεία και στις μεγάλες εμπορικές αλυσίδες δεν είναι αυθεντικά.
Πρόκειται για τα mallsai, δηλαδή μπονσάι μαζικής παραγωγής τα οποία είναι κατασκευασμένα πολύ πρόχειρα και έχουν πολύ δελεαστικές τιμές. Μιλάμε ότι σου πουλάνε "μπονσάι" για δέκα ευρώ» μου λέει ο κ. Καπούλας ο οποίος ασχολείται για αρκετά χρόνια με την καλλιέργειά τους, εν είδει χόμπι, εξηγώντας μου παράλληλα πώς ήρθε σε επαφή με τα μπονσάι.
«Πάντα είχα μεγάλη αδυναμία στις μινιατούρες και τον μοντελισμό αλλά όταν συνειδητοποίησα ότι υπάρχουν ζωντανά δέντρα σε μικρογραφία έπαθα πλάκα.
Στην αρχή μάλιστα νόμιζα ότι ήμουν ο μοναδικός που ασχολιόταν με το είδος στην Ελλάδα. Όμως δεν ήταν έτσι, μέσα από το Διαδίκτυο, μέσα από κάποια forum, γνώρισα κι άλλους που αγαπάνε την τέχνη όσο εγώ».
Τα μπονσάι είναι η καλλιτεχνική απομίμηση ενός φυσικού δέντρου σε μικρογραφία, θα μου πουν στην συνέχεια. «Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για έργα τέχνης φτιαγμένα από το ανθρώπινο χέρι» τονίζει ο κ. Παπαϊωάννου.
«Το ιδιαίτερο στοιχείο όμως στα μπονσάι είναι ότι για αυτά τα έργα τέχνης χρησιμοποιούνται ως υλικά ζωντανά φυτά τα οποία μέσα από τους λεπτούς χειρισμούς και τις ειδικές φροντίδες μεταμορφώνονται σε μπονσάι.
Η διαφορά τους με τα υπόλοιπα έργα τέχνης είναι ότι ένα μπονσάι δεν είναι ποτέ ένα ολοκληρωμένο έργο τέχνης γιατί είναι ζωντανό και συνεχώς μεταβάλλεται. Χρειάζεται να διατηρείται συνέχεια, για να μη χάσει την ομορφιά και τη γοητεία του».
Και πώς γίνεται να μεταμορφώσει κανείς ένα δέντρο σε μπονσάι, είναι η φυσική ερώτηση που ακολουθεί.
«Η επιλογή ενός δέντρου ή ενός φυτού για να το μετατρέψουμε σε μπονσάι πρέπει να έχει κάποιες προδιαγραφές: να έχει κάποια κίνηση και κωνικότητα στον κορμό του και να είναι σχετικά μικρό το φύλλωμά του.
Όλα αυτά έχουν να κάνουν με την αρμονία την οποία αποζητάμε πάντα. Όσον αφορά την τεχνική μας, η πιο διαδεδομένη είναι να παίρνουμε ένα φυτό μεγάλο σε μέγεθος και να το μικραίνουμε. Δηλαδή από ένα φυτό που έχει ύψος 1,50 μέτρο για παράδειγμα να το μετατρέψουμε σε 50 εκατοστά.
Αυτό χονδρικά γίνεται με δύο τρόπους. Το επιλέγεις βάσει αυτών που είπαμε νωρίτερα, παρατηρείς και μελετάς το φυτό σου και έπειτα κλαδεύεις και περιορίζεις δραστικά τον υπέργειο και υπόγειο τμήμα του έχοντας στο μυαλό σου κάποιες φόρμες.
Έπειτα, τις κατάλληλες χρονικές στιγμές, τυλίγεις τα κλαριά που έχει πετάξει με ειδικό σύρμα σαν σπείρα, τα λυγίζεις με μεγάλη προσοχή και τους δίνεις το σχήμα που θέλεις.
Ύστερα το αφήνεις να αναπτυχθεί για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα -από έξι μήνες έως δύο χρόνια, ανάλογα με το είδος του δέντρου. Σε αυτό το σημείο ξεκινά «η τέχνη της υπομονής».
Όταν πια έρθει η στιγμή αφαιρείς το σύρμα και τα κλαριά μένουν στη θέση και το σχήμα που τους έχεις δώσει. Έτσι λοιπόν, σιγά-σιγά φτιάχνεις ένα δέντρο σε μικρογραφία. Υπάρχουν δέντρα που βγάζουν άνθη και καρπούς, οι οποίοι μικραίνουν κι αυτοί με τα χρόνια» εξηγούν.
«Η ενασχόληση με τα μπονσάι προσφέρει πολλά πράγματα. Καταρχήν απίστευτη ηρεμία που την έχουμε όλη ανάγκη. Όταν βάζω ένα δεντράκι πάνω στο τραπέζι και ξεκινώ να το φροντίζω τα ξεχνάω όλα. Δεν είναι τυχαίο που λένε για τα μπονσάι, "μικρά δέντρα, μεγάλα όνειρα".
Στο παρελθόν έχω υπάρξει εντελώς ανυπόμονος. Αν κάτι ήθελα, το ήθελα τώρα. Μέσα από αυτή την τέχνη έχω μάθει να κάνω υπομονή γιατί βλέπω, καθώς περνάει ο καιρός και τα χρόνια, να δημιουργείται κάτι το οποίο θέλει τον χρόνο του για να γίνει και δεν μπορείς να το επισπεύσεις με τίποτα.
Αν το προσπαθήσεις το πολύ-πολύ να το καταστρέψεις. Επίσης, υπάρχει μια αλληλοεξάρτηση με τα δέντρα σου. Σε έχουν ανάγκη για να επιβιώσουν, διότι για να ζει ένα δέντρο μέσα σε έναν πολύ ρηχό δίσκο έχει ανάγκη πολύ ιδιαίτερης φροντίδας.
Κι εδώ υπάρχει ένα μυστικό: όσο περισσότερο φροντίζεις τα μικροσκοπικά φυτά σου και τα αγαπάς, τόσο περισσότερο στο ανταποδίδουν και γίνονται πιο όμορφα και πιο υγιή» μου λέει ο κ. Παπαϊωάννου, κι εγώ τον φαντάζομαι σαν τον κύριο Μιγιάκε στη περίφημη ταινία Karate Kid να φροντίζει με προσήλωση τα μπονσάι του.
«Γενικά, ο κόσμος των μπονσάι είναι κάτι εκπληκτικό γιατί κρύβει την ανάγκη του ανθρώπου να κατέχει ένα κομμάτι της φύσης, να παρατηρεί προσεκτικά τις μεταβολές και τις διεργασίες που πραγματοποιούνται στον βιολογικό του κύκλο με την εναλλαγή των εποχών και να το προσέχει.
Το μπονσάι είναι στην ουσία ένα φυσικό μνημείο, όπως και κάθε φυτό άλλωστε. Βέβαια, η δημιουργία ενός τέτοιου δέντρου δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση, καθώς πρέπει να γνωρίζει κανείς τη φυσιολογία του κάθε είδους, τις ανάγκες και τη φροντίδα που χρειάζεται.
Τελευταία, γνωρίζοντας και την Ελληνική Λέσχη Μπονσάι, εντυπωσιάστηκα βλέποντας πόσα πολλά άτομα είναι "ερωτευμένα" μ' αυτά τα μικρά αριστουργήματα και πόσο πολύ έχουν εμβαθύνει τις γνώσεις τους σχετικά με τη συγκεκριμένη τέχνη.
Νιώθω πραγματικά ευτυχισμένος όταν καταφέρνω να προσαρμόσω αρμονικά ένα φυσικό τοπίο σε τόσο μικρή κλίμακα», σημειώνει ο Βασίλης Κιολέογλου, Msc Γεωπόνος - Αρχιτέκτονας Τοπίου που ασχολείται με τα μπονσάι.
«Είμαι λάτρης της φύσης. Μεγάλωσα κοντά σ' αυτή. Οι γονείς μου, εκτός των άλλων, αγρότες, πάντοτε είχαν ένα έντονο πάρε δώσε μαζί της. Έτσι και εγώ, αγάπησα από πολύ νωρίς τα φυτά κάθε είδους. Μετά την ενηλικίωσή μου και τα σχολικά χρόνια, στήνοντας το δικό μου σπιτικό, διατηρούσα τουλάχιστον πέντε γλαστράκια στο μπαλκόνι μου και στους εσωτερικούς χώρους.
Στην πορεία της ενασχόλησής μου με τα φυτά διαπίστωσα πως προτιμώ περισσότερο τα πολυετή, θάμνους και δέντρα. Μου άρεσε να βλέπω τα φυτά μου να μεγαλώνουν μαζί μου και να αλλάζουν με το πέρασμα των εποχών και των χρόνων. Σήμερα πιστεύω πως ένα πολυετές φυτό είναι σαν ένας καλός φίλος.
Σου κρατάει συντροφιά όταν είσαι μόνος, σου ομορφαίνει τον χώρο και το περιβάλλον στο οποίο ζεις και σε ανταμείβει όσο καλύτερα το φροντίζεις (ανθοφορία, καρποφορία, φιλτράρισμα του αέρα, ωραίες μυρωδιές κ.ά.). Και όλ' αυτά χωρίς να πρέπει να του αφιερώσεις πολύ χρόνο από την καθημερινότητά σου.
Αυτή, λοιπόν, η αγάπη μου για τα πολυετή φυτά με οδήγησε στην ανάγκη να μάθω πώς μπορώ να τα διατηρήσω σε μία γλάστρα για πολλά χρόνια.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο και ύστερα από σχετική έρευνα στο διαδίκτυο, βρέθηκαν μπροστά μου τα μπονσάι. Η τέχνη των μπονσάι, όχι μόνο κάλυψε την ανάγκη μου να διατηρώ υγιή τα φυτά μου σε μικρές σχετικά γλάστρες χωρίς να τους στερώ την ανάπτυξη, αλλά με δίδαξε και πώς να τα κάνω να δείχνουν ακόμα πιο όμορφα και να τους δίνω το σχήμα που θέλω, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες – δεν είναι τυχαίο ότι χαρακτηρίζεται σε πολλά συγγράμματα και άρθρα ως «ζωντανή τέχνη».
Τα δέντρα μπονσάι, με το πέρασμα των χρόνων, γίνονται κτήμα σου και αποτελούν το δικό σου δημιούργημα. Σ' αυτά καθρεφτίζεται ο ίδιος ο χαρακτήρας σου. Είναι έργα τέχνης που αλλάζουν συνεχώς, εποχή με την εποχή, έτος με το έτος, έχοντας, βέβαια, πάντα τη δική σου φροντίδα και αρωγή.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως εσύ ο ίδιος αντιμετωπίζεις το κάθε φυτό διαφορετικά, ανάλογα με τις ανάγκες του, τον σκοπό τον οποίο έχεις γι' αυτό καθώς και τα συναισθήματα που σου δημιουργεί κάθε στιγμή.
Πως νιώθω όταν ασχολούμαι μ' ένα δέντρο σύμφωνα με τις «προσταγές» της τέχνης των μπονσάι; Ηρεμία και γαλήνη. Το μυαλό σου ξεχνάει προσωρινά τα πάντα, άγχος, δυσκολίες, προβλήματα.
Το δέντρο που έχεις μπροστά σου, τραβάει σε τόσο μεγάλο βαθμό την προσοχή σου, που σχεδόν δεν καταλαβαίνεις τι συμβαίνει γύρω σου. Είσαι μόνο εσύ και το δημιούργημά σου. Κι έτσι μπορούν να περάσουν, πιστέψτε με, πολλές ώρες.
Είναι η ευχαρίστηση, η ικανοποίηση και η ανταμοιβή των κόπων και της δουλειάς, όταν το δέντρο σου ανθίζει κάθε άνοιξη ή όταν οι περαστικοί και οι επισκέπτες σου κολλούν το βλέμμα τους πάνω του και το θαυμάζουν. Ακόμα και το δικό σου βλέμμα κολλάει κάποιες στιγμές καθώς περνάς μπροστά του.
Είναι το αίσθημα της απόλυτης δημιουργικότητας, όταν αγοράζεις ένα δέντρο από το γειτονικό φυτώριο και το μεταμορφώνεις σε κάτι μοναδικό, που δύσκολα το βρίσκεις στην αγορά.
Υπάρχει, βέβαια, και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Στενόχωρα συναισθήματα, δυσάρεστα, ατυχή συμβάντα κι αναποδιές, νεύρα και κακή διάθεση.
Είναι η στιγμή που μια αρρώστια ή ένα παράσιτο προσβάλλει το φυτό σου. Όταν οι καιρικές συνθήκες προκαλέσουν καταστροφές μη αναστρέψιμες.
Όταν, πάλι, τα σχέδιά σου για ένα φυτό δεν ευδοκιμούν ή δεν είναι εύκολα εφικτά. Μέσα όμως από την απόκτηση εμπειρίας, μπορείς χωρίς μεγάλο κόπο να προσπεράσεις τα παραπάνω προβλήματα και να συνεχίσεις. Άλλωστε, όλες οι καλές φιλίες δοκιμάζονται από τις δυσκολίες», σημειώνει ο Παναγιώτης Σκαρλάτος, χομπίστας του είδους.
Μερικά είδη κατάλληλα για να ξεκινήσει κανείς είναι η ελιά και η αγριελιά, ο άρκευθος, το σφενδάμι, η μυρτιά, η φτελιά και το πυξάρι, μου λένε οι γνώστες.
Η Ελληνική Λέσχη Μπονσάι άλλωστε διοργανώνει κάθε μήνα εργαστήρια και συναντήσεις των μελών της όπου ανταλλάσσονται πληροφορίες και εμπειρίες σχετικά με τη δημιουργία, επεξεργασία, καλλιέργεια, διαβίωση και διατήρηση των ιδιαίτερων αυτών δέντρων.
Μερικές πληροφορίες ακόμα για την ιστορία των μπονσάι
Πολύς κόσμος πιστεύει ότι η τέχνη του μπονσάι, προέρχεται από την Ιαπωνία, αλλά στην πραγματικότητα αυτοί που φύτεψαν δέντρα και λουλούδια για πρώτη φορά σε γλάστρες αποκλειστικά για καλλωπιστικούς λόγους, ήταν οι Κινέζοι.
Τα pen-tsai λέγεται ότι ήταν οι πρωτοπόροι των bonsai. Μέχρι και την περίοδο αυτή προϋπήρχαν τα λεγόμενα pen-jing (τοπία σε μικρογραφία χρησιμοποιώντας μόνο δέντρα) ακόμα και σήμερα, τα τοπία σε μικρογραφία κατέχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Κινέζων.
Περίπου στον 6ο – 7ο αιώνα με την εξάπλωση του Βουδισμού από κινέζους μοναχούς, οι οποίοι ήταν και οι υπεύθυνοι στην εξάπλωση εκτός της θρησκείας και όλων τον καλών τεχνών της Κίνας, μετέδωσαν και την τέχνη των μπονσάι στους Ιάπωνες. Οι Ιάπωνες στην συνέχεια εξέλιξαν την τέχνη σε αυτό που ξέρουμε σήμερα.
Τα πρώτα μπονσάι ήταν από δέντρα που προέρχονταν από την φύση, και που φύτρωναν σε απότομες πλαγιές βουνών και απόκρημνους βράχους με λιγοστό χώμα και κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να μεγαλώσουν στο φυσιολογικό τους μέγεθος, αλλά όμως να μπορούν να ζουν για εκατοντάδες χρόνια έχοντας ύψος μόνο μερικά εκατοστά. Τα πρώτα δένδρα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν πεύκα, σφεντάμια, κέδροι, δαμασκηνιές, κερασιές, άγριες αζαλέες, κ.α.
Ακόμα και τις αρχές του περασμένου αιώνα τα μπονσάι ήταν κάτι το άγνωστο για τον υπόλοιπο κόσμο μέχρι που έγινε η πρώτη έκθεση στο Παρίσι το 1878, και στην συνέχεια στο Λονδίνο το 1909 προκαλώντας την περιέργεια αλλά και τον θαυμασμό του κόσμου.
Πολλά από εκείνα τα δέντρα έμειναν στην Ευρώπη, αλλά μη ξέροντας να τα περιποιηθούν, είχε σαν αποτέλεσμα τα δέντρα να «πεθάνουν», και μαζί και το ενδιαφέρον του κόσμου γι' αυτά.
Ακόμα και σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι ένα μπονσάι πρέπει να είναι εκατοντάδων χρόνων, και πολλές φορές απογοητεύονται μαθαίνοντας το αντίθετο, ξεχνώντας την ουσία ότι δηλαδή δεν είναι απαραίτητο να το έχουμε κληρονομήσει από τον προπάππου μας αλλά να μπορούμε να δούμε την ομορφιά της φύσης μέσα από αυτό.
Ο Σύλλογος Ελληνική Λέσχη Μπονσάι είναι ο πρώτος και μοναδικός επίσημα αναγνωρισμένος, μη κερδοσκοπικός φορέας, που έχει ως στόχο την περαιτέρω διάδοση της τεχνικής καλλιέργειας μπονσάι. Όνειρο των ιδρυτικών μελών του Συλλόγου αλλά και όλων όσων συμμετέχουν ως ενεργά μέλη του, είναι να συγκεντρώσει υπό την αιγίδα του όλους όσους αγαπούν τα μπονσάι στην Ελλάδα - μεμονωμένα άτομα και ομάδες ώστε να εργαστούν για την ανάπτυξη και ανάδειξη της τέχνης αυτής.
