Την πρώτη φορά που βρεθήκαμε στην πόλη μπήκαμε σε αυτήν με τη μηχανή από περιέργεια. Μας είχε κάνει εντύπωση μια πινακίδα με την εύγλωττη περιγραφή «Βυζαντινή Βέροια» και αφού κάναμε πλάκα με την παρήχηση του β, αποφασίσαμε να ρίξουμε μια ματιά.
Η ματιά αποδείχθηκε ότι δεν ήταν αρκετή, οπότε επανήλθαμε δριμύτεροι, για να αφιερώσουμε στην πόλη τον χρόνο που πραγματικά της αξίζει. Παρεμπιπτόντως, όποτε μιλάμε γι' αυτήν, την αποκαλούμε «Βυζαντινή Βέροια». Πάντα.
Πρώτη ημέρα
Όπως φαντάζεστε, ο χαρακτηρισμός «βυζαντινή» έχει λόγο ύπαρξης σημαντικότερο από την παρήχηση του β που μας είχε τραβήξει κάποτε την προσοχή. Η Βέροια ήταν σημαντικό βυζαντινό κέντρο από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα και οφείλει τη φήμη της, καθώς και το παρατσούκλι «Μικρή Ιερουσαλήμ», στους 72 βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς της.
Η ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της πόλης κατοικούσε στην περίκλειστη εβραϊκή συνοικία, που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχε μία είσοδο από την πλευρά της πόλης και μία από την πλευρά του ποταμού. Η συνοικία είναι γνωστή με το όνομα «Μπαρμπούτα», το οποίο «δανείστηκε» από την ομώνυμη πηγή που βρίσκεται στην περιοχή.
Από αυτούς σήμερα διασώζονται 48, διαθέτουν όμορφες και ενδιαφέρουσες αγιογραφίες, νομίζω όμως πως θα χρειαστεί κανείς τουλάχιστον μία εβδομάδα για να τους εξαντλήσει. Μια καλή ιδέα είναι να κατευθυνθείτε προς την Παλαιά Μητρόπολη (1070-1080 μ.Χ.), έναν από τους μεγαλύτερους μεσοβυζαντινούς ναούς των Βαλκανίων. Η τρίκλιτη βασιλική, που θυμίζει τον Άγιο Δημήτριο στη Θεσσαλονίκη, μοιάζει αρχαιότερη, καθώς ενσωματώνει παλαιοχριστιανικά πρότυπα και η εικονογράφησή της είναι από τα σπουδαιότερα δείγματα του 12ου, 13ου και 14ου αιώνα.
Στο Βυζαντινό Μουσείο, που στεγάζεται στον Μύλο του Μάρκου (1911), ένα διατηρητέο βιομηχανικό κτίριο, θα βρείτε ό,τι χρειάζεται να ξέρετε για την ιστορία της βυζαντινής Βέροιας, συμπεριλαμβανομένων εξαιρετικών φορητών εικόνων, ψηφιδωτών, γλυπτών και ταφικών ευρημάτων.
Την πρωτεύουσα του Νομού Ημαθίας επισκέφθηκε δύο φορές (το 50-51 μ.Χ. και το 57 μ.Χ.) ο Απόστολος Παύλος για να κηρύξει τη χριστιανική πίστη και στο σημείο που στάθηκε σήμερα υψώνεται το «Βήμα του Αποστόλου Παύλου», ένα δημοφιλές θρησκευτικό μνημείο με ψηφιδωτές αγιογραφίες και τον ανδριάντα του αποστόλου, τον οποίο δώρισαν στην πόλη το Πατριαρχείο της Μόσχας και η Ρωσική Ακαδημία Τεχνών.
Η Βέροια, εκτός από εκκλησίες, στα μέσα του 19ου αιώνα είχε δεκαέξι μαχαλάδες. Επιβάλλεται, λοιπόν, να εξερευνήσετε τις συνοικίες που διασώζονται μέχρι σήμερα, χαρίζοντάς της ξεχωριστή γοητεία.
Η Κυριώτισσα ήταν ορθόδοξη συνοικία και καθώς θα περπατάτε στα μπερδεμένα στενά καλντερίμια της θα δείτε να ξεπροβάλλουν εκκλησίες κι εκκλησάκια. Τα σπίτια με τα σαχνισιά, τους φεγγίτες και τους ξυλόπηκτους τοίχους είναι χαρακτηριστικά των Βαλκανίων του 18ου και του 19ου αιώνα, έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα, κάποια από αυτά στεγάζουν χώρους εστίασης, άλλα όμως καταρρέουν σιωπηλά. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν αποκατεστημένα το αρχοντικό Σαράφογλου και το αρχοντικό Βλαχογιάννη – αναζητήστε τα.
Η συνοικία της Παναγίας Δεξιάς οφείλει το όνομά της στον ομώνυμο ναό του 14ου αιώνα και όχι στις πολιτικές προτιμήσεις των κατοίκων της. Απλώνεται κατά μήκος του ποταμού Τριπόταμου και κατά περίεργο τρόπο δεν έχει πολλές εκκλησίες, έχει όμως το Ορτά τζαμί (15ος αιώνας), το παλαιότερο τζαμί της πόλης, που είναι φτιαγμένο από σπαράγματα αρχαίων και βυζαντινών κτισμάτων – υπάρχει στη Βέροια και το Μεντρεσέ Τζαμί (1850), που σήμερα λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο. Στη βόλτα σας θα συναντήσετε και το γεφύρι Καραχμέτ, που είναι θεμελιωμένο αμφίπλευρα σε βράχο και στέκει περήφανο από το 1585.
Η ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της πόλης κατοικούσε στην περίκλειστη εβραϊκή συνοικία, που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχε μία είσοδο από την πλευρά της πόλης και μία από την πλευρά του ποταμού. Η συνοικία είναι γνωστή με το όνομα «Μπαρμπούτα», το οποίο «δανείστηκε» από την ομώνυμη πηγή που βρίσκεται στην περιοχή.
Η Μπαρμπούτα θεωρείται από τα σημαντικότερα εβραϊκά σύνολα στον κόσμο και σε αυτήν συναντάμε και την παλιά εβραϊκή συναγωγή του 1850, την παλαιότερη στη Βόρεια Ελλάδα και από τις παλαιότερες στην Ευρώπη. Αν και οι 680 από τους 850 Εβραίους της Βέροιας δεν επέστρεψαν ποτέ από το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, η συναγωγή εξακολουθεί να λειτουργεί περιστασιακά ως χώρος λατρείας, επισφραγίζοντας τη διαχρονική εβραϊκή παρουσία στην πόλη.
Περπατώντας στην πλακόστρωτη οδό Ολγάνου, θαυμάστε τα ανακαινισμένα χρωματιστά αρχοντικά, ανάμεσά τους και το αρχοντικό Μπέκα (1859) που σήμερα στεγάζει το Διεθνές Ινστιτούτο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, καθώς και το αρχείο του καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, Νίκου Μουτσόπουλου. Στο αρχοντικό Αναστασίου (1882), το τελευταίο σπίτι της Μπαρμπούτας, φιλοξενούνται σήμερα τα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Νομού Ημαθίας.
Υποθέτω ότι έχετε πλέον ξεθεωθεί, σωστά; Ήρθε η ώρα για ανεφοδιασμό και η κουζίνα εδώ είναι μερακλίδικη, με μικρασιατικές, βλάχικες και ποντιακές επιρροές. Το κλείσιμο επιβάλλεται να είναι γλυκό και δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το φημισμένο ρεβανί. Ρεβανί στη βυζαντινή Βέροια – παρήχηση του β, τυχαίο;
Δεύτερη ημέρα
Ένα από τα όνειρα ζωής που έχω –και έχω μπόλικα– είναι να βρεθώ άνοιξη στην Ιαπωνία. Η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου και ο πολιτισμός της με γοητεύουν και πολύ θα ήθελα να μου δοθεί η ευκαιρία να τα γνωρίσω από κοντά. Επιπλέον, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο ανθίζουν οι κερασιές και το θέαμα είναι από τα ομορφότερα που έχω δει –σε φωτογραφίες, εννοείται.
Μιας και δεν έχω χρυσό χορηγό, με συνέπεια ένα ταξίδι στην Ιαπωνία να μοιάζει ουτοπία, φρόντισα να βρεθώ την ίδια ακριβώς περίοδο στη Βέροια και νομίζω ότι πρέπει να κάνετε το ίδιο. Τη δεύτερη μέρα, λοιπόν, ξεκινήστε για τον κάμπο της Βέροιας με τις χιλιάδες ανθισμένες ροδακινιές, που συνθέτουν μια ανυπέρβλητη ροζ θάλασσα χωρίς αρχή και τέλος.
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι Έλληνες αλλά και ξένοι συρρέουν στην περιοχή για να απολαύσουν και να φωτογραφίσουν τον κάμπο με τα οπωροφόρα δέντρα, που όταν ανθίζουν προσφέρουν στους τυχερούς μια εμπειρία μοναδική. Φαίνεται πως έχουν δίκιο οι λαοί της Ανατολής που θεωρούν τη ροδακινιά το Δέντρο της Ζωής του Επίγειου Παραδείσου.
Δεν τελειώνουν όμως με τους «Κήπους του Μίδα» –που ο Ηρόδοτος τοποθετούσε εδώ γύρω– όσα πρέπει οπωσδήποτε να δείτε. Ο αρχαιολογικός χώρος των Αιγών βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη Βέροια και μάλιστα με άρτι αναστηλωμένο το ανάκτορο του Φιλίππου Β’.
Ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι αρχαίες Αιγές ήταν η πρώτη πρωτεύουσα του Μακεδονικού Βασιλείου. Εδώ, το καλοκαίρι του 336 π.Χ., ο Φίλιππος Β’, αφού καθυπόταξε τους υπόλοιπους Έλληνες και έχοντας εκλεγεί ηγεμόνας και αρχιστράτηγος, ήρθε να οργανώσει τον γάμο της κόρης του Κλεοπάτρας με τον Αλέξανδρο Α’, βασιλιά των Μολοσσών.
Την ώρα που ο Φίλιππος Β’ έμπαινε στο ανοιχτό θέατρο την επομένη του γάμου, για να τον γιορτάσει μαζί με τους πολίτες, ο απόλυτα έμπιστος και επικεφαλής της προσωπικής του φρουράς, Παυσανίας, τράβηξε το ξίφος του και τον δολοφόνησε, για να πληρωθεί στη συνέχεια με το ίδιο νόμισμα από τους αξιωματικούς Περδίκκα και Λεοννάτο.
Τα υπόλοιπα είναι ιστορία: ο Αλέξανδρος ανακηρύχθηκε βασιλιάς, έθαψε με μεγάλες τιμές τον πατέρα του στη βασιλική νεκρόπολη των Αιγών και ξεκίνησε να κατακτήσει τον κόσμο. Όταν το 168 π.Χ., στη Μάχη της Πύδνας, οι Μακεδόνες θα ηττηθούν από τους Ρωμαίους, οι Αιγές θα καταστραφούν. Για ένα διάστημα η παλιά βασιλική πόλη «φυτοζωεί» και στη συνέχεια χάνεται στη λήθη – τα «Παλατίτσια», το μεσαιωνικό όνομα του διπλανού χωριού, είναι το μόνο που θυμίζει την ύπαρξή της.
Το 1977 ο Μανόλης Ανδρόνικος πραγματοποιεί ανασκαφές στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Στις 8 Νοεμβρίου η αρχαιολογική σκαπάνη θα «χτυπήσει» πάνω σε έναν τάφο.
«Είναι ασύλητος! Είναι κλειστός! Ήμουν ευτυχισμένος βαθιά. Είχα λοιπόν βρει τον πρώτο ασύλητο μακεδονικό τάφο. (...) Μέσα στη σαρκοφάγο υπήρχε μια ολόχρυση λάρνακα. Επάνω στο κάλυμμά της ένα επιβλητικό ανάγλυφο αστέρι με δεκάξι ακτίνες, και στο κέντρο του ένας ρόδακας.
Με πολλή προσοχή και περισσότερη συγκίνηση ανασήκωσα το κάλυμμα με το αστέρι πιάνοντάς το από τις δυο γωνίες της μπροστινής πλευράς. Όλοι μας περιμέναμε να δούμε μέσα σ’ αυτήν τα καμένα οστά του νεκρού. Όμως αυτό που αντικρίσαμε στο άνοιγμά της μας έκοψε για μιαν ακόμη φορά την ανάσα, θάμπωσε τα μάτια μας και μας πλημμύρισε δέος: πραγματικά μέσα στη λάρνακα υπήρχαν τα καμένα οστά. (…) Αλλά το πιο απροσδόκητο θέαμα το έδινε ένα ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βελανιδιάς που ήταν διπλωμένο και τοποθετημένο πάνω στα οστά. Ποτέ δεν είχα φανταστεί τέτοια ασύλληπτη εικόνα», περιγράφει γλαφυρά ο καθηγητής.
Ο Μανόλης Ανδρόνικος δεν ανακάλυψε μόνο τον τάφο του Φιλίππου Β’· ανέσυρε από τη λησμονιά τις Αιγές και την ιστορία τους. Σήμερα το ανάκτορο του Μακεδόνα Βασιλιά, ο «Παρθενώνας της Μακεδονίας» σύμφωνα με τον καθηγητή Βόλφραμ Χέφνερ, το μεγαλύτερο οικοδόμημα που έχει δει η κλασική αρχαιότητα, στέκει αναστηλωμένο παραπέμποντας στην αρχική του εικόνα – ένα πρωτοποριακό για την εποχή του κτίσμα, σύμβολο της μακεδονικής ηγεμονίας, που έγινε πρότυπο και αρχέτυπο.
Το Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών εισάγει τον επισκέπτη στην ιστορία της Μακεδονίας και στον κόσμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όσο για την επίσκεψη στο Μουσείο των Βασιλικών Τάφων με τον τάφο του Φιλίππου Β΄, είναι μια εμπειρία που έχει χαραχτεί στο μυαλό μου. Περιπλανηθείτε στον αρχαιολογικό χώρο και μάθετε την ιστορία της λαμπρής πόλης που ξεχάστηκε εντελώς και αναστήθηκε από τις στάχτες της χάρη στις ακάματες προσπάθειες σχεδόν μισού αιώνα.
