Πριν από χρόνια, ένας γνωστός μου, της γνωστής σχολής του αριστερού αντιαμερικανισμού, έλεγε ότι στα σίριάλ τους οι Αμερικανοί όλο ζητάνε συγγνώμη. Για εκείνον, αυτό το «I'm sorry» που ακουγόταν από τα χείλη των ηρώων στις σειρές εκείνης της προ-Νetflix εποχής ήταν απόδειξη υποκρισίας και ψεύδους. Στη «συγγνώμη» έβλεπε πάντα μια μάσκα, μια προσποίηση και, φυσικά, μια προσπάθεια για αποπροσανατολισμό από τα ουσιώδη.
Ξανασκέφτηκα την περίπτωση του παλιού μου γνωστού, προσπαθώντας να απαντήσω στο ερώτημα γιατί τους είναι πια τόσο δύσκολη η συγγνώμη. Γιατί, ιδιαιτέρως σε πολίτες ή στελέχη και αξιωματούχους με κομμουνιστογενή προέλευση, η συγγνώμη μοιάζει τόσο δυσκολοχώνευτη;
Η δυσκολία του «αριστερού» να πει συγγνώμη δεν είναι μόνο η αντίθεση στους τύπους, στις γραβάτες, στα πρωτόκολλα. Αυτό που αχνοφέγγει πίσω από την άρνηση να ζητήσει κανείς συγγνώμη είναι η ιδέα πως σε έναν κόσμο ένοχο εκ προοιμίου δεν ζητάς συγγνώμη.
Μήπως αυτό έχει να κάνει μόνο με τη γνωστή κριτική στους «τύπους» και στον «καθωσπρεπισμό» από την πλευρά εκείνων που ισχυρίζονται πως ενδιαφέρονται για την ουσία; Αυτό, πράγματι, φαίνεται να διακινείται τις τελευταίες μέρες ως δικαιολόγηση. Λένε πολλοί: μα, η συγγνώμη είναι τυπικό πράγμα, δεν δίνει απαντήσεις, δεν λύνει τα ζητήματα. Η συγγνώμη δεν αλλάζει τον κόσμο ούτε «γκρεμίζει τα αυθαίρετα». Και, φυσικά, η συγγνώμη δεν φέρνει πίσω τους νεκρούς.
Δυστυχώς, όμως, δεν πρόκειται γι' αυτό. Η δυσκολία του «αριστερού» να πει συγγνώμη δεν είναι μόνο η αντίθεση στους τύπους, στις γραβάτες, στα πρωτόκολλα. Αυτό που αχνοφέγγει πίσω από την άρνηση να ζητήσει κανείς συγγνώμη είναι η ιδέα πως σε έναν κόσμο ένοχο εκ προοιμίου δεν ζητάς συγγνώμη.
Όταν ξεκινάς από τη βεβαιότητα του Καλού, πως εσύ δηλαδή και η πρόθεσή σου είναι το μοναδικό πολιτικό και κοινωνικό αγαθό που γέννησε η νεωτερικότητα και η ίδια η «αστική δημοκρατία», η συγγνώμη φαντάζει αδυναμία. Δηλαδή, με τους όρους που θα άρεσαν στον Λένιν, ζητώντας συγγνώμη είναι «σαν να παραδίνεσαι». Χάνεις το κύρος σου και μετατρέπεσαι σε απλό κυβερνήτη και εντολοδόχο που ανά πάσα στιγμή μπορεί να παραιτηθεί. Εσύ, όμως, δεν αντέχεις στην ιδέα της παραίτησης, παρά μόνο αν υπηρετεί μια ανώτερη κομματική αποστολή.
Η συγγνώμη προϋποθέτει, λοιπόν, πως αποδέχεσαι την απώλεια, το γεγονός του μεγάλου λάθους και όχι του ανώδυνου παραπτώματος. Στην πολιτική σημαίνει όμως και κάτι ακόμα: ότι κανένα πρόσωπο, κόμμα ή πολιτική παράδοση δεν είναι εξ ορισμού αθώα και αγαθών προθέσεων. Ότι δεν υπάρχει κάποια ειδική ιστορική αποστολή ούτε κοσμοθεωρητικό πλεονέκτημα ή κάποια υπεροχή θεμελιωμένη διά παντός σε κάποια πολιτική ταυτότητα.
Γι' αυτό και, σε αντίθεση με όσους λένε πως η απαίτηση για συγγνώμη είναι κούφια ηθικολογία, εγώ τη θεωρώ βαθιά δημοκρατική ομολογία: αναγνώριση της οφειλής προς τον άλλον, προς τον οποιονδήποτε πολίτη βρέθηκε σε δεινή θέση και εγώ (ως υπεύθυνος) στάθηκα λίγος και απαράσκευος. Οφειλή στον καθένα, είτε αυτός είναι εύπορος είτε όχι, είτε έχει πολεοδομικές παραβάσεις είτε όχι.
Αυτή η συγγνώμη δεν έχει θρησκευτική προέλευση. Δεν είναι εξομολόγηση αμαρτιών ενώπιον Θεού ούτε κάποια μετάνοια. Αυτές οι διαστάσεις δεν πρέπει να ενδιαφέρουν την πρακτική πολιτική ζωή.
Η συγγνώμη που χρειαζόταν αυτές τις μέρες και δεν εκφράστηκε πάει πίσω στις ρίζες, στη βασική ιδέα της πολιτικής για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες: στην ιδέα ότι η κυβέρνηση έχει ως πρώτο μέλημα την προστασία της ζωής, της περιουσίας και της ελευθερίας των πολιτών.
Τι σημαίνει αυτό; Πως κάθε κυβερνητική αποτυχία στο συγκεκριμένο έργο δικαιολογεί μια απαίτηση συγγνώμης στην «πολιτική κοινωνία». Η ύπαρξη δεκάδων και ίσως εκατό και πλέον νεκρών σε μια καταστροφή όπου εμπλέκονται όργανα της πολιτείας έκανε τη συγγνώμη πρωταρχικής σπουδαιότητας λόγο. Λόγο που είναι ήδη πράξη και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τον μπερδεύει κανείς με τα επιδόματα, τις αποζημιώσεις στους πληγέντες ή τις γνωστές υποσχέσεις πυγμής «κατά των συμφερόντων».
Στο κάτω-κάτω, η αξιοπρέπεια των ανθρώπων δεν είναι το σύνολο των βοηθημάτων τους που δίνονται εκ των υστέρων.
Ξαναμιλώντας για συγγνώμη, καλό είναι να θυμηθούμε επίσης πως συχνά ο «τύπος» είναι και ουσία. Όπως η ευπρέπεια μπορεί να μην είναι κενός καθωσπρεπισμός έτσι και η έκφραση συγγνώμης δεν είναι σώνει και καλά υποκρισία, ξέπλυμα ή υποχώρηση στην αντιπολίτευση.
Το γεγονός όμως πως ένα συγκεκριμένο πολιτικό προσωπικό δεν θέλει με τίποτα να πει τη λέξη συγγνώμη δείχνει πως τίποτα δεν έχει αλλάξει στο ελληνικό κάδρο: το θέμα των κυβερνώντων είναι να δείξουν πόσες αμαρτίες κουβαλάει η χώρα από τη διαβολική σπορά των άλλων.
Όμως το θέμα του καιρού μας είναι πια η στοιχειώδης άμυνα απέναντι στον κυνισμό και στην αναίδεια, πέρα από όλα τα άλλα της πραγματικής πολιτικής προστασίας.
