ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΙ σε όλον τον κόσμο αναμένουν τα εμβόλια, ελπίζοντας ότι θα φρενάρουν την εξάπλωση του κορωνοϊού. Ήδη, όλος ο πλανήτης προετοιμάζεται για την επόμενη μέρα της πανδημίας και περιμένει τις απαντήσεις στα αιτήματα εγκρίσεων τριών εμβολίων. Τι θα σημάνει, όμως, η γενική χρήση των εμβολίων; Θα εφαρμοστούν νέοι κανόνες σχετικά με τον εμβολιασμό; Πότε προσδιορίζεται η έναρξή του; Και τι γίνεται με τους αρνητές;
Η LiFO επικοινώνησε με τον καθηγητή Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Πέτρο Λιγοξυγκάκη, προκειμένου να μας διαφωτίσει σχετικά με το πειραματικό εμβόλιο που αναπτύσσει το πανεπιστήμιό του σε συνεργασία με την AstraZeneca PLC. Ο διακεκριμένος καθηγητής μιλά για την προετοιμασία του εμβολίου, τις δοκιμές, τις χορηγούμενες δόσεις, την προστασία του οργανισμού, τους αρνητές αλλά και για τα θετικά και αρνητικά του κορωνοϊού.
Αν είμαστε αρκετά φιλόδοξοι, μπορούμε με μια επίμονη και πειστική παγκόσμια καμπάνια εμβολιασμών να εξαφανίσουμε ή να μειώσουμε πολύ τον ιό που κυκλοφορεί στον πλανήτη. Και τότε πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά από πού θα έρθει η καινούργια πανδημία και να είμαστε έτοιμοι όταν έρθει.
— Ποια είναι τα μέχρις στιγμής δεδομένα από τις κλινικές δοκιμές του εμβολίου που αναπτύσσεται στην Οξφόρδη; Είστε ικανοποιημένος από τον βαθμό ασφάλειας;
Η δοκιμή έγινε με τη συνολική συμμετοχή πάνω από 20.000 εθελοντών σε τέσσερις χώρες, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία και στη Νότια Αφρική. Οι εθελοντές χωρίστηκαν σε τρεις ηλικιακές ομάδες (18-55, 56-69 και άνω των 70). Κάθε ηλικιακή ομάδα έλαβε δύο δόσεις (με 28 ήμερες απόσταση η μία από την άλλη) είτε του εμβολίου υπό δοκιμή, είτε ενός αλατούχου διαλύματος (ΗΠΑ, Βραζιλία), είτε ενός άλλου, ήδη εγκεκριμένου εμβολίου (Ηνωμένο Βασίλειο, Νότια Αφρική).
Οι εθελοντές στους οποίους χορηγήθηκαν τα δύο τελευταία ήταν οι ομάδες ελέγχου. Η διαφορά στο τι χορηγήθηκε στις ομάδες ελέγχου έγκειται στο τι επέτρεψαν οι ρυθμιστικές αρχές κάθε χώρας. Η χρήση ενός άλλου εμβολίου ως control και όχι απλώς ενός αλατούχου διαλύματος είναι καλύτερη. Αυτό γιατί η δοκιμή στη φάση ΙΙΙ ήταν «διπλά τυφλή», όπως λέμε. Αυτό σημαίνει ότι ούτε ο εθελοντής ξέρει τι του χορηγείται αλλά ούτε και αυτός που χορηγεί το εμβόλιο ξέρει τι δίνει.
Όμως το εμβόλιο για τον SARS-CoV2 προκαλεί δερματικό ερεθισμό και έναν χαρακτηριστικό μυϊκό πόνο κατά τη χορήγηση, συμπτώματα που δεν προκαλεί το αλατούχο διάλυμα. Άρα, οι εθελοντές που θα έπαιρναν το αλατούχο διάλυμα μπορεί να καταλάβαιναν τι πήραν και ίσως έτσι να άλλαζαν τη συμπεριφορά τους. Η χρήση ενός εμβολίου που προκαλεί τα ίδια φαινοτυπικά αποτελέσματα κατά τη διάρκεια της χορήγησης, λύνει αυτό το πρόβλημα.
Πριν αρχίσει η διαδικασία, είχε συμφωνηθεί να χορηγηθούν δύο δόσεις υψηλής συγκέντρωσης του ChAdOx1 nCoV-19 (η κωδική ονομασία του εμβολίου). Η δοσολογία στηρίχτηκε σε προηγούμενες μελέτες της ομάδας σε πιθήκους και ανθρώπους. Παρ' όλα αυτά, εκ παραδρομής, χορηγήθηκε μισή πρώτη δόση, ακολουθούμενη από μια υψηλή δόση σε μικρό αριθμό εθελοντών, πριν ανακαλυφθεί το λάθος.
Όπως σε όλα τα ερευνητικά πλαίσια, κάθε λάθος ανοίγει ένα παράθυρο σε μια άλλη πειραματική πραγματικότητα. Ή αλλιώς «le hasard ne favorise que les esprits préparés», όπως έλεγε ο Λουί Παστέρ. Έτσι, οι επικεφαλείς της κλινικής μελέτης ζήτησαν την άδεια από τις αρχές δεοντολογίας των ρυθμιστικών αρχών να συνεχίσουν με δύο παράλληλες δοκιμές: μία που θα γινόταν με δύο δόσεις υψηλής συγκέντρωσης, όπως ήταν αρχικά σχεδιασμένο, και μία στην οποία η πρώτη δόση θα είχε τη μισή συγκέντρωση. Αυτή η τελευταία δοσολογία είχε 90% αποτελεσματικότητα στην ηλικιακή ομάδα 18-55. Αντίθετα, η άλλη δοσολογία, με τις δύο υψηλές δόσεις, είχε αποτελεσματικότητα 62% σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Τα αποτελέσματα θα αποτυπωθούν σε μια μελέτη που θα δημοσιευτεί στη «Lancet» αυτή την εβδομάδα. Σημειωτέον ότι οι ρυθμιστικές αρχές έχουν δώσει το 50% ως το κατώτατο όριο αποτελεσματικότητας για την αδειοδότηση.
Από τα τρία περιστατικά που σταμάτησαν κατά καιρούς τις δοκιμές, δύο περιέχονταν στις ομάδες ελέγχου και μόνο ένα ήταν στην ομάδα των εθελοντών, στους οποίους είχε χορηγηθεί το εμβόλιο. Αυτό το περιστατικό φαίνεται να οφείλεται σε ένα αυτοάνοσο νόσημα το οποίο εκδηλώθηκε χωρίς ο ασθενής να γνωρίζει την ύπαρξή του πριν δηλώσει συμμετοχή. Παρ' όλα αυτά, η ύπαρξη αυτού του περιστατικού δεν ορίζεται ως στατιστικά σημαντική σε σχέση με το σύνολο των εθελοντών που πήραν το εμβόλιο και δεν εκδήλωσαν καμία παρενέργεια.
Η ασφάλεια του εμβολίου είναι, λοιπόν, υψηλού βαθμού. Βέβαια, οι εθελοντές θα παρακολουθούνται για περισσότερο από έναν χρόνο, για να διαπιστωθεί πόσο διαρκεί η ανοσία που προκαλεί το εμβόλιο αλλά και για να μετρηθεί το αν και σε ποιο ποσοστό το εμβόλιο εμποδίζει τη μετάδοση του SARS-CoV2. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικό, γιατί, πέρα από την ατομική προστασία που σίγουρα προσφέρει το εμβόλιο, θα ήταν ιδανικό για να κοπούν τελείως οι γραμμές μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτό θα μας δείξει σε ποιον βαθμό θα συνεχίσουμε να ακολουθούμε κάποια μέτρα δημόσιας υγείας (μάσκες, αποστάσεις, υγιεινή χεριών) ακόμα και μετά τους εμβολιασμούς.
— Πότε προσδιορίζετε την έναρξη της γενικής χρήσης στον πληθυσμό; Σε ποιο ποσοστό θα μπορέσουμε να μιλάμε για την επίτευξη της ανοσίας της αγέλης;
Η εφαρμογή της χρήσης εξαρτάται από το πόσο γρήγορα οι ρυθμιστικές αρχές θα εγκρίνουν τα εμβόλια, αλλά είμαστε στην τελική ευθεία. Για να δώσουμε τη Βρετανία ως παράδειγμα, έχει δοθεί εντολή στα νοσοκομεία να είναι έτοιμα να εμβολιάσουν το προσωπικό τους με το εμβόλιο (πιθανότατα της Pfizer) από την ερχόμενη εβδομάδα (7η Δεκεμβρίου). Το ποσοστό του πληθυσμού που χρειάζεται για να εγκαθιδρυθεί ανοσία της αγέλης θα εξαρτηθεί από το αν και κατά πόσο τα εμβόλια σταματούν τη μετάδοση του ιού.
Χονδρικά μιλώντας, το «περίφημο» R (ο βαθμός αναπαραγωγής του ιού) είναι γύρω στο 4 ή 5 αν δεν παρθεί κανένα μέτρο προστασίας, γιατί αυτός ο ιός είναι πολύ μεταδοτικός. Αν ένα εμβόλιο, πέρα από την ατομική προστασία, που την παρέχει όπως και να 'χει, σταματά και τη μετάδοση του ιού κατά 50%, τότε το R θα μειωθεί στο 2 με 2.5 (υποθέτοντας ότι θα εμβολιαστεί το 100% του πληθυσμού). Στην εξίσωση αυτή πρέπει να ξέρουμε πόσο μειώνει τη μετάδοση του ιού το εμβόλιο, για να απαντήσουμε ποιο ποσοστό του πληθυσμού θα εμβολιαστεί. Επειδή αυτό θα το μάθουμε αργότερα, πρέπει ούτως ή άλλως να γίνουν πολύ δυνατές καμπάνιες εμβολιασμού, για να επιτύχουμε ποσοστά άνω του 80-90%.
— Κάθε πότε υπολογίζεται ότι θα χορηγούνται οι δόσεις; Για πόσο καιρό θα προστατεύουν τον οργανισμό;
Τα σχήματα διαφέρουν κάπως από εμβόλιο σε εμβόλιο, αλλά, γενικά μιλώντας, θα υπάρχει μια δόση που θα ακολουθείται από ένα booster 20-30 ημέρες αργότερα. Το πόσο καιρό θα προστατεύουν τον οργανισμό είναι ένα ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί ακόμα, αλλά εξετάζεται τώρα, ακολουθώντας τα προφίλ ανοσίας των εθελοντών. Ασθενείς που ανάρρωσαν από την ασθένεια έχουν αντισώματα για τουλάχιστον 8 μήνες και συνήθως ένα εμβόλιο προκαλεί καλύτερη «μνημονική» ανοσία από την ίδια την ασθένεια.
— Οι εμβολιασμοί θα μας δώσουν τη δυνατότητα να επιστρέψουμε στην κανονικότητα;
Η περίφημη επιστροφή στην πρότερη ζωή μας δεν θα είναι σαν να πατάμε έναν διακόπτη. Θα είναι μια διαδικασία που θα εξελίσσεται για κάποιο διάστημα. Θα είμαστε πολύ καλύτερα στην αρχή του καλοκαιριού και ακόμα καλύτερα στο τέλος του φθινοπώρου του 2021. Δεν θέλω να πω ότι σε έναν χρόνο από τώρα θα έχουμε επιστρέψει στο πριν, αλλά μπορεί να είμαστε κοντά. Ο λόγος που διστάζω να το πω είναι επειδή δεν ξέρουμε πόσο αυτά τα εμβόλια μειώνουν τη μεταφορά του ιού από τη μύτη και το στόμα. Θα γίνουμε όλοι (οι εμβολιασμένοι) ασυμπτωματικοί φορείς; Αν ναι, τότε θα υπάρχει ο ιός, ο οποίος θα κυκλοφορεί, και άρα η ανάγκη για κάποια μέτρα δημόσιας υγείας (μάσκες, αποστάσεις).
Παρ' όλα αυτά, το εμβόλιο της Οξφόρδης μάς δίνει τη δυνατότητα να εμβολιάσουμε όλο τον πλανήτη λόγω της τιμής και της ευκολίας συντήρησής του. Αν είμαστε αρκετά φιλόδοξοι, μπορούμε με μια επίμονη και πειστική παγκόσμια καμπάνια εμβολιασμών να εξαφανίσουμε ή να μειώσουμε πολύ τον ιό που κυκλοφορεί στον πλανήτη. Και τότε πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά από πού θα έρθει η καινούργια πανδημία και να είμαστε έτοιμοι όταν έρθει.
— Τι απαντάτε στους αρνητές των εμβολίων; Υπάρχουν παραδείγματα εμβολίων που χρησιμοποιήθηκαν τόσο άμεσα μετά την παραγωγή τους;
Είναι ίσως το μεγάλο παράδοξο της εποχής μας ότι όσο περισσότερο οι βιοϊατρικές επιστήμες προοδεύουν στην αντιμετώπιση ασθενειών που μέχρι χθες ήταν θανατική καταδίκη, προχωρώντας όλο και πιο κοντά στην ανάπτυξη ακόμα και εξατομικευμένης θεραπείας (π.χ. η ανοσοθεραπεία του καρκίνου), τόσο μεγαλώνει ο σκεπτικισμός για τα επιτεύγματα αυτά. Και είναι δυστύχημα που δεν υπάρχουν άνθρωποι να υμνήσουν αυτούς τους επιστήμονες που δούλεψαν με απίστευτη ταχύτητα και πολύ σκληρά ώστε να μπορεί να σωθεί, κυριολεκτικά, ο πλανήτης από μια εξαιρετικά μεταδοτική μολυσματική ασθένεια.
Η ταχύτατη ανάπτυξη του εμβολίου πραγματοποιήθηκε γιατί οι διάφορες κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί έβαλαν χρήματα για να προχωρήσουν οι τρεις φάσεις των κλινικών δοκιμών χωρίς διακοπή. Επιπλέον, επειδή το Ινστιτούτο Τζένερ, μέσα από μια εικοσάχρονη εμπειρία ανάπτυξης εμβολίων για τον Έμπολα και τον MERS, ήταν έτοιμο να αναπτύξει γρήγορα εμβόλιο συγγενικών ιών και η γενετική μηχανική έδωσε τη δυνατότητα να προσαρμοστεί η σύνθεση του mRNA (που χρησιμοποιήθηκε από Moderna και BioNTech) στην ανάπτυξη εμβολίων. Πίσω από αυτό το εντυπωσιακό επίτευγμα κρύβεται μια 25ετής διαδικασία πειραματισμού, που αποδεικνύει την αξία της επένδυσης στη βασική έρευνα.
Είναι, όμως, χαρακτηριστικό ότι αυτή η προσπάθεια δεν ήταν μια στενή ιστορία, αλλά μια παγκόσμια συνεργασία. Με τη δημοσίευση του γενετικού υλικού του ιού από τους Κινέζους ερευνητές του Πανεπιστημίου του Φουντάν στη Σαγκάη τον Ιανουάριο του 2020, που επιβεβαιώθηκε ότι ο ιός ήταν συγγενικός του SARS και του MERS και όχι του ιού της γρίπης, τη σκυτάλη πήραν οι συνάδελφοι του Ινστιτούτου Τζένερ εδώ, στη Οξφόρδη, καθώς και ερευνητές στη Moderna (ΗΠΑ) και στην BioNTech (Γερμανία). Ταυτόχρονα, επιδημιολόγοι του John Hopkins και του Fred Hutchinson (ΗΠΑ) αλλά και των Imperial και UCL (Ηνωμένο Βασίλειο) και των κρατικών υπηρεσιών ανίχνευσης μολυσματικών ασθενειών της Κίνας και Γερμανίας αντάλλασσαν πληροφορίες και στοιχεία για τα στελέχη του ιού στον πληθυσμό σε πραγματικό χρόνο.
Όσον αφορά τους αρνητές των εμβολίων, είναι ενδιαφέρον να γνωρίζει κανείς τι αρνούνται αυτοί οι άνθρωποι. Ότι τα εμβόλια αποδίδουν; Ή ότι είναι ασφαλή; Στο αν τα εμβόλια αποδίδουν ας δώσουμε τα στοιχεία του ΠΟΥ, τα οποία λένε ότι οι εμβολιασμοί γλιτώνουν από τον θάνατο δύο με τρία εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Και ας δώσουμε ένα παράδειγμα, αυτό της ευλογιάς. Ο ιός της ευλογιάς αποδεκάτιζε τους ανθρώπινους πληθυσμούς για τρεις χιλιάδες χρόνια. Μόνο τον 20ό αιώνα η ευλογιά σκότωσε 30.0000.000. Εξαφανίστηκε από τον πλανήτη οριστικά το 1980, μετά από πολλές δεκαετίες εμβολιαστικής καμπάνιας του ΠΟΥ.
Πρέπει, επίσης, να σκεφτεί κανείς όλες τις παιδικές ασθένειες από τις οποίες έχουν προστατευτεί πολλές εκατοντάδες γενιές παιδιών (και πιθανότατα και οι ίδιοι αρνητές) σε όλο τον πλανήτη. Βέβαια, μπορεί να μας πουν ότι δεν έχουν περάσει καμία από αυτές τις ασθένειες και ας μην έχουν εμβολιαστεί. Αυτό συμβαίνει γιατί όλοι οι άλλοι γύρω τους έχουν εμβολιαστεί, άρα τους προστατεύουν, κόβοντας όλες τις γραμμές μετάδοσης. «Άρα, γιατί να εμβολιαστώ;» θα πουν. Αφού θα εμβολιαστούν οι άλλοι. Όπως σας είπα, δεν ξέρουμε πόσο θα προστατεύει το εμβόλιο από τη μετάδοση. Αυτό είναι το πνεύμα του free rider ή, επί το ελληνικότερον, του «τζαμπατζή» των εμβολίων. Όμως, μπορεί κάποιος να είναι ασυμπτωματικός και αν δεν προσέξει να κολλήσει κάποιον που αργότερα θα πεθάνει ‒ το να είσαι free rider ισοδυναμεί με το να είσαι δυνάμει δολοφόνος.
Όσο για την ασφάλεια, όλα τα εμβόλια θα έχουν υψηλότατα επίπεδα ασφάλειας, αφού θα έχουν εγκριθεί από τις ρυθμιστικές αρχές, και τα δεδομένα όλων των κλινικών δοκιμών θα δημοσιευτούν σύντομα σε επιστημονικά περιοδικά, προσβάσιμα σε όλους. Δεδομένα για τα προφίλ ασφάλειας της φάσης ΙΙ έχουν δημοσιευτεί ήδη.
— Πιστεύετε ότι ο εμβολιασμός πρέπει να γίνει υποχρεωτικός ή όχι; Γιατί ήδη ανακοινώνονται μέτρα, όπως το ότι θα μπορείς να ταξιδεύεις μόνο αν έχεις κάνει το εμβόλιο.
Πιστεύω ότι αν εξηγήσουμε ειλικρινά και με απλό τρόπο τι μπορεί να κερδίσει όλος ο πλανήτης με τους μαζικούς εμβολιασμούς (την εξαφάνιση του ιού προφανώς), θα πετύχουμε πολύ υψηλά ποσοστά εθελοντικού εμβολιασμού, ο οποίος μπορεί να ενισχυθεί παραπάνω, ακριβώς επειδή πιθανότατα θα υπάρχουν περιορισμοί του τύπου που αναφέρετε.
— Κατά γνώμη σας, ποιο είναι το θετικό και ποιο το αρνητικό αποτύπωμα του κορωνοϊού;
Το αρνητικό του κορωνοϊού είναι ότι αυτό που έγινε οφείλεται στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Όσο επεκτείνονται οι αστικοί ιστοί ή καταστρέφονται οικοσυστήματα που βρίσκονται σε ισορροπία εδώ και εκατοντάδες χρόνια, για να δώσουν τη θέση τους σε μονοκαλλιέργειες, οι ανθρώπινοι πληθυσμοί εκτίθενται σε καινούργιες δεξαμενές παθογόνων. Έτσι, ζώα χάνουν τον φυσικό τους χώρο ή έρχονται σε επαφή με άλλα ζώα που μπορούν να λειτουργήσουν ως «ενδιάμεσα ρεζερβουάρ», τα οποία βοηθούν στη διασπορά μικροβίων που μπορούν να περάσουν στον άνθρωπο. Για τους κορωνοϊούς των νυχτερίδων αυτό ήταν γνωστό από το 2015.
Επίσης, μην ξεχνάμε ότι ο ιός είναι «ταξικός», επιτείνοντας τις ανισότητες ακόμα και στον ίδιο τον θάνατο, οπότε οι πολιτικές κάλυψης αυτών των ανισοτήτων μέσα από κρατικές παρεμβάσεις έχουν μεγάλη σημασία. Κοιτώντας τις στατιστικές στη Βρετανία, βλέπουμε ότι τα υψηλότερα ποσοστά θετικών κρουσμάτων αλλά και θανάτων βρίσκονται στις πιο φτωχές πόλεις της βόρειας Αγγλίας και σε μειονότητες που ζουν σε περιοχές με τη μεγαλύτερη ανέχεια, που είναι δύσκολο να απομονωθούν σωστά ή και καθόλου.
Το θετικό είναι τα εργαλεία (εμβόλια, επιδημιολογικά μοντέλα, εφαρμογές ανίχνευσης κινητής τηλεφωνίας, κλινικές θεραπευτικές λύσεις) που αναπτύχθηκαν τόσο γρήγορα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Η ελπίδα είναι ότι αυτό θα μείνει ώστε να είμαστε έτοιμοι για την επόμενη μολυσματική ασθένεια «Χ» που θα πλήξει την ανθρωπότητα. Ή, όπως γράφει ο Lou Reed στο «Magic and Loss»: «... But this guessing game has its own rules / the good don't always win./And might makes right?/ The Sword of Damocles is hanging above your head».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια