Αν αποφασίσει να διαβάσει κανείς τον χάρτη της γυναικείας ανατομίας, κατά τη διάρκεια της διαδρομής θα συναντήσει μερικά αναπάντεχα ονόματα -όλα τους αντρικά- που ανέλαβαν να βαφτίσουν μέλη του γυναικείου σώματος.
Και τι ακριβώς κάνει ο Γκαμπριέλε Φαλόπιο -εκ των σημαντικότερων ανατόμων και γιατρών του 16ου αιώνα- στην περιοχή των ωοθηκών; Τι σχέση έχει ο Κασπάρ Μπαρτολίν ο Νεότερος με τα χείλη του αιδοίου; Και κατά πόσο μπορούμε να εμπιστευόμαστε τον Ερνστ Γκραίφενμπεργκ, που στις αρχές του 20ού αιώνα ισχυρίστηκε ότι ανακάλυψε το G-spot;
Γνωστά ή άγνωστα σ' εμάς, τα ονόματα αυτών των αντρών εξασφάλισαν την αθανασία διά του γυναικείου γεννητικού συστήματος: ο δουγλάσιος χώρος, οι βαρθολίνειοι αδένες και το αιωνίως ακαθόριστο σημείο G φέρουν ξεκάθαρα την υπογραφή τους.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι γύρω από τα γυναικεία σώματα βρίσκονται -αν και νεκροί από χρόνια- άντρες ανατόμοι, με τα ονόματά τους να περνούν στην Ιστορία επειδή βάφτισαν ένα γυναικείο όργανο, με τον ίδιο τρόπο που πέρασαν στην αθανασία τα ονόματα μεγάλων εξερευνητών, με τη διαφορά ότι αυτοί χαρτογράφησαν τη γυναικεία ανατομία και τα γυναικεία γεννητικά όργανα ακριβώς όπως μια άγνωστη και απάτητη χώρα.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι γύρω από τα γυναικεία σώματα βρίσκονται –αν και νεκροί από χρόνια– άντρες ανατόμοι, με τα ονόματά τους να περνούν στην Ιστορία επειδή βάφτισαν ένα γυναικείο όργανο, με τον ίδιο τρόπο που πέρασαν στην αθανασία τα ονόματα μεγάλων εξερευνητών, με τη διαφορά ότι αυτοί χαρτογράφησαν τη γυναικεία ανατομία και τα γυναικεία γεννητικά όργανα ακριβώς όπως μια άγνωστη και απάτητη χώρα.
Άρρενες είναι και οι θεοί που έχουν ταυτίσει το όνομα και τον μύθο τους με το γυναικείο σώμα. Ο θεός του γάμου, κατά την αρχαιοελληνική μυθολογία, λεγόταν Υμέναιος και πέθανε την πρώτη νύχτα του γάμου του. Σ' αυτόν οφείλει το όνομά της η γυναικεία ανατομική δομή μιας παρθένας γυναίκας. Ο Υμέναιος έλκει το όνομά του από το ρήμα υμένω (=υπομένω), αν και οι σύγχρονοι γλωσσολόγοι στο λήμμα «ὑμήν» αποδίδουν –με αριστοτεχνικές αναλύσεις– την εξήγηση του υμένα, της μεμβράνης.
Ωστόσο, ήταν ο Βεσάλιος, ο πατέρας της σύγχρονης ανατομίας, που ήδη από τον 16ο αιώνα χρησιμοποίησε τον όρο «παρθενικός υμένας» για να περιγράψει τη μεμβράνη που βρίσκεται στην είσοδο του κόλπου κάθε γυναίκας που δεν έχει έρθει ακόμη σε σεξουαλική επαφή.
Είτε αρέσει είτε όχι, στις επιστήμες και ειδικά στην ιατρική οι άντρες (και οι άρρενες θεοί) έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα τους, σφραγίζοντας με τα ονόματά τους σχεδόν τα πάντα. Από τις επιστημονικές ονομασίες χιλιάδων πλασμάτων και μικροβίων –το βακτήριο της σαλμονέλας, για παράδειγμα, οφείλει το όνομά του στον Αμερικανό κτηνίατρο Ντάνιελ Έλμερ Σάλμον– μέχρι το επαπειλούμενο είδος της ζέβρας που οφείλει το όνομα του στον πρώην Γάλλο Πρόεδρο Jules Grévy. Τώρα, το αν τη σαλμονέλα πρακτικά την ανακάλυψε η βοηθός του Σάλμον δεν φαίνεται να είχε καμία σημασία...
Έτσι κι αλλιώς, ως γνωστόν, μέχρι τον προηγούμενο αιώνα οι γυναίκες βίωναν τον τέλειο αποκλεισμό τους από τις επιστήμες και ειδικά από την ιατρική. Όμως, η συνεχιζόμενη χρήση αντρικών ονομάτων στις ανακαλύψεις πρακτικά αντανακλά τη μεροληψία εναντίον του γυναικείου φύλου, την οποία και διαιωνίζει, φτάνοντάς την ως τις μέρες μας.
Το κεφαλαιώδες ζήτημα για το αν η γλώσσα διαμορφώνει τη σκέψη μας παραμένει. Μέχρι σήμερα, πλείστα όσα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι ο τρόπος που περιγράφεται κάτι αλλάζει την αντίληψή μας γι' αυτό. Ο Ghil'ad Zuckermann, καθηγητής γλωσσολογίας και γλωσσών υπό εξαφάνιση στο Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας, αναφέρει ως παράδειγμα τη χρήση της λέξης «γέφυρα». Σε γλώσσες στις οποίες η γέφυρα περιγράφεται στο θηλυκό γένος, οι άνθρωποι έχουν την τάση να θεωρούν τις γέφυρες ένα κομψό αρχιτεκτόνημα.
Αν μη τι άλλο, το παράδειγμά του γεννά το ερώτημα για το αν ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το ανθρώπινο σώμα και την εκάστοτε κατάστασή του είναι διαστρεβλωμένος από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα του φύλου, χωρίς καν να το παίρνουμε είδηση...
Άλλο παράδειγμα: όλοι γνωρίζουμε τον όρο «υστερία» που προκύπτει από την αρχαιοελληνική λέξη «υστέρα» που σημαίνει μήτρα. Αποδίδεται στον Ιπποκράτη (κι άλλος άντρας στις απαρχές της ιατρικής επιστήμης, μάλιστα) που ήθελε με κάποιον τρόπο να περιγράψει την ασθένεια που οφειλόταν σε συσπάσεις της μήτρας. Ως ψυχική διαταραχή που εμφανίζουν μόνο οι γυναίκες, η υστερία πάει πολύ πιο πίσω στον χρόνο και πρώτοι την είχαν περιγράψει οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήδη από το 1900 π.Χ.
Οι Έλληνες, όμως, ήταν εκείνοι που υποστήριξαν ότι οι έντονες συσπάσεις της μήτρας και επιπροσθέτως η παραγωγή τοξικών για το σώμα ουσιών οφείλονταν στην παρατεταμένη αποχή από τη σεξουαλική επαφή και την ανικανότητα να τεκνοποιήσει μια γυναίκα. Γι' αυτό και ο γάμος εθεωρείτο θεραπεία για την υστερία. Η συγκεκριμένη θεωρία επιβίωσε μέσα στους αιώνες. Και έφτασε μέχρι και τον 19ο αιώνα, γεμίζοντας τα ιατρεία των αντρών γιατρών, εννοείται, με πελάτισσες.
Τα συμπτώματα της υστερίας θεραπεύονταν μετά από συνεδρίες που περιλάμβαναν μαλάξεις στην περιοχή, οι οποίες προκαλούσαν παροξυσμό και εκτόνωση, να μία ήπια περιγραφή για τον οργασμό... Είναι η εποχή που οι γιατροί αρχίζουν να εμφανίζουν σύνδρομο κοπώσεως και κράμπες στα χέρια, καθώς η θεραπεία απαιτούσε το να αναπαριστούν, διά της χειρός, την για καιρό απούσα σεξουαλική παλινδρόμηση. Μέχρι που παρουσιάστηκε μία καλοδεχούμενη ανακούφιση στους κατάκοπους γιατρούς: ο πρώτος δονητής, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Τελικά, η υστερία αφαιρέθηκε από τη λίστα των σύγχρονων ασθενειών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης το 1952 και ειδικά σήμερα φαντάζει σαν ένα παρωχημένο και μάλλον κακόγουστο αστείο. Παρ' όλα αυτά, λίγοι τολμούν να συζητήσουν το πώς η υπόλοιπη γλώσσα της ιατρικής εξακολουθεί να είναι εγκλωβισμένη σε απολύτως πατριαρχικές ορολογίες.
Κι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τα ονόματα διάσημων αντρών της επιστήμης. Άπειρες ορολογίες αλλά και μεταφορές που σχετίζονται με την ιατρική αντλούνται από καθαρά αντρικές, στρατιωτικές ακόμη-ακόμη δραστηριότητες. Λέμε ότι κάποιος πολεμά με την ασθένεια, δίνει τη μάχη εναντίον του καρκίνου και τα συναφή: η γλώσσα της ιατρικής, αλλά και της αναζήτησης θεραπείας, είναι μια βίαιη γλώσσα.
Μελετάμε το ανθρώπινο σώμα για να βελτιώσουμε τη μοίρα τους. Όμως, όταν το σώμα γίνεται πεδίο μάχης, ρισκάρουμε να το μετατρέψουμε σε ζώνη επιβολής ελέγχου μεταξύ των δύο φύλων. Ο ογκολόγος Jerome Groopman υποστηρίζει ότι οι στρατιωτικές ορολογίες έχουν αποτέλεσμα. Βοηθούν το ηθικό του ασθενή που νιώθει ότι ένας πόλεμος μαίνεται μέσα στο ίδιο του το σώμα. Άλλοι άνθρωποι, ωστόσο, θεωρούν αυτού του είδους τις μεταφορές και τις παρομοιώσεις ένα πραγματικό ανάθεμα για την ποιότητα ζωής τους. Όλη αυτή η επιθετική ορολογία κάνει πολύ κόσμο να πιστεύει ότι αν δεν θεραπευτεί, ότι αν η κατάστασή του δεν βελτιωθεί, έχει αποτύχει στην πιο σημαντική πρόκληση. Και, φυσικά, αρχίζουν να αυτομαστιγώνονται που δεν τα κατάφεραν σ' αυτήν τη... μάχη.
Ακόμη και ορολογίες θηλυκού γένους που χρησιμοποιούνται στην ανατομία και νομίζουμε ότι είναι πολιτικώς ορθές, όπως η λέξη κόλπος (λατ.: vagina που σημαίνει θηκάρι για το μαχαίρι ή το σπαθί), έχουν συχνά αναχρονιστικές και απολύτως σεξιστικές καταβολές. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ο Φρόιντ για να καταλάβει τις αναγωγές σπαθιού - θήκης, αρσενικού - θηλυκού.
Η υποεκπροσώπηση του γυναικείου φύλου ακόμη και στα βιβλία ανατομίας επιβεβαιώθηκε και μέσα από σχετική έρευνα που εκπονήθηκε από την καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Susan Morgan το 2013. Τότε η ίδια και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι «η ανατομία και η φυσιολογία των ανδρών συχνά αντιπροσωπεύονται ως κανόνας, με τις γυναίκες να υποεκπροσωπούνται σε μη αναπαραγωγική ανατομία». Με θλίψη διαπιστώθηκε ότι ανθρώπινο σώμα θεωρείται το αντρικό σώμα, ενώ το γυναικείο παρουσιάζεται μόνο για να φανούν οι διαφορές μεταξύ αντρών - γυναικών.
Ακόμη, όμως, κι αν πίσω από κάθε ιατρικό όρο κρύβεται μια ιστορία σκληρής πατριαρχίας, έχει καμιά σημασία σήμερα; Είναι τόσο σοβαρό ζήτημα; Μιλάμε για άρρητο σεξισμό που διαμορφώνει τη σκέψη μας ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε;
Ναι, γι' αυτό μιλάμε. Σύμφωνα με τη Lera Boroditsky, αναπληρώτρια καθηγήτρια της γνωστικής επιστήμης στο UCSD, το πρόβλημα είναι ότι οι αντρικές ορολογίες και τα αντρικά επώνυμα σε επιστημονικές ανακαλύψεις διαιωνίζουν την ιδέα ότι η επιστημονική πρόοδος σημειώνεται από ένα και μόνο φύλο και όχι μέσα από τη μακρά συνεργατική διαδικασία που είναι και το επίμαχο ζητούμενο στις επιστημονικές ανακαλύψεις.
Η ίδια εξηγεί ότι είναι αναγκαίο ένα σύστημα επεξήγησης της επιστήμης που δεν θα επικεντρώνεται στις ιστορικές νίκες των αντρών και τη μανία τους να μαρκάρουν με το όνομά τους μέρη του ανθρώπινου σώματος. Το σημαντικό εδώ, όπως λέει, είναι να αντικατασταθεί αυτή η ορολογία από περιγραφές που θα είναι χρήσιμες στον άνθρωπο που φέρει το σώμα που φέρει, ανεξαρτήτως φύλου.
Σχεδόν 20 χρόνια πίσω, η κοινωνική λειτουργός Anna Kostztovics είχε εκφράσει την ανησυχία της για την έλλειψη θεμελιώδους ισότητας των φύλων, τουλάχιστον έτσι όπως προέκυπτε μέσα από τη σουηδική γλώσσα. Είχε επισημάνει ότι τα αγόρια είχαν μια μη σεξουαλικά φορτισμένη λέξη για τα γεννητικά τους όργανα, το «snopp», έναν ευρέως χρησιμοποιούμενο όρο, περίπου ισοδύναμο με τον αγγλικό όρο «willy», ενώ για τα γεννητικά όργανα των κοριτσιών δεν υπήρχε κάποια αντίστοιχη λέξη. Η ίδια είχε εισηγηθεί τη χρήση μιας νέας λέξης, της «snippa», ως θηλυκού ισοδύναμου.
Έκτοτε, οι Σουηδοί ακτιβιστές απαιτούν την απαλοιφή σεξιστικών όρων και τη μετονομασία επιστημονικών ορολογιών, ζητώντας, για παράδειγμα, ο παρθενικός υμένας να λέγεται εις το εξής κολπικό στόμιο και πάει λέγοντας.
Απομένει να δούμε αν οι νέες αυτές ορολογίες με κάποιον τρόπο θα υιοθετηθούν και θα αφομοιωθούν από τους ανθρώπους της εποχής μας. Αλλά αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι από δω και στο εξής θα ενθαρρύνονται να δημιουργήσουν τη γλώσσα που χρειάζονται για να αντιληφθούν τον κόσμο. Όσο για τις ορολογίες-κατάλοιπο της πατριαρχικής κοινωνίας, η Μποροντίτσκι το έχει γράψει καλύτερα απ' όλους: «Αν τις αφήσουμε να εκπέσουν, τους επιφυλάσσουμε τον πιο ταιριαστό θάνατο που θα μπορούσαν να έχουν»...
Της Leah Kaminsky, ιατρού και βραβευμένης συγγραφέως.
Τα στοιχεία από το BBC.com
