Του Πάνου Μιχαήλ
Χθες το βράδυ πέθανε ο σκηνοθέτης Θοδωρος Αγγελόπουλος. Yπέκυψε στα τραυματά του μετά από το ατύχημα που συνέβη στο περιφερειακό του Κερατσινίου καθώς βρισκόταν στα γυρίσματα της τελευταίας του ταινίας.
Ήταν 77 ετών και δε θα είναι υπερβολή να ισχυριστούμε (παρ 'ολα τα επιμέρους αρνητικά του έργου του και της κινηματογραφικής λογικής του) πως υπήρξε αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος έλληνας σκηνοθέτης του 20ου αιώνα.
Μπορεί να μην έκανε κινηματογράφο άμεσα εύληπτο και προσανατολισμένο στην λογική του ταμείου, ωστόσο όλο του το έργο διαπνέεται από την βαθιά αγάπη του για την Ελλάδα και από την προσπαθειά του να οπτικοποιήσει το πύρινο πραγματικά αποτύπωμα που η ιστορία του 20ου αιώνα άφησε και στην χώρα και στους ανθρώπους της. Η Ιστορία (επίσημη και ανεπίσημη) άλλωστε με ανθρώπους γράφεται.
Δεν είμαι κριτικός κινηματογράφου ούτε ο Αγγελόπουλος συγκαταλεγόταν ανάμεσα στους αγαπημένους μου σκηνοθέτες. Στις τελευταίες του ειδικά ταινίες διέκρινα ένα είδος αδιεξόδου και περίμενα με ενδιαφέρον να δω πως θα αναγνώσει το σκηνικό της αποσύνθεσης που βιώνουμε σήμερα και πως προοπτικά (όπως πάντα έκανε) θα το ενσωμάτωνε στη καινούρια του ταινία .
Πρέπει να του αναγνωρίσω πως παρ' όλους τους κανιβαλλικούς βερμπαλισμούς που οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαμε για να τον αποδομήσουμε ενίοτε, αυτός υπήρξε σταθερός και στις αισθητικές κατευθύνσεις του και στις θεματικές που τον κέντριζαν και τον κινητοποιούσαν και στο ενδιαφέρον του για το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Απ' την άλλη δεν ξέρω αν έχει χρησιμότητα να αναφερθούμε στο πολιτικοκαλλιτεχνικό πλαίσιο που τον ανέθρεψε. Μαζί με μια ολόκληρη φουρνιά ελλήνων σκηνοθετών εκφράσανε αυτό που ονομάζουνε οι κριτικοί ως το ρεύμα του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου (ΝΕΚ) στα τέλη των 60ς σε αντίστιξη με τον Παλαιό Ελληνικό Κινηματογράφο (ΠΕΚ) και τον Σύγχρονο Ελληνικό Κινηματογράφο (ΣΕΚ) της τελευταίας 15ετίας περίπου.
Αριστεροί οι περισσότεροι, επηρεασμένοι από τα ευρωπαϊκά ρεύματα που η μονοκρατορία του ΠΕΚ στη δεκαετία του 60 και η έλλειψη κινηματογραφικής παιδείας δεν επέτρεψαν να ξεδιπλωθούν με τη πρέπουσα ένταση πήρανε την μεταχρονολογημένη τους εκδίκηση τη δεκαετία του 70 και καθ' ολα τα 80ς. Όχι τόσο ταμειακά αλλά καλλιτεχνικοιδεολογικά. Από όλη αυτή τη γενιά δεν θα είναι υπερβολή να ισχυριστούμε πως και σε ένταση και σε διάρκεια και σε απήχηση και σε αποτίμηση καλλιτεχνικού αποτελέσματος ο Αγγελόπουλος υπήρξε ο κυρίαρχος εκπροσωπός της.
Υπήρξε όντως auteur με την κυριολεκτική σημασία της λέξης και όχι την μιμητική. Δόμησε στέρεο κινηματογραφικό σύμπαν, ενσωματώνοντας δημιουργικά τις επιρροές του από το ευρωπαϊκό σινεμά και δημιούργησε τη δικιά του κινηματογραφική γλώσσα. Ας μη γελιόμαστε. Μέχρι την πολύ πρόσφατη έκρηξη του Λάνθιμου όταν στο εξωτερικό μιλούσαν για ελληνικό κινηματογράφο μιλούσαν για τον Αγγελόπουλο.
Τι θα μείνει απ' όλο αυτό; Έχω την αίσθηση πως το έργο του Αγγελόπουλου θα επανανακαλύπτεται όσο περνάει ο καιρός. Υπήρξε ο κινηματογραφικός ιστορικός αποδελτιωτής της ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα, μετασχηματίζοντας όλο αυτόν τον πόνο, την απόγνωση και την ματαιότητα σε ποίηση υψηλού επιπέδου που συμπεριλαμβάνει τις ανθρώπινες ρωγμές και επιχειρεί να τις θεραπεύσει. Με τον τρόπο της τέχνης.
Που δεν είναι άλλος παρά ο τρόπος της συναίσθησης.
Όταν γυρίσω
θα γυρίσω με τα ρούχα
και τ’ όνομα ενός άλλου.
Kανείς δε θα με γνωρίσει.
Kι αν δε θα με γνωρίσεις και πεις
«∆εν είσαι εσύ», θα σου δώσω σημάδια, να πιστέψεις. Tη λεμονιά στον κήπο σου.
Tο ακρινό παράθυρο που μπαζει το φεγγάρι. Kι ακόμα, σημάδια του κορμιού.
Kαι της αγάπης.
Kι όταν ανεβούμε τρέμοντας στο παλιό δωμάτιο, ανάμεσα σ’ ένα αγκάλιασμα κι ένα άλλο, ανάμεσα σ’ ένα κάλεσμα κι ένα άλλο, θα σου διηγούμαι το «ταξίδι» όλη νύχτα κι όλες τις νύχτες που θα ’ρθουν.
Aνάμεσα σ’ ένα αγκάλιασμα κι ένα άλλο, ανάμεσα σ’ ένα κάλεσμα κι ένα άλλο,
όλη την ανθρώπινη περιπέτεια,
την περιπετεια που ποτέ δεν τελειώνει...
σχόλια