Ήταν Νοέμβριος του 2022. Όλα ξεκίνησαν από την καταγγελία ενός 19χρονου, ο οποίος σχετιζόταν με την Κιβωτό του Κόσμου από το 2011, για ένα περιστατικό ξυλοδαρμού και σεξουαλικής παρενόχλησης. Η μη κερδοσκοπική οργάνωση με την πλούσια φιλανθρωπική δράση και στόχο την ένταξη των παιδιών στο κοινωνικό σύνολο βρέθηκε ξαφνικά στη δίνη αποκαλύψεων που αφορούσαν συστηματικά κακοποιητικές συμπεριφορές. Το σκάνδαλο συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία, που βρέθηκε σε κατάσταση σοκ. Οι καταγγελίες για ασέλγεια και βιαιοπραγία κατά ανηλίκων πυροδότησαν καταιγιστικές εξελίξεις και προκάλεσαν έντονες αναταράξεις στον ευαίσθητο τομέα της παιδικής προστασίας. Ο πατέρας Αντώνιος και άλλα στελέχη της «Κιβωτού» οδηγήθηκαν στις δικαστικές αίθουσες. Η κατάσταση περιπλέχθηκε όταν την ίδια στιγμή ξέσπασε και σκάνδαλο οικονομικών ατασθαλιών. Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων ανακάλυψε έναν «περίεργο πλουτισμό» καθώς και «μαύρο» χρήμα και ποσά που δεν δικαιολογούνταν.
Κολωνός. Οδός Ζηνοδώρου 3. Έχουν περάσει ήδη δύο χρόνια και όταν περνώ το κατώφλι του οικήματος που στεγάζει την Κιβωτό του Κόσμου, οι εικόνες που αντικρίζω είναι εντελώς διαφορετικές. Εκτός από το τεράστιο σύνθημα στον μεγάλο τοίχο που γράφει «Διεκδικώντας το ριμπάουντ της ζωής μας», τίποτα δεν θυμίζει την εποχή που ο πατήρ Αντώνιος Παπανικολάου, ο ακτιβιστής κληρικός που κέρδισε το Βραβείο του Ευρωπαίου Πολίτη 2018, κυριαρχούσε στον εθελοντικό οργανισμό. Για πολλά χρόνια η Κιβωτός θεωρούνταν παράδεισος. Υπήρχαν φωτογραφίες που έδειχναν χαρούμενα παιδιά να παίζουν, να γράφουν, να τραγουδούν και να καλλιεργούν τη γη. Όλοι μιλούσαν με τα καλύτερα λόγια για το «κουκούλι» με τις όμορφες δραστηριότητες, τους διαγωνισμούς μαγειρικής και χορού και τις προβολές ταινιών, που ενίσχυαν τη δημιουργικότητα και δεν άφηναν τα παιδιά να πλήξουν. Έκτοτε, ήρθε στην επιφάνεια μια αθέατη και σκληρή πλευρά. Η Κιβωτός βρέθηκε στο επίκεντρο φρικτών καταγγελιών. Μαρτυρίες για ξυλοδαρμούς και πολύμηνες τιμωρίες. Απομόνωση. Ένα περιβάλλον φόβου, χειραγώγησης και ψυχολογικής πίεσης. Παρενοχλήσεις. Καταναγκαστικές αγροτικές εργασίες. Βασικός υπαίτιος ο άνθρωπος που αντιμετωπιζόταν σαν σύγχρονος «άγιος». Η προσωπικότητα που λειτουργούσε ως παράδειγμα προς μίμηση και πίστευε στα «θαύματα» της ζωής έμελλε να είναι το πρόσωπο που θα προσέθετε νέα κεφάλαια πόνου και θλίψης στην ήδη ταλαιπωρημένη ζωή των παιδιών της Κιβωτού. Ήταν το αγγελικό πρόσωπο με τις σκοτεινές πλευρές που πρωταγωνίστησε στο σκάνδαλο.
«Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τα παιδιά προσπαθούσαν να σβήσουν τη λέξη “Κιβωτός” από τα αυτοκίνητα των δομών γιατί δεν ήθελαν να προσελκύουν τα έντονα βλέμματα των πολιτών, δεν ήθελαν να ξέρει ο κόσμος ότι ήταν παιδιά της Κιβωτού. Εμείς, λοιπόν, οφείλαμε να είμαστε εκεί και να φροντίσουμε τα παιδιά που δεν έφταιξαν σε τίποτα».
Σταδιακά, ξεδιπλώθηκε όλο το περίκλειστο σύστημα της τιμωρίας, με καταγγελίες για περιστατικά εξευτελισμού και απομόνωσης που εφαρμόζονταν ως πρακτικές «συνετισμού». Να θυμίσουμε ότι η δράση της Κιβωτού ήταν ευρέως γνωστή για τη μέριμνά της απέναντι σε μικρά απροστάτευτα παιδιά, που απομακρύνονταν από τη βιολογική τους οικογένεια από την Εισαγγελία γιατί βίωναν δύσκολες συνθήκες κακοποίησης, παραμέλησης, εγκατάλειψης και έλλειψης ιατρικής φροντίδας. Η Κιβωτός κάλυπτε εξ ολοκλήρου και φρόντιζε όσους χρειάζονταν προστασία, από βρέφη μέχρι ενήλικες, όσους είχαν υποστεί κακοποίηση, παραμέληση και είχαν εκτεθεί σε πολύ άσχημες συνθήκες. Η ΜΚΟ που στήθηκε σε ένα καφενείο στον Κολωνό είχε καταφέρει να εξελιχθεί σε ένα πανίσχυρο πανελλαδικό δίκτυο με τεράστια περιουσία, προβολή και προσβάσεις.
Σήμερα, η Κιβωτός του Κόσμου φιλοξενεί 85 παιδιά σε σπίτια φιλοξενίας, σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, και τα υποστηρίζει στα πρώτα τους βήματα αυτονόμησης κατά την ενηλικίωση. Οι αλλαγές στους χώρους αλλά και στη γενικότερη φιλοσοφία είναι ευδιάκριτες σε κάθε σημείο της Κιβωτού. Στο κεντρικό κτίριο παρατηρώ ότι το αμφιθέατρο αποκαταστάθηκε, από ανεπίσημο ιερό, και πάλι σε χώρο που λειτουργεί κατά κύριο λόγο για θεατρικές παραστάσεις και εκδηλώσεις των παιδιών. Το ένα από τα δύο γυμναστήρια της έδρας έχει αντικατασταθεί από γραφεία υπαλλήλων, ενώ πολλές απ’ τις τοιχογραφίες που απεικόνιζαν τον ιδρυτή της Κιβωτού σε ρόλο ποιμένα, να οδηγεί τα παιδιά στην Κιβωτό του Νώε, έχουν προσωρινά καλυφθεί. Ωστόσο, όπως είναι φυσικό, κάποια αντικείμενα από το παρελθόν, όπως μια μικρή κιβωτός με τη φωτογραφία του πατρός Αντωνίου, παραμένουν ακόμη σε διάφορα σημεία των πολυώροφων κτιρίων, όπως και η μεγάλη τοιχογραφία στον ανεπίσημο ναό του κτιρίου της Κιβωτού στην οδό Σαρπηδόνος.
«Δεν έχουμε σκοπό να αφανίσουμε κάθε ίχνος του πατέρα Αντωνίου», μου λέει καθώς με υποδέχεται η διευθύντρια Επικοινωνίας & Ανεύρεσης Πόρων της Κιβωτού, Εκάβη Βαλλερά. Και προσθέτει: «Η Κιβωτός ήρθε αντιμέτωπη με μια αδιανόητη κρίση. Περίπου το 80% των δωρεών σταμάτησε. Για μεγάλο χρονικό διάστημα λαμβάναμε επιστολές ανθρώπων που είχαν κάνει δωρεές στον οργανισμό και ζητούσαν τα χρήματά τους πίσω. Ο κίνδυνος να μπει λουκέτο ήταν πραγματικός. Τόσοι εργαζόμενοι θα έμεναν στον δρόμο, ενώ και για τα παιδιά που είναι εδώ θα ήταν μια ιδιαίτερα δυσάρεστη εξέλιξη. Και γι’ αυτά δεν ήταν εύκολο να διαχειριστούν όλη αυτήν την κατάσταση που προέκυψε. Αναλογιστείτε ότι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα προσπαθούσαν να σβήσουν τη λέξη Κιβωτός από τα αυτοκίνητα των δομών γιατί δεν ήθελαν να προσελκύουν τα έντονα βλέμματα των πολιτών, δεν ήθελαν να ξέρει ο κόσμος ότι ήταν παιδιά της Κιβωτού. Εμείς, λοιπόν, οφείλαμε να είμαστε εκεί και να φροντίσουμε τα παιδιά που δεν έφταιξαν σε τίποτα. Να μην τινάξουμε στον αέρα την καθημερινότητά τους. Να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη τους και, κυρίως, να τα βοηθήσουμε να ξαναβρούν το χαμόγελό τους».
Όλο αυτό το διάστημα, το μεγαλύτερο στοίχημα για τη νέα διοίκηση ήταν να προετοιμάσει όσο το δυνατόν καλύτερα τα παιδιά για να πατήσουν στα πόδια τους και να κερδίσουν ξανά την αυτονομία τους. Ειδικότερα, να γίνει πράξη μια συντονισμένη προσπάθεια ώστε να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τον έξω κόσμο. Στην καινούργια περίοδο της Κιβωτού, μεταβατική πρόεδρος είχε οριστεί η κυρία Αλεξάνδρα Μαρτίνου, γνωστή από τη δράση της ως επικεφαλής της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί».
Όπως επισημαίνει στη συζήτησή μας, η θητεία της ήταν μια μεγάλη πρόκληση. Εμπεριείχε δυσκολίες, εμπόδια και κομβικές αποφάσεις. Και εξηγεί: «Τον Νοέμβριο του 2022, σε μια κρίσιμη περίοδο για την Κιβωτό του Κόσμου, αποδέχθηκα την πρόταση της πολιτείας να αναλάβω τη διοίκηση του οργανισμού. Το μεγάλο αίσθημα ευθύνης και η αγάπη μου προς τα παιδιά με έκαναν να αποδεχθώ την πρόταση. Ανέλαβα την προεδρία του Διοικητικού Συμβουλίου με πρωταρχικό στόχο τη διασφάλιση της ευημερίας των παιδιών που φιλοξενούνταν στις δομές της Κιβωτού και την οικοδόμηση ενός φορέα-πρότυπο στη χώρα μας. Ως διοικητικό συμβούλιο αντιμετωπίσαμε ένα περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις, που κάποιες στιγμές ομολογώ έμοιαζαν ανυπέρβλητες, ανταποκριθήκαμε όμως με αίσθημα καθήκοντος και ισχυρή δέσμευση στη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την ουσιαστική φροντίδα των παιδιών».
Στη συνέχεια η κυρία Μαρτίνου περιγράφει τις ενέργειες που έγιναν κατά τις πρώτες κρίσιμες μέρες. «Συγκροτήσαμε άμεσα μια δυνατή ομάδα με έμπειρους επαγγελματίες και συνοδοιπόρους που έχω γνωρίσει στα 40 χρόνια που ασχολούμαι με το παιδί, με σκοπό να διασφαλίσουμε τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα του οργανισμού, προσαρμόζοντάς τον στα σύγχρονα πρότυπα παιδικής προστασίας. Κατά τη διάρκεια της θητείας μας εργαστήκαμε εντατικά για την ενίσχυση της ποιότητας φροντίδας των παιδιών. Βασικοί πυλώνες του έργου μας ήταν: η δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού για τα παιδιά περιβάλλοντος, που θα τους προσφέρει τα εφόδια για να προετοιμαστούν για το μέλλον και την κοινωνία∙ η εφαρμογή της ειδικής νομοθεσίας για την παιδική προστασία∙ η εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας του οργανισμού με διαφάνεια και χρηστή διαχείριση∙ η στελέχωση των δομών με καταρτισμένο προσωπικό∙ η επιτάχυνση των διαδικασιών αναδοχής και υιοθεσίας, με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού∙ η εξωστρέφεια και η συνεργασία με την πολιτεία και τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών.
»Μέσα από συνεχείς επισκέψεις στις δομές της Κιβωτού σε όλη την Ελλάδα με τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, διαπιστώσαμε από κοντά την ανάγκη για μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση, με σεβασμό στην προσωπική ιστορία και τις ανάγκες κάθε παιδιού. Το χαμόγελο και η ελπίδα που αντικρίζαμε στα παιδιά, παρ’ όλες τις υπάρχουσες δυσκολίες και τις αντιξοότητες, ήταν η μεγαλύτερη επιβεβαίωση της προσπάθειάς μας. Τα παιδιά είναι μικρές οντότητες που θα γίνουν ολοκληρωμένοι και ανεξάρτητοι άνθρωποι, θα βγουν στην κοινωνία, θα κάνουν οικογένεια, θα δημιουργήσουν ζωές. Είναι χρέος μας να κάνουμε όλοι ό,τι περνάει από το χέρι μας για να τους παρέχουμε μια αξιοπρεπή παιδική ηλικία, με καθοδήγηση και κατάλληλη εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα».
Ποια είναι η παρακαταθήκη που αφήνει, μετά από αυτήν τη δύσκολη περίοδο; «Η παιδική προστασία είναι η μεγαλύτερη πράξη προσφοράς για τον πιο ευάλωτο κρίκο της κοινωνίας, το παιδί. Γι’ αυτό, ως διοίκηση, επιθυμούσαμε να αφήσουμε ένα ουσιαστικό αποτύπωμα, θέτοντας τις βάσεις για ένα νέο μοντέλο παιδικής προστασίας στην Κιβωτό του Κόσμου. Με επίκεντρο τα παιδιά, η Κιβωτός εισήλθε σε μια νέα εποχή λογοδοσίας, εξωστρέφειας, συνεργασίας με την πολιτεία και την κοινωνία των πολιτών. Το έργο που υλοποιήθηκε την περίοδο 2022-2024 αποτελεί έναν θεμέλιο λίθο για τη συνέχεια του οργανισμού, με στόχο ένα καλύτερο μέλλον για κάθε παιδί που χρειάζεται φροντίδα και υποστήριξη. Με αυτό το όραμα, η Κιβωτός του Κόσμου θα επιθυμούσα να συνεχίσει να προχωρά μπροστά, ως μια υποδειγματική οργάνωση παιδικής προστασίας, με τα παιδιά στο επίκεντρο κάθε προσπάθειας», τονίζει.
Η διαφάνεια και η λογοδοσία στον οργανισμό ήταν από τις πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Είναι ξεκάθαρο ότι έπρεπε να μπει μια τάξη σε όλες τις οικονομικές ατασθαλίες. Για παράδειγμα, οι υπεύθυνοι της Κιβωτού του Κόσμου απέρριπταν δεκάδες αιτήσεις από οικογένειες και, σύμφωνα με τα στελέχη των αρμόδιων υπηρεσιών του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, το έπρατταν προκειμένου να καρπώνονται τις κρατικές οικονομικές ενισχύσεις. Η Οικονομική Αστυνομία είχε εντοπίσει πολυτελή σπίτια, ακριβά οχήματα και τρεις τραπεζικές θυρίδες. Επίσης, μια άλλη πρακτική που εφαρμοζόταν ήταν το κουτί των δωρεών σε κηδείες και μνημόσυνα, το οποίο γέμιζε με «μαύρο» χρήμα. Η Κιβωτός είχε καθιερώσει το «κουτί προσφορών» στο οποίο οι παρευρισκόμενοι κατέθεταν τις δωρεές τους σε μετρητά, αντί στεφάνων. Ουσιαστικά, τα χρήματα αυτά ήταν «μαύρα», αφού έβαζαν τα παιδιά να κουβαλούν το κουτί ώστε να μην κόβουν απόδειξη σε κανέναν από τους δωρητές. Όλα αυτά βέβαια έχουν πάρει τον δρόμο της Δικαιοσύνης.
«Καταρχάς, να θυμίσουμε ότι η διοίκηση του φορέα ανατέθηκε με δικαστική απόφαση στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), το οποίο, μεταξύ άλλων, εργάζεται για την παιδική προστασία, ενώ αποτελεί και τον Εθνικό Συντονιστή για την “Εγγύηση για το Παιδί”. Αυτό προσδιορίζει πλέον και τις επόμενες κινήσεις της Κιβωτού, που θα έχουν ως τελικό στόχο την οικογενειακή αποκατάσταση για κάθε παιδί που φιλοξενεί στη δομές της», εξηγεί η κυρία Βάννα Μαρκετάκη, πρόεδρος του Δ.Σ. του ΕΚΚΑ και της Κιβωτού του Κόσμου. Και υποστηρίζει: «Βασικός στόχος μας είναι η αποϊδρυματοποίηση, η οποία άλλωστε αποτελεί έναν από τους πυλώνες του ευρωπαϊκού προγράμματος “Εγγύηση για το Παιδί”. Η ιδρυματική φροντίδα αποτελεί μια παρωχημένη μορφή παιδικής προστασίας, δεδομένου ότι, όσο υποδειγματικά και αν παρέχεται, είναι συστημικά κακοποιητική.
Οι ενέργειες που υλοποίησε η προηγούμενη διοίκηση εξασφάλισαν τις συνθήκες που τώρα επιτρέπουν σε εμάς, τη νέα διοίκηση της Κιβωτού, να προχωρήσει με μέθοδο και επιστημοσύνη στην οικογενειακή αποκατάσταση για κάθε παιδί. Όλο το προηγούμενο διάστημα συνδέθηκαν επιτυχώς 20 παιδιά σε αναδοχή, 14 παιδιά σε υιοθεσία, και επανενώθηκαν 13 παιδιά με τις βιολογικές τους οικογένειες. Αυτό αποτελεί για εμάς μία αρχή την οποία οφείλουμε να συνεχίσουμε και αυτό θα επιδιώξουμε να κάνουμε. Λειτουργούμε ήδη δύο πιλοτικές Μονάδες Ημιαυτόνομης Διαβίωσης (ΜΗΔ) για παιδιά 18 ετών και άνω, ενώ προγραμματίζουμε και νέες μέσα στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, συμπορευόμενοι με το πρόγραμμα του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για τη δημιουργία ΜΗΔ, βοηθώντας στην ομαλή μετάβαση των εφήβων φιλοξενούμενών μας από το ίδρυμα στην αυτονομία.
Θα πρέπει όλοι να κατανοήσουμε ότι οι συνθήκες διαβίωσης μέσα σε μια κλειστή δομή, ακόμη και αν είναι ιδανικές, δεν εξασφαλίζουν σε ένα παιδί το περιβάλλον που χρειάζεται για να μεγαλώσει με εξατομικευμένη φροντίδα και σεβασμό στα δικαιώματά του. Μόνο η οικογενειακή αποκατάσταση μπορεί να το εξασφαλίσει αυτό, πάντα με την ορθή επιλογή της οικογένειας και την κατάλληλη εποπτεία. Η παραμέληση είναι επίσης μια πολύ σοβαρή μορφή κακοποίησης. Η διαβίωση σε απομακρυσμένες περιοχές, μακριά από τον κοινωνικό ιστό, χωρίς οικογενειακή φροντίδα, είναι επίσης προβληματικές για τη σωστή ανάπτυξη ενός παιδιού, ειδικά στην προεφηβεία και την εφηβεία. Ως ΕΚΚΑ έχουμε τεράστια ευθύνη και καθήκον να διασφαλίσουμε τα δικαιώματα όλων των παιδιών, να εντοπίζουμε κακοποιητικές συμπεριφορές και σε συνεργασία με άλλους φορείς να τις σταματάμε. Δεν θέλουμε ποτέ να δούμε ξανά μια νέα Κιβωτό. Με κάθε τρόπο θα επιδιώξουμε να δώσουμε στα παιδιά την αγκαλιά που χρειάζονται. Γι’ αυτό, η αποϊδρυματοποίηση αποτελεί, εκτός από μια πρόκληση, και μια ευκαιρία. Και πράγματι, σκοπός μας είναι η Κιβωτός να κερδίσει πάλι την εμπιστοσύνη της κοινωνίας», υπογραμμίζει.
«Σήμερα η Κιβωτός του Κόσμου λειτουργεί με σύγχρονα ευρωπαϊκά πρότυπα, συμμορφώνεται με την ειδική νομοθεσία της χώρας μας για την παιδική προστασία, και υπηρετεί τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η εσωτερική λειτουργία της Κιβωτού του Κόσμου έχει μετασχηματιστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Υιοθετήθηκαν γραπτές διαδικασίες και πρωτόκολλα που αφορούν σε διοικητικές και οικονομικές λειτουργίες, όπως το λογιστήριο, εργασιακά θέματα, παιδαγωγικά θέματα, πρωτόκολλα, διαδικασίες και καινοτόμες πολιτικές παιδικής προστασίας, ενώ έγινε συστηματική καταγραφή και αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του οργανισμού. Και φυσικά υπήρξε αναδιάρθρωση της εργασιακής κουλτούρας με ανανέωση του 55% του προσωπικού του οργανισμού, εξυγίανση της μισθολογικής πολιτικής του οργανισμού και σύγχρονες μεθόδους στη διαδικασία αξιολόγησης του προσωπικού», επισημαίνει η Μαρία Χατζηνικολάκη, εκτελεστική διευθύντρια της Κιβωτού. Πολύς κόσμος όμως στέκεται ακόμη με καχυποψία απέναντι στη ΜΚΟ λόγω των πρόσφατων εξελίξεων. «Αναμφίβολα, χρειάζεται πρόσθετος χρόνος και δουλειά. Εξαπλώθηκε ένα κλίμα δυσπιστίας. Υπήρξε ματαίωση, αμφισβήτηση, ενώ οι προσδοκίες διαψεύστηκαν. Ωστόσο, ήδη έχουμε κάνει πάρα πολλά βήματα για να λειτουργούμε ως μια οργάνωση-πρότυπο. Αφήσαμε πίσω μας την αμιγώς προσωποπαγή προσέγγιση. Από κει και πέρα, υιοθετήσαμε ένα μοντέλο συμπερίληψης και συμμετοχικότητας στη λήψη αποφάσεων, τόσο των εργαζομένων όσο και των ίδιων των παιδιών. Πλέον λαμβάνουμε ανατροφοδότηση με θεσμοθετημένες διαδικασίες και είμαστε πλαισιωμένοι από εξειδικευμένους συνεργάτες. Ο κόσμος πρέπει να γνωρίζει ότι η Κιβωτός του Κόσμου υποβάλει έκτοτε ετησίως οικονομικά στοιχεία και αναφορά πεπραγμένων στο αρμόδιο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας», αποσαφηνίζει.
Τα παιδιά σήμερα σε τι κατάσταση βρίσκονται; «Δεν μπορώ να προκαταβάλω πώς αισθάνονται τα παιδιά. Δεν είναι σωστό. Αποτελούν ξεχωριστές προσωπικότητες. Σίγουρα, όμως, νιώθουν μεγαλύτερη ελευθερία. Ακούμε τις επιθυμίες τους και, το κυριότερο, δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στη δική τους “φωνή”. Κι είναι αλήθεια ότι δειλά - δειλά μεταμορφώνονται. Και γι’ αυτό προσπαθούμε να τα κινητοποιήσουμε με όμορφα και κατάλληλα κίνητρα», απαντά η κυρία Χατζηνικολάκη. Έπειτα εξιστορεί διάφορες στιγμές από την καθημερινότητά της με τα παιδιά και εμφανώς συγκινημένη αφηγείται: «Μια μέρα, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου σε δομή, συνάντησα ένα παιδί που είχε προγραμματισμένο ραντεβού με τη μητέρα του. Η χαρά, η προσμονή και η ευδιαθεσία ήταν απερίγραπτη αλλά γρήγορα αντικαταστάθηκε από θλίψη και στενοχώρια, αφού η μητέρα του δεν εμφανίστηκε ποτέ. Το μόνο που έσπευσα να του πω είναι ότι δεν φταίει και τότε έπεσε στην αγκαλιά μου, κλαίγοντας. Είναι η στιγμή που αισθάνεσαι ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα εκεί. Όταν δεν έχεις τα λόγια για να ενώσεις κάτι που έχει διαλυθεί πια».
Πολλά από τα παιδιά, όπως θα μου πουν, δεν είχαν πάρει ποτέ λεωφορείο, δεν είχαν μπει στο μετρό. Ήταν εντελώς ιδρυματοποιημένα. Στο σημείο αυτό ο διευθυντής Κοινωνικής Υπηρεσίας και αρμόδιος για όλες τις αλλαγές σε επίπεδο κοινωνικής υπηρεσίας και ψυχοκοινωνικής πλαισίωσης των παιδιών, Γιάννης Ματαλιωτάκης, αναφέρει: «Η διοικητική αλλαγή στην Κιβωτό προξένησε μεγάλη αναστάτωση στα παιδιά αλλά και στους εργαζομένους των δομών. Δόθηκε μεγάλη έμφαση στην ψυχοκοινωνική πλαισίωση των παιδιών μέσα στις δομές. Υπάρχει τακτική παρακολούθηση από εξωτερικούς συνεργάτες ιατρούς, ψυχολόγους, παιδοψυχιάτρους αλλά και συνεργασία με διαγνωστικούς φορείς όπως το ΚΕΔΑΣΥ. Επίσης, παρακολούθηση από ειδικούς θεραπευτές και τακτικές συναντήσεις και ομάδες σπιτιού με κοινωνικούς λειτουργούς και εξωτερικούς συνεργάτες. Η λέξη “ψυχολόγος” είχε μια αρνητική χροιά, με την έννοια ότι στο προηγούμενο καθεστώς κυριαρχούσε η εξομολόγηση. Ως εκ τούτου, δεν ήθελαν να αποδεχθούν την ψυχολογική στήριξη διότι θεωρούσαν ότι θα σήμαινε πως έχουν ψυχική διαταραχή… Μάλιστα, όπως διαπιστώσαμε, σε κάποιες περιπτώσεις δεν είχαν γίνει καν οι απαραίτητες διαδικασίες ώστε να διαγνωστούν οι δυσκολίες ή καθυστερούσαν πάρα πολύ οι συναντήσεις με τους ψυχολόγους. Επομένως, φροντίσαμε να δώσουμε τέλος σε πρακτικές αποξένωσης».
Τι ανακαλεί στη μνήμη του ο ίδιος πιο έντονα από την εμπειρία του; «Αρχικά, ήταν μια τεράστια πρόκληση για μας σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας της οργάνωσης. Μια σταθερά για τα παιδιά είχε διαλυθεί. Κι εμείς έπρεπε να είμαστε εκεί προκειμένου να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο που στεκόμαστε ως Κιβωτός απέναντι στα παιδιά. Στην αρχή εισπράξαμε αδιαφορία, ακόμη και θυμό. Αλλά σιγά σιγά κερδίσαμε το στοίχημα και έχουμε φτάσει σε ένα πολύ καλό σημείο. Σκοπός μας ήταν με καλές πρακτικές να μεταπηδήσουμε από ένα εσωστρεφές ίδρυμα με αναχρονιστική φιλοσοφία σε ένα παιδοκεντρικό σύστημα με επιστημονική πλαισίωση και επαγγελματισμό». Υπάρχει, άραγε, μια ιστορία που τον ακολουθεί; «Αμέτρητες. Είναι προφανές ότι δεν μπορεί να μη σε σοκάρει όταν τόσα παιδιά μοιράζονται τα τραύματά τους μαζί σου. Σίγουρα, κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ ήταν όταν βρέθηκα στη δομή της Πωγωνιανής. Εκεί υπήρχε μια τεράστια εικόνα του πατρός Αντωνίου. Κάποια στιγμή αφαιρέθηκε και ένα παιδί ρώτησε την παιδαγωγό: “Κυρία, τώρα ποια φωτογραφία θα έχουμε εκεί; Αυτή του κ. Ματαλιωτάκη;”. Στην αρχή γέλασα, αλλά όταν επέστρεψα στο ξενοδοχείο συνειδητοποίησα ότι αυτή ήταν μια σκηνή άκρως ενδεικτική του τρόπου που μεγάλωναν αυτά τα παιδιά. Είχαν ανάγκη από μια πατρική φιγούρα και επιδίωκαν με κάθε τρόπο να μη μείνει κενή αυτή η θέση».
Λίγο αργότερα επισκέπτομαι τους πολύχρωμους χώρους του Κέντρου Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιού. Παιδιά δημοτικού, ηλικίας 5-12 ετών, συμμετέχουν δωρεάν σε ημερήσιο απογευματινό πρόγραμμα που περιλαμβάνει μελέτη για το σχολείο και δραστηριότητες όπως μουσική, θέατρο και ρομποτική. Τα παιδιά έχουν κέφι και διάθεση για παιχνίδι. Υπάρχουν παντού επιτραπέζια παιχνίδια, παραμύθια και πίνακες, ενώ οι ζωγραφιές τους είναι κρεμασμένες στους τοίχους. Μάλιστα, σε διάφορα σημεία υπάρχουν εικαστικές δημιουργίες που αναφέρονται στην τραγωδία των Τεμπών. Καθώς κάθονται για να ξεκινήσουν το μάθημα, συνθέτουν ταυτόχρονα μια μελαγχολική εικόνα, αφού αντιλαμβάνεσαι ότι πρόκειται για παιδιά που κουβαλούν τη δική τους πικρή ιστορία.
Συνεχίζουμε την επίσκεψή μας στον όροφο, όπου πραγματοποιούνται διάφορες δραστηριότητες και υπάρχουν πολλά παιχνίδια, όπως τραπέζια πινγκ-πονγκ και ποδοσφαιράκια. Εκεί συναντώ τον Γιάννη Διονυσόπουλο, HR Manager στην Κιβωτό του Κόσμου, ο οποίος θυμάται: «Μεγάλωσα στην περιοχή του Κολωνού και από μικρός θυμάμαι να ακούω για την Κιβωτό του Κόσμου και το έργο που είχε αρχίσει να προσφέρει στην τοπική κοινωνία. Ήταν ένας οργανισμός που πάντα φαινόταν να κάνει τη διαφορά για τα παιδιά που το είχαν ανάγκη. Ποτέ δεν φανταζόμουν, όμως, ότι θα έφτανε η στιγμή που θα εργαζόμουν και θα ζούσα από κοντά όλες τις προκλήσεις, τις δυσκολίες αλλά και τις προσπάθειες που γίνονται καθημερινά για να στηριχθούν όλα αυτά τα παιδιά.
»Ξεκίνησα ως υπεύθυνος Ανθρώπινου Δυναμικού στην Κιβωτό του Κόσμου τον Απρίλιο του 2021, σε μια περίοδο ραγδαίας ανάπτυξης του οργανισμού. Από ένα μικρό καφενείο στην Ακαδημία Πλάτωνος (όπως το γνώριζα εγώ στα εφηβικά μου χρόνια), η Κιβωτός είχε εξελιχθεί σε έναν φορέα με σπίτια φιλοξενίας σε όλη την Ελλάδα, προγράμματα υποστήριξης για την κοινότητα και τις μητέρες που είχαν ανάγκη, ενώ μόλις ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία υπήρξε και ο πρώτος οργανισμός που φιλοξένησε μητέρες με παιδιά που ήρθαν απευθείας από πόλεις που επλήγησαν. Η γιγάντωση του οργανισμού έφερε μαζί της μεγάλες προκλήσεις. Ως εκ τούτου, ο ρόλος μου δεν περιοριζόταν μόνο στη διαχείριση προσωπικού, αλλά επεκτεινόταν σε πολλαπλούς τομείς: από τη στρατηγική ανάπτυξης και τις συνεργασίες με χορηγούς, μέχρι δράσεις εξωστρέφειας και επαφή με τον κόσμο που ήθελε να γνωρίσει το έργο μας και να το στηρίξει. Πολλές φορές έλεγα πως δουλεύαμε σε έναν διαρκή “μαραθώνιο με συνθήκες σπριντ”, καλούμενοι να ανταποκριθούμε στις ανάγκες ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος (ραγδαία ανάπτυξη οργανισμού, Covid-19, νεανική βία, αλλαγή τρόπου ζωής και συμπεριφοράς των παιδιών κ.λπ.)».
Και καταλήγει: «Η πρόκληση κορυφώθηκε τον Μάιο του 2022, όταν η πρώτη νομοθεσία για το πλαίσιο της παιδικής προστασίας στην Ελλάδα επέβαλε κανόνες και προϋποθέσεις λειτουργίας στους οργανισμούς όπως η Κιβωτός του Κόσμου. Λίγους μήνες αργότερα, τα γεγονότα του Νοεμβρίου μάς έφεραν αντιμέτωπους με μια πρωτοφανή κρίση, που ξέσπασε ξαφνικά, και δημιούργησε ξαφνικά ένα κενό στη διοίκηση. Ένιωσα την ευθύνη να βοηθήσω στην οργάνωση και στη διαχείριση της κρίσης. Ώσπου να οριστεί η νέα διοίκηση ήταν μια περίοδος αβεβαιότητας, στην οποία κάθε μέρα έφερνε νέες προκλήσεις και ερωτήματα χωρίς εύκολες απαντήσεις. Δεν υπήρχε χρόνος να σκεφτούμε τι είχε συμβεί.
»Τα παιδιά και οι εργαζόμενοι περίμεναν καθοδήγηση και στήριξη και να τους δώσουμε όσο ήταν εφικτό μια αίσθηση σταθερότητας μέσα σε αυτό το χάος. Η διαχείριση της αναταραχής στο προσωπικό, η αναζήτηση απαντήσεων από την κοινωνία (υποστηρικτές και μη), από δημοσιογράφους (50 κάμερες καθημερινά έξω από τον οργανισμό και αμέτρητες κλήσεις σε κινητά και σταθερά τηλέφωνα), αλλά και η συνεργασία με τη νέα προσωρινή διοίκηση που όρισε η κυβέρνηση, με πρόεδρο την κ. Μαρτίνου, ήταν οι προτεραιότητες εκείνου του διαστήματος. Σε ένα καθεστώς διαρκούς αμφισβήτησης, η εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας των δομών απαιτούσε γρήγορες και στρατηγικές αποφάσεις.
Μακροπρόθεσμα, παράλληλα, ήταν εμφανές ότι έπρεπε να προχωρήσουμε σε έναν βαθύ μετασχηματισμό, ώστε η Κιβωτός να είναι ο πρώτος οργανισμός που λειτουργεί πλήρως εναρμονισμένος με τις απαιτήσεις της ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Δύο χρόνια μετά την κρίση, το HR τμήμα κατάφερε να υλοποιήσει κρίσιμες μεταρρυθμίσεις στη διαχείριση προσωπικού, στη μισθολογική και οργανωτική δομή, και στην ψυχοεκπαίδευση όλων των εργαζομένων. Οι προσπάθειές μας στη Διαχείριση Αλλαγών και Καινοτομίας και η Στρατηγική Reskilling & Upskilling που εφαρμόσαμε αναγνωρίστηκαν ήδη το 2024 από σημαντικούς φορείς, αποσπώντας χάλκινο και χρυσό βραβείο αντίστοιχα».
Τι έχει αφήσει στον ίδιο όλη αυτή η ακανθώδης πορεία; «Η διαδρομή στην Κιβωτό δεν είναι απλώς μια επαγγελματική πορεία, αλλά ένα ταξίδι ζωής. Μεγάλωσα ακούγοντας για την Κιβωτό, θαύμαζα το έργο της από μακριά, και τώρα είμαι εδώ, στην πρώτη γραμμή, δίνοντας κάθε μέρα τον καλύτερό μου εαυτό για να γίνει αυτός ο οργανισμός ένα πραγματικό πρότυπο παιδικής προστασίας. Δεν είναι πάντα εύκολο. Υπάρχουν στιγμές αμφιβολίας, κούρασης, ακόμα και απογοήτευσης. Όμως, κάθε φορά που βλέπω ένα παιδί να χαμογελά, έναν εργαζόμενο να βρίσκει ξανά την πίστη του στο έργο μας, κάθε φορά που νιώθω πως, έστω και λίγο, κάνουμε τη διαφορά, ξέρω ότι αξίζει. Και όσο υπάρχουν παιδιά που μας χρειάζονται, θα συνεχίσω να παλεύω – όχι μόνο ως επαγγελματίας, αλλά και ως άνθρωπος», καταλήγει.
Η ώρα έχει περάσει και έχει φτάσει μεσημέρι. Λίγο πριν τους αποχαιρετίσω, το βλέμμα μου τραβούν οι πολυάριθμες αφίσες που υπάρχουν διάσπαρτες στα δαιδαλώδη κτίρια της Κιβωτού του Κόσμου κι έχουν ως βασικό σύνθημα: «Η Κιβωτός αλλάζει». Είναι αλήθεια ότι, δύο χρόνια μετά, η “Κιβωτός των διαψεύσεων” μετατρέπεται σε μια δομή που αφήνει πίσω της τη φιλανθρωπία του «φιλόπτωχου ταμείου» και στηρίζει την αναδοχή και την αποϊδρυματοποίηση.
Στηρίξτε τα παιδιά της Κιβωτού του Κόσμου με SMS ή κλήση στο 19828 ή με μια δωρεά στο https://www.kivotostoukosmou.org/el/ipostirikse-mas
Για περισσότερες πληροφορίες για το έργο της Κιβωτού επισκεφθείτε το www.kivotostoukosmou.org
YouTube, Instagram
