Οι 10 αγαπημένες ταινίες του Ευριπίδη Σαμπάτη*

 photo Σπύρος Στάβερης

Η σχέση μου με τον κινηματογράφο, είτε στη μεγάλη οθόνη είτε στις 17 ίντσες του φορητού μου υπολογιστή, είναι περισσότερο συναισθηματική παρά εγκεφαλική, και για αυτό πολύ ασταθής. Μπορεί να μην πατάω σε αίθουσα για μεγάλα χρονικά διαστήματα και να βλέπω το πολύ μια ταινία το μήνα στο σπίτι κάποιου φίλου ή μπορει να τρέχω σε φεστιβάλ και να επιδίδομαι σε κινηματογραφικούς σπιτικούς μαραθώνιους μόνος μου. Η μνήμη μου δεν συγκρατεί συγκεκριμένες λεπτομέρειες αλλά περισσότερο την ατμόσφαιρα μιας ταινίας, πολλές φορές μου είναι δύσκολο να εξηγήσω γιατί μια ταινία μου άρεσε, να ανατρέξω σε ανθολογικές στιγμές της και να κάνω μια σοβαρή κριτική, θύμάμαι όμως οτι με έκανε να γελάσω, να κλάψω, να τρομάξω,να ξεχάσω για μιάμισι-δύο ώρες (ή και λίγο περισσότερο) τον έξω κόσμο.

Η λίστα με τις αγαπημένες μου ταινίες είναι μεγάλη και περιλαμβάνει οπωσδήποτε (χωρίς αυτή να είναι φυσικά η σειρά προτίμησης) τις La Dolce Vita,  Le notti di Cabiria, To Kill A Mocking Bird, Manhattan, Evertything You Always Wanted To Know About Sex (But Were Afraid to Ask), Hannah and her Sisters, American Graffiti, Blow Up, The Wicker  Man, Brazil, τhe 7^th Seal,  A Summer with Monica, In The Mood For Love,  Happy Together, Blue Velvet, Suddenly Last Summer, Breakfast At Tiffany´s, Some Like It Hot, The Appartment, Alien, Dracula, Nosferatu, The Night Of The Living Dead,  A Streetcar Named Desire, The Bitter Tears of Petra Von Kant, Secrets and Lies, Dancer in the Dark, Singing in the Rain, Death Becomes Her,  The Εternal Sunshine of a Spotless Mind, Afterhours, Jules et Jim, Au bout de souffle,  Bonjour Tristesse, Quadrophenia, Loudvich, Death In Venice, Τhe Crying Game, Dangerous Liaisons, Trainspotting, Stand by Me, The Goonies, Monthy Python´s Life Of Brian, Evil Dead, Whatever Happened to Baby Jane?, Le Charme Discret de La Bourgeoisie,  Cet Obscur Objet de Désir, Sunset Boulevard, Casablanca, Existenz, Que he hecho yo para merecer esto? , Todo Sobre Mi Madre, Arrebato, Ποτέ την Κυριακή, Η κάλπικη λίρα, Μια τρελλή τρελλή οικογένεια, Τέλος εποχής, Στεφανία, Στρέλλα και πολλές ακόμα  που σίγουρα ξεχνάω.

 Ωστόσο, εδώ θα μιλήσω, με χρονολογική σειρά, για 10 ταινίες που, η καθεμιά για διαφορετικούς λόγους, με ταρακούνησε τόσο, που η ζωή μου δεν ήταν ποτέ πια η ίδια μετά από αυτές. Δεν είναι τυχαίο οτι τις πρωτοείδα είτε ως παιδί είτε ως έφηβος, πολλές φορές παρέα με αγαπημένους φίλους.

Fantasia του Walt Disney

Οταν ήμουν παιδάκι ήμουν πολύ σνόμπ, άκουγα μόνο κλασική μουσική και ξεκοκκάλιζα εγκυκλοπαίδειες διαβάζοντας για αρχαίους πολιτισμούς, δεινόσαυρους, μυθολογία…από την άλλη βέβαια, ήμουν και φανατικός αναγνώστης του Μίκυ Μάους  οπότε είναι λογικό το ότι με ξετρέλανε η Φαντασία, αυτός ο ευφυέστατος, ψυχεδελικός αλλά και κάπως κιτς συνδυασμός  αριστουργημάτων της κλασικής μουσικής με κινούμενα σχέδια, απο όπου παρέλαυναν τουρλοκώληδες κένταυροι και  τσαχπίνες νύμφες (τσίτσιδες αλλά περιέργως χωρίς γεννητικά όργανα, ας όψεται η λογοκρισία), ετοιμοθάνατοι δεινόσαυροι και σεληνιασμένα δαιμόνια, χοντροί ιπποπόταμοι-μπαλαρίνες και ένας γκαφατζής μαθητεύομενος μάγος. Η νύχτα στο Φαλακρό Βουνό ακόμα μου φαίνεται μια από τις πιο τρομακτικές και υποβλητικές στιγμές του κινηματογράφου και η γαλήνη που ακολουθεί με τους προσκυνητές και το Ave Maria tou Franz Shubert μιά απο τις πιο καθαρτικές στιγμές αντίστοιχα. Και μου θυμίζει τη γιαγιά μου.

Η ταινία αυτή μου θυμίζει έντονα το μεσημέρι των Χριστουγέννων οταν ήμουν παιδί. Αρχικα την περιφρονούσα πιστεύοντας πως ήταν ένα απλό μελόδραμα εποχής και μάλιστα ατέλειωτης διάρκειας. Όταν τελικά την είδα ολόκληρη κατάλαβα πόσο βαθιά νυχτωμένος ήμουν. Ποτέ το Hollywood δε μου φάνηκε τόσο λαμπρό, τοσο μεγαλόπρεπο και ποτέ καμία πρωταγωνίστρια δε θαύμασα τόσο όσο τη Scarlett O´Harα. Πριν δω την ταινία, για καποιον άγνωστο λόγο, πίστευα πως θα ήταν μια γλυκερή χαζοβιόλα που φόραγε κρινολίνα και δαντέλες…πόσο μακριά από αυτό που πραγματικά ήτανε, μια πανέμορφη σκύλα, έντονη, ερωτική, καπριτσίοζα, δολοπλόκα, αχόρταγη για ζωή και πάθος, πεισματάρα και τελικά ίδια με το Φοίνικα που αναγεννιέται από τις στάχτες του (αυτή ξαναγεννήθηκε από τις στάχτες της Ατλάντα, μιας κατεστραμμένης περιουσίας, του θανάτου της μοναχοκόρης της, του γάμου της)…Στο τέλος, την αφήνεις εκεί, μέσα στα συντρίμια ακόμα μια φορά, με τα πράσινα-σαν της αγριόγατας-μάτια της να πετάνε φλόγες, και ξέρεις οτι δεν τρέχει τιποτα…θα τα καταφέρει να σταθεί στα πόδια της ακόμα μια φορά. Μεγαλώνοντας, πόσες φορές ζήλεψα τον χαρακτήρα της!

Στέλλα του Μιχάλη Κακογιάννη

Οταν είδα ειδα για πρώτη φορά ήμουν πολύ μικρός για να μπορέσω να συλλάβω στην ολότητά του το πιο σημαντικό κατ' εμένα νόημα της ταινίας, το δίκοπο μαχαίρι που είναι ο έρωτας, αυτή η αιώνια και αδυσώπητη πάλη αναμεσα στην επιθυμία μας να ανήκουμε κάπου και στην ανάγκη μας να διατηρήσουμε την ατομικότητα μας. Ωστόσο μπορούσα να διαισθανθώ οτι έπαιρνα μαθήματα ζωής. Η σκληρή και παθιασμένη φιγουρα της Μελίνας, σχεδόν ανδρόγυνη, με τρόμαζε και με έλκυε ταυτόχρονα. Το γέλιο της, μια ζωώδης κραυγή ελευθερίας και ηδονισμού, όλο δόντια και μορφασμούς, με ανατρίχιαζε. Οι στεναγμοί της όταν χαριεντίζεται με τον Μίλτο στην παραλία και τον αποκαλεί “ληστή…πειρατή…”με σκανδάλιζαν και με γεμίζαν με ακατανόμαστες  επιθυμίες να γνωρίσω κι εγώ κάποιον που να με κάνει να ψυθιρίσω παρόμοιες κουβέντες. Το “Αγάπη που γινες δίκοπο μαχαίρι” με γέμιζε θλίψη και όταν έφτανα στο τραγικό φινάλε με έπνιγε η οργή. Από την άλλη, χρησιμοποιούσα τη φράση “Στέλλα φύγε, κρατάω μαχαίρι!” ως παρωδία απειλής στα παιχνίδια μου με τα άλλα παιδιά. Μεγάλωσα, είδα την ταινία ξανά και ξανά και ακόμα μου δημιουργεί τα ίδια ακριβώς συναισθήματα με τη διαφορά οτι τώρα ΞΕΡΩ…

Αυτή την ταινία μας την έδειξε στην τάξη ο καθηγητής των Αγγλικών (παρότι οι διάλογοι ειναι στα Λατινικά) όταν ήμουν έφηβος. Δεν είχα ίδεα τι θα βλέπαμε, οπότε όταν βρέθηκα αντιμέτωπος με αυτό το ιστορικό φιλμ που, αν και καταπιάνεται με το μαρτύριο ενός Αγίου, ξεχείλιζει απο ερωτισμό και μάλιστα μεταξύ ανδρών, η έκπληξη ήταν παραπάνω από ευχάριστη, σαν ένα πονηρό χάδι που δέχεσαι αναπάντεχα, από κάποιον που δεν το περιμένεις, που σε τρομάζει αλλά και σε ερεθίζει ταυτόχρονα. Η σκηνή του Ρωμαϊκού οργίου με τις grotesque μάσκες και τους τεράστιους φαλλούς, η σκηνή με τους δυο εράστες που ερωτοτροπούν μέσα στα νερά σε αργή κίνηση, μέσα σε ένα σύννεφο από σταγόνες και ηλιαχτίδες, αλλά και το τραγικό φινάλε με το νεανικό κορμί του Σεβαστιανού κατατρυπημένο απο τις λόγχες των φίλων του είναι συγκλονιστικές. Νομίζω πως κάπου εκεί συντελέστηκε η διαφθορά μου. Ανέγγιχτος ακομα, και σωματικά αλλά και πορνογραφικά, βρήκα τα ερωτικά μου πρότυπα και το υλικό των μελλοντικών μου φαντασιώσεών στο συγκεκριμένο έργο ενός Βρετανού δημιουργού, ακτιβιστή και πρωτοπόρου, σκηνοθέτη  μεταξύ άλλων και της εκπληκτικής ταινίας Caravaggio αλλά και videoclips των The Smiths.

Rosemary´s baby του Roman Polanski

Έχω δεί αυτή την ταινία πάμπολλες φορές, μα η πρώτη θα μου μείνει αξέχαστη, σε ένα θερινό στο Θησείο με την κολλητή μου στο τέλος της εφηβείας μας, σε μια περίοδο που οτιδήποτε 60´s μας προσέλκυε όπως η λάμπα τις νυχτοπεταλούδες. Βγήκαμε από το σινεμά ερωτευμένοι με τη Mia Farrow και τον John Cassavetes (που άρεσε και στη μαμά μου πολύ), μαγεμένοι απο τη στοιχειωτική μουσική του Krzysztof Komeda (εννοείται πως αγόρασα το δίσκο και έμαθα να παίζω το μουσικό θέμα της ταινίας στο πιάνο), εντυπωσιασμένοι από τα ρούχα, τα σκηνικά, τα κουρέματα…και φυσικά με την ψυχή στο στόμα και ένα νεο αίσθημα ανασφάλειας φωλιασμένο για τα καλά μέσα μας. Το πιο τρομακτικό πράγμα σε αυτήν την ταινία, πολύ χειρότερο απο το σατανιστικό της θέμα, είναι η αίσθηση ενός κλοιού που σφίγγει συστηματικά και από τον οποίο τίποτε και κανένας δεν μπορεί να σε γλιτώσει, η συνειδητοποίηση οτι τελικά δεν μπορείς να είσαι εκατό τοις εκατό σίγουρος ακόμα και στα πιο ασφαλή θεωρητικά καταφύγια όπως η οικογένεια και το σπίτι. Έκτοτε, πράγματα καθημερινά οπως τα μωρά, οι γείτονες, οι φιλικές συγκεντρώσεις και τα αφεψήματα έχουν πάρει άλλη διάσταση. Η αφίσα της ταινιας στόλιζε για χρόνια το δωμάτιο μου στο πατρικό σπίτι. Νομιζω πως είναι ακόμα εκεί.

Querelle του Rainer Werner Fassbinder

Την είδα για πρώτη φορά σε μια βραδυά Gay κινηματογράφου στο  Αστυ, μαζί με τον καλύτερο μου φίλο. Είχαμε μόλις τελειώσει το σχολείο, ήμασταν και οι δυο στα πρόθυρα της ερωτικής αφύπνισης και έτοιμοι να φάμε τον κόσμο. Είδαμε αχόρταγα ταινίες από τις 5 το απόγευμα εώς τις 3 το βράδυ, ποτέ δεν έχω αντέξει τόσο πολυ. Η πρώτη, και αυτή που τελικά με κέρδισε, ήταν η κινηματογραφική απόδοση του  Ο Καυγατζής της Βρέστης του Jean Genet, μια ιστορία βουτηγμενη στην αρμύρα, το αίμα, το σπέρμα, τον ιδρώτα, το φτηνό αλκοόλ και τα ακόμα πιο φτηνά αρώματα. Ο Brad Davis ενσαρκώνει ιδανικά τον αμφιφιλόφυλο, κλεφτη και φονιά ναυτικό , ο οποίος εκπέμπει ταυτόχρονα μια αρρενωπή, ζωόδη σεξουαλικότητα αλλα και κάτι εύθραυστο, μια αναπάντεχη παιδικότητα,

ενώ η Jean Moreau, γερασμένη αλλά πάντοτε μοναδική,  μια παρακμιακή φιγουρα που διψά για αγάπη, τραγουδάει το “Each Man Kills The Things He Loves” ( πόσο αληθινό) και σου ραγίζει την καρδιά. Η εξωπραγματική αισθητική της ταινίας, καπου ανάμεσα στο  σουρεαλισμό του Giorgio de Chirico και τα vintage camp στερεότυπα του George Quintance, έμεινε βαθιά χαραγμένη στο μυαλό μου, όπως και ο κόκκινος σαν αίμα ουρανός, για μένα ο πραγματικός πρωταγωνιστής της ιστορίας.

Η Γλυκιά Συμμορία του Νίκου Νικολαϊδη

Για καιρό ακουγα από έναν απο αυτούς τους αγαπημένους και απαραίτητους φίλους, αυτούς που κάνεις τελειώνοντας το σχολείο και σε συντροφεύουν στις πολιτιστικές αλλά και στις νυχτερινές σου περιπέτειες, για το πόσο αγαπούσε αυτήν την ταινία και τελικά με πήγε σε ένα αφιέρωμα στο σκηνοθέτη να τη δούμε μαζί με “Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα” και το “Singapore Sling”. Και τότε τα κατάλαβα όλα.

Ήμουν εικοσι χρονών, δεν πίστευα σε τίποτε, ζούσα χωρίς να ξέρω που πάω και ούτε και με ένοιαζε, οπότε  ήταν αδύνατον να μη με αγγίξει η ιστορία αυτών των τεσσάρων φίλων που ζουν στα ορια της ζώνης του λυκόφωτος ( όπως εγώ και ο φίλος μου τότε), σε μια παλιά, ερημωμένη έπαυλη γεμάτη κούκλες και άλλα παράξενα αντικέιμενα (εξαιρετική σκηνογραφία σίγουρα), ζουν τη ζωή σαν να είναι ένα παιχνίδι και σα να είναι η τελευταία τους μέρα στη γη, κάνοντας μικροκλοπές, απολαμβάνοντας έναν πάνω κάτω ελέυθερο έρωτα, και οδηγούνται σε ένα βίαιο και ηρωικό κατα κάποιο τρόπο θάνατο, μόνο και μόνο γιατι διάλεξαν να ζήσουν όπως τους κάπνιζε.

Στην όλη παρακμιακή ατμόσφαιρα συντελεί ενεργά και η μουσική, αυτές οι μελιστάλαχτες και τόσο αβάσταχτα 80´s μελωδικές γραμμές, γλυκές όπως και οι τελευταίες μέρες των πρωταγωνιστών.