Το κρητικό μαχαίρι έχει ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια ήταν τόσα πολλά τα μαχαιροποιεία που τα κατασκεύαζαν, ώστε μια ολόκληρη περιοχή των Χανίων είχε ονομαστεί μαχαιράδικα. Σήμερα έχουν απομείνει μόνο τρία που επιμένουν να συντηρούν την παράδοση και να φτιάχνουν το μαχαίρι-σύμβολο της Κρήτης. Υπερασπιστής τιμής, καθημερινό εργαλείο, φημισμένο για την αποτεσματικότητά του το κρητικό μαχαίρι έχει γίνει πρωταγωνιστής σε αμέτρητα εγκλήματα ερωτικού πάθους. Το κάθε ένα είναι μοναδικό, με μικρά αποσπάσματα ψυχής του ιδιοκτήτη τους χαραγμένα πάνω τους με τη μορφή μαντινάδας. Ένας από τους τελευταίους κατασκευαστές κρητικών μαχαιριών, ο κ. Παχτικός μας διηγείται την ιστορία τους.
Τι είναι τα μαχαιράδικα;
Η περιοχή η Σήφακα λέγεται μαχαιράδικα γιατί εδώ υπήρχαν πολλά καμίνια, πολλά μαχαιροποιεία. Από τον πατέρα μου είχα ακούσει ότι εδώ στη γειτονιά υπήρχαν εφτά καμίνια, εγώ πρόλαβα τέσσερα και σήμερα είμαι μόνος μου στην περιοχή, ενώ σε ολόκληρα τα Χανιά είναι άλλα δύο μαγαζιά που φτιάχνουν ακόμα μαχαίρια. Η περιοχή μαχαιράδικα έχει απλά κρατήσει το όνομα από παράδοση πια και αυτό είναι το παράπονό μας, γιατί δεν μας προωθεί κανείς. Σε όλη την πόλη δεν υπάρχει καμία ταμπέλα που να λέει προς μαχαιράδικα και είναι κρίμα, γιατί τα μαχαιράδικα συνδέονται απόλυτα με την παράδοση και την ιστορία του τόπου. Το μαχαίρι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσης της Κρήτης, γίνεται να μην υπάρχει προώθηση;
Τι ιδιαιτερότητες έχει η κατασκευή του κρητικού μαχαιριού;
Οι ιδιαιτερότητες που έχει το κρητικό μαχαίρι είναι ως προς το σχήμα του. Έχει το διχαλοτό πίσω που μπαίνει το δάχτυλο και, αν μιλάμε για τα παλιά μαχαίρια ή για τα βοσκομάχαιρα, είναι η κατεργασία τους στο καμίνι.
Ποιά είναι η προσωπική σας ιστορία;
Η προσωπική μου ιστορία στο επάγγελμα ξεκινάει από τον παππού μου που έμαθε την τέχνη στον πατέρα μου και αυτός σε μένα με την σειρά του. Ο παππούς μου άνοιξε το μαγαζί το 1912. Δεν ξέρω αν πρόσεξες την ταμπέλα, γράφει επάνω Αρμένης. Αρμένης ήταν το παρατσούκλι του παππού μου γιατί είχε έρθει από την Κωνσταντινούπολη με τον διωγμό, αλλά επειδή ντρεπόντουσαν οι ντόπιοι να πούνε πάμε στον πρόσφυγα να πάρουμε μαχαίρι, έλεγαν πάμε στου Αρμένη. Ο πατέρας μου μέχρι να πεθάνει ήτανε πάνω απ' το καμίνι και δούλευε από τα 11 με μεράκι και πάθος. Εδώ που τα λέμε, αλλιώς δεν γίνεται, πρέπει να αγαπάς πολύ αυτή τη δουλειά για να την κάνεις. Άμα δεν το ’χεις μαμούνι μέσα σου δεν μαθαίνεις.
Εσείς έχετε κάποιον συνεχιστή;
Είναι δύσκολη τέχνη και χρειάζεται πολύ προσοχή, έτσι δεν έρχεται ένας νέος εύκολα για να μάθει την τέχνη. Γιατί είναι μια δουλειά που εμένα σαν τεχνίτη δεν μπορεί να μου προσφέρει παραγωγή. Ένα χρόνο το λιγότερο πρέπει να κοιτάζεις, να παρατηρείς και να προσέχεις γιατί είναι τροχοί, είναι μαχαίρια και κόβουνε. Γι’ αυτό το λόγο κανένας δεν έρχεται για να μάθει. Έτσι το επάγγελμα το περνάμε στα παιδιά μας. Εγώ έκανα τρείς κόρες. Το αγόρι της κοπελιάς μου θέλει να μάθει την τέχνη. Έλα του είπα με μεγάλη χαρά, να βλέπεις και σιγά σιγά να φτιάξεις! Εύχομαι να την αγαπήσει την δουλειά. Βέβαια, αν δεν την αγαπούσε, δεν θα πλησίαζε καν.
Γιατί έγινε τόσο φημισμένο το κρητικό μαχαίρι;
Από παλιά μέχρι και σήμερα αγοράζει μαχαίρι όλος ο κόσμος. Από τότε που ξεκίνησε ο κόσμος κοιτούσε ο άνθρωπος πώς να κόψει την πέτρα, να την κάνει κοφτερή, να την κάνει εργαλείο, μαχαίρι. Το κρητικό μαχαίρι έγινε φημισμένο γιατί από τα παλιά χρόνια η Κρήτη ήταν το σταυροδρόμι της Μεσογείου, όλοι ήθελαν να την κατακτήσουν. Εκείνες τις εποχές με το μαχαίρι υπερασπιζόσουν τον εαυτό σου. Κατόρθωσαν, λοιπόν, να φτιάξουν μια τεχνική και μια κατεργασία στα μαχαίρια που τα έκανε να ξεχωρίζουν απ' όλα, γιατί ήταν κοφτερά και ανθεκτικά. Έτσι έγιναν πιο ξακουστά τα μαχαίρια της Κρήτης.
Ποιοί αγοράζουν σήμερα μαχαίρια οι Κρητικοί ή οι τουρίστες;
Όλοι! Δεν υπάρχει οικογένεια στη Κρήτη που να μην έχει έστω ένα μικρό διακοσμητικό μαχαίρι. Υπάρχουν και πολλοί που το χρησιμοποιούν για δουλειά και αυτό γιατί ξέρουν πως το κρητικό μαχαίρι είναι 2 με 3 φορές πιο ανθεκτικό από του εμπορίου και είναι πολύ κοφτερό, οπότε το χρησιμοποιούν για το φαγητό.
Τι καταλαβαίνεις για κάποιον από το μαχαίρι που θα διαλέξει;
Αυτός που ξέρει να διαλέγει δεν βλέπει ένα μαχαίρι, βλέπει λίγο πιο πέρα. Την δουλειά που έχει επάνω του ένα μαχαίρι και το θαυμάζει. Αυτός που θέλει ένα αναμνηστικό μπαίνει στο μαγαζί και διαλέγει ό,τι βρει μπροστά του! Οι άνθρωποι που το ’χουν μεράκι ή που είναι συλλέκτες, ξεχωρίζουν αμέσως.
Έχει τύχει να μάθετε πως έγινε έγκλημα πάθους με μαχαίρι που έχετε φτιάξει εσείς;
Ναι, πολλές φορές. Είχε τύχει και στον πατέρα μου και το ’χω δει και σε φωτογραφία. Πολλές φορές που τα δείχνουν σε φωτογραφία πάνω σε πάγκους της αστυνομίας τα στοιχεία ενός εγκλήματος, έχω δει στον πάγκο το μαχαίρι μου. Να ξέρεις πως ο κάθε τεχνίτης ξεχωρίζει το μαχαίρι του ανάμεσα σε 1000 μαχαίρια. Γιατί το κάθε μαχαίρι του είναι παιδί του. Πολλές φορές μου λέει κάποιος ποιο είναι το καλύτερό σου μαχαίρι και του λέω πόσα κοπέλια έχεις; Ποιο είναι το καλύτερό σου κοπέλι;
Γενικά πώς συνδέεται το κρητικό μαχαίρι με τα ερωτικά εγκλήματα;
Αυτό είναι μια παλιά ιστορία. Το κρητικό μαχαίρι δεν ήταν μόνο για πόλεμο αλλά και για άμυνα και για ένδειξη φιλίας και εκτίμησης, ήταν ένα σύμβολο. Φαντάσου παλιά ο αρραβωνιαστικός έδινε στη κοπελιά ένα μαχαίρι, που το ’βαζε στον κόρφο της και υπερασπίζονταν μ αυτό την τιμή της αν κάποιος πήγαινε να την πειράξει.
Οι μαντινάδες που γράφονται πάνω στα μαχαίρια είναι φαινόμενο των τελευταίων ετών;
Όχι, οι μαντινάδες γράφονται στα μαχαίρια από όταν βγήκαν. Ο καθένας ήθελε το μαχαίρι του να γράφει πάνω κάτι απ' την ψυχή του. Ακόμα και όταν έκαναν δώρο ένα μαχαίρι, έγραφαν πάνω μια μαντινάδα που να εκφράζει την σχέση των δύο ανθρώπων. Σε ένα φίλο μπορεί η μαντινάδα να έλεγε «ποτέ δεν έκανα εχθρό / και όμως μαχαίρι πιάνω / σε φίλο που ’χω πιστικό / δώρο να του το κάνω» και αν ήτανε δώρο προς την αγαπημένη κάποιου, μπορεί να έλεγε «το ’να μου χέρι στη φωτιά / και τ’ άλλο στο μαχαίρι / ή θα καώ ή θα κοπώ / ή θα σε κάνω ταίρι».
Τι σχέση έχει το μαχαίρι με το όπλο;
Από τότε που βγήκαν οι σφαίρες, ψεύτισαν οι άντρες. Το μαχαίρι είναι τέχνη και εργαλείο. Έχει μεγάλη ιστορία και καλό θα ήταν να μας στήριζαν εμάς τους τεχνίτες, γιατί θα χαθούμε στο χρόνο και θα μείνουμε σαν ανάμνηση.
Φωτογραφίες: Ασπασία Κουλύρα.
σχόλια