Κατεβαίνοντας τη Συγγρού προς το Φάληρο, εκεί όπου άλλοτε ήταν ο Ιππόδρομος, τα υπό κατασκευή κτίρια του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) διεκδικούν την προσοχή μας. Ήδη λειτουργεί για το κοινό το Κέντρο Επισκεπτών, μια διάφανη, ελαφριά και ανακυκλώσιμη κατασκευή (σε σχέδιο δύο Ελλήνων φοιτητών της Αρχιτεκτονικής) με θέα το τεράστιο εργοτάξιο, όπου 900 άνθρωποι υλοποιούν τα εμπνευσμένα σχέδια του Ρέντσο Πιάνο για τη νέα Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) και τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη (ΕΒΕ), με προοπτική το σύνθετο συγκρότημα (αλλά και ο περιβάλλων χώρος, ένας από τους μεγαλύτερους χώρους πρασίνου της Αθήνας) να είναι έτοιμο τον Δεκέμβριο του 2015.
Δεν πρόκειται, απλώς, για το μεγαλύτερο αναπτυξιακό έργο των τελευταίων δεκαετιών στον ευρύτερο χώρο του πολιτισμού με βάση αρχιτεκτονικούς, κατασκευαστικούς, οικονομικούς όρους. Η σημασία της δημιουργίας και της λειτουργίας του είναι τεράστια και θα επηρεάσει καίρια τη ζωή και τη σύγχρονη πολιτιστική εικόνα της χώρας. Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Κάθε φίλος της όπερας που γνωρίζει πώς είναι τα λυρικά θέατρα στις ευρωπαϊκές χώρες μια θλίψη τη νιώθει όταν μπαίνει στην έδρα της ΕΛΣ από το 1958 (!), το θέατρο Ολύμπια της οδού Ακαδημίας. Αργήσαμε πολύ, αλλά τουλάχιστον από το 2016 η Εθνική Λυρική Σκηνή θα λειτουργεί σ’ ένα θέατρο που θα ανταποκρίνεται στη μεγάλη ιστορία της, στις σύγχρονες σκηνικές απαιτήσεις του είδους και στο ζωντανό και διαρκώς αυξανόμενο κοινό της.
Ανάλογη θλίψη νιώθεις κι όταν μπαίνεις στο αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στο ιστορικό κτίριο δίπλα στο Πανεπιστήμιο και στην Ακαδημία, που κατασκευάστηκε μεταξύ 1887-1902 σε σχέδιο του Θεόφιλου Χάνσεν, με δωρεά του Παναγή Βαλλιάνου, ομογενή από τη Ρωσία, και ολοκληρώθηκε με χορηγία από το Δημόσιο Ταμείο. Η παρακμή, λόγω της χρόνιας αδιαφορίας με την οποία έχει αντιμετωπιστεί από την πολιτεία, της έλλειψης ζωτικού χώρου και επαρκούς προσωπικού, είναι εμφανής. Επιτέλους, η Εθνική Βιβλιοθήκη θα μεταφερθεί σ’ έναν χώρο που θα επιτρέπει την εύκολη πρόσβαση στους θησαυρούς της, που θα προσφέρει όλες τις υπηρεσίες μιας σύγχρονης βιβλιοθήκης, διεκδικώντας τελικά τον εθνικής σημασίας ρόλο της (μεταξύ άλλων, αυτόν του κέντρου της έρευνας, όπως συμβαίνει σε όλες τις προηγμένες χώρες).
Εκτός από την αποκατάσταση των δύο μείζονος σημασίας οργανισμών, αν συνυπολογίσεις ότι η πόλη θα αποκτήσει ένα πάρκο 170.000 τ.μ. (θα καλύπτει το 85% του συνολικού χώρου του ΚΠΙΣΝ), καταλαβαίνεις ότι εκτός από τοπόσημο, χάρη στη βαριά υπογραφή του Ρέντσο Πιάνο και τη μοναδικότητα της φωτεινής, φιλικής προς το περιβάλλον κατασκευής που σχεδίασε, το ΚΠΙΣΝ, λόγω της θέσης του στο Δέλτα του Φαλήρου, θα αποτελέσει ένα παράδειγμα για τη σημασία της ανάπτυξης της πόλης προς τη θάλασσα.
Θα αποτελέσει, όμως, μοντέλο και για κάτι ακόμα: για το πώς μπορεί να λειτουργεί ένας σύνθετος πολιτιστικός οργανισμός έτσι ώστε το κλάσμα των προσφερόμενων υπηρεσιών του και του κόστους λειτουργίας του να είναι ισορροπημένο, η λειτουργία του βιώσιμη και το όφελος για τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή του τόπου ανάλογο της εκπαιδευτικής σημασίας του. Η πρόκληση είναι πολύ μεγάλη, όσο και κρίσιμη, για να μην πετύχει. Και μας αφορά όλους.
Ταξίδι προς το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Ο Γιάννης Τροχόπουλος, διευθυντής του ΚΠΙΣΝ, επισημαίνει την ανάγκη να μεταδοθεί η πληροφορία για το τι πρόκειται να είναι και να προσφέρει στο κοινό το μεγαλόπνοο έργο. Όχι, όμως, με τους συμβατικούς τρόπους διαφήμισης. Γι’ αυτό κατασκευάστηκε και λειτουργεί εδώ και λίγους μήνες το Κέντρο Επισκεπτών. «Η χρήση του αποδεικνύει την αναγκαιότητα να γίνει – ήδη η επισκεψιμότητα είναι σημαντική: παιδιά από σχολεία, επισκέπτες που έχουν ειδικό ενδιαφέρον για την κατασκευαστική διαδικασία, αρχιτέκτονες και φοιτητές Πολυτεχνείων, και τα Σαββατοκύριακα οικογένειες με μικρά παιδιά που έρχονται για βόλτα».
Στην ίδια κατεύθυνση, ως μια πρώτη προσπάθεια επαφής του ΚΠΙΣΝ με το κοινό, σχεδιάστηκε το πρόγραμμα «Ταξίδι προς το ΚΠΙΣΝ» με δράσεις που αφορούν τη μελλοντική λειτουργία του, δηλαδή παρουσίαση όπερας από μικρό κλιμάκιο καλλιτεχνών της Λυρικής («Όπερα της βαλίτσας), αναγνώσεις από καλλιτέχνες και ρητορικοί αγώνες σε βιβλιοθήκες, συλλογικές δραστηριότητες σε πάρκα των επιλεγμένων περιοχών. Μέχρι στιγμής το πρότζεκτ δοκιμάστηκε με επιτυχία στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαϊδαρίου, στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Δήμου Αθηναίων, σε σχετικούς χώρους του Χαλανδρίου. Ο πρώτος κύκλος θα ολοκληρωθεί μέσα στον Φεβρουάριο στο Κερατσίνι και στην Ηλιούπολη, με επίκεντρο τις δημοτικές βιβλιοθήκες των δύο περιοχών.
Ένας δεύτερος κύκλος δράσεων προγραμματίζεται σε άλλες 7 περιοχές του Λεκανοπεδίου. «Αυτό το σπουδαίο, σύνθετο έργο αποτελεί αισιόδοξη προοπτική αλλά και σοβαρή δοκιμασία για τους φορείς που εμπλέκονται. Δοκιμάζεται η ικανότητα όλων μας να αντεπεξέλθουμε στο στοίχημα. Κι εγώ που σας μιλώ έχω κάποια πράγματα στο μυαλό μου που θα ’θελα να δω πώς θα λειτουργήσουν. Το πρόγραμμα “Ταξίδι προς το ΚΠΙΣΝ” είναι κάτι σαν πρώτο τεστ. Τι εννοώ: με απασχολεί αν το ΚΠΙΣΝ μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει το επίπεδο παιδείας και πολιτισμού των κατοίκων διαφορετικών περιοχών της Αττικής π.χ. του Αλίμου αλλά και των Μεγάρων. Δηλαδή, όχι μόνο του κοινού που έχει τα συμβατά χαρακτηριστικά, αυτά των καλλιεργημένων και φιλότεχνων, το σύνολο των οποίων είναι αριθμητικώς περιορισμένο και των οποίων η οικονομική κατάσταση είναι καλή, άρα υπάρχει το τεκμήριο ότι θα έρχονται στο ΚΠΙΣΝ ούτως ή άλλως. Πρέπει να σκεφτούμε, να προβλέψουμε και να ανταποκριθούμε σε ανάγκες του ευρύτερου πληθυσμού του Λεκανοπεδίου, και δη των ασθενέστερων οικονομικά, κοινωνικά, άρα και μορφωτικά τάξεων» λέει ο κ. Τροχόπουλος.
Κορμός της πρώτης συνάντησης με το κοινό στο πλαίσιο του προγράμματος «Ταξίδι προς το ΚΠΙΣΝ» είναι η παράσταση του Ντον Τζοβάνι της Λυρικής – ερευνώνται οι δυνατότητες σε σχέση με τις βιβλιοθήκες και τους χώρους πρασίνου. «Το πρόβλημα είναι να πείσεις τον κόσμο να συμμετέχει – γιατί στη χώρα μας οι πολίτες δεν βρίσκουν τις αφορμές που θα τους πείσουν να συμμετέχουν με διάρκεια. Ας πούμε, πόσοι κάτοικοι των Αθηνών έχουν επισκεφθεί τον όντως αξιόλογο σε ευρωπαϊκό επίπεδο Βοτανικό Κήπο στο Χαϊδάρι; Τον αγνοούμε, δεν έχει περάσει η πληροφορία της ύπαρξης και της αξίας του –η κουλτούρα των δραστηριοτήτων στα πάρκα πρέπει να ξεκινά από τα σχολεία, από εκπαιδευτικές ξεναγήσεις. Για το πάρκο στο ΚΠΙΣΝ ήδη σχεδιάζουμε την εκπαιδευτική του λειτουργία και χρησιμότητα – σκεφτόμαστε να αποτελέσει τη βάση για τη δημιουργία ενός δικτύου με τα υπόλοιπα πάρκα της Αθήνας. Στην αρχή θα μπορούσαν π.χ. να συνεργάζονται τα τρία μεγαλύτερα σε εκδηλώσεις που θα λειτουργούν ως αφορμές γνωριμίας και συμμετοχής για τους κατοίκους της πόλης. Η κρίση αποτελεί εδώ μία “ευκαιρία”, με την έννοια ότι μπορεί να μας στρέψει στον φυσικό πλούτο που έχουμε δίπλα μας, σε μια άλλη σχέση, ευχάριστη και ψυχαγωγική, με το φυσικό περιβάλλον, όπου μπορούμε να κάνουμε πράγματα πέρα από τα μοντέλα της κατανάλωσης. Γιατί τα επόμενα χρόνια, ακόμα κι αν τα πάμε καλά και ξεπεραστεί η οξεία κρίση, δεν θα έχουμε τα χρήματα που είχαμε άλλοτε για να καταναλώνουμε. Άρα, πρέπει να βρούμε διεξόδους για τον ελεύθερο χρόνο μας, που δεν θα απαιτούν κατ’ ανάγκη να πληρώνουμε για να συμμετέχουμε» συμπληρώνει ο διευθυντής του ΚΠΙΣΝ.
Σύμφωνα με τη σύμβαση δωρεάς, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, μόλις κατασκευάσει τα κτίρια το 2016, και αφού έχει υποστηρίξει την ΕΛΣ και την ΕΒΕ με συγκεκριμένα προγράμματα (π.χ. με το Future Library) ώστε να είναι στην καλύτερη δυνατή κατάσταση έως την εγκατάστασή τους στο Φάληρο, θα αποχωρήσει. Τον Γιάννη Τροχόπουλο ήδη απασχολεί η επόμενη των εγκαινίων περίοδος. Λέει, αστειευόμενος, ότι ως κοινωνία είμαστε πολύ καλοί στα εγκαίνια και στις κηδείες! «Τα οργανώνουμε με τον καλύτερο τρόπο, γιατί κανένα από τα δύο δεν έχουν διάρκεια. Εκεί που αποτυγχάνουμε είναι στη διάρκεια. Κοιτάξτε, το ΚΠΙΣΝ θα παραδοθεί σε τρεις φορείς: στην ΕΛΣ, στην ΕΒΕ και στο υπουργείο Οικονομικών (όπου θα μετακινηθώ κι εγώ ως διευθυντής του ΚΠΙΣΝ), το οποίο θα είναι αρμόδιο για την ανώνυμη εταιρεία του ΚΠΙΣΝ και θα έχει συνολική ευθύνη για τη διαχείριση των εσόδων της. Αυτά τα έσοδα θα προέρχονται από το πάρκινγκ, την κίνηση των εστιατορίων και των καφέ και από όσες από τις εκδηλώσεις στον δημόσιο χώρο του πάρκου έχουν εισιτήριο. Γιατί, προκειμένου να υπάρχει αυξημένη προσέλευση κόσμου, οι περισσότερες εκδηλώσεις πρέπει να είναι δωρεάν. Σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, κάποιος πρέπει να επωμιστεί το κόστος, δηλαδή ή το ελληνικό Δημόσιο ή χορηγοί. Με άλλα λόγια, αυτήν τη στιγμή ξέρουμε τι θέλουμε να παρέχουν, εγκατεστημένες πλέον στο ΚΠΙΣΝ, η Λυρική Σκηνή και η Εθνική Βιβλιοθήκη στους πολίτες. Δεδομένης της οικονομικής κρίσης, ωστόσο, δεν ξέρουμε τι θα μπορούν να παρέχουν, ποια θα είναι η δυνατότητα της χρηματοδότησης από το κράτος, όπως και ποιο θα είναι το ύψος των πόρων που θα μπορούν να συγκεντρώνουν από ιδιωτικά κεφάλαια και χορηγίες». Κατά τ’ άλλα, η κατασκευή του έργου προχωρεί σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, αν και μπορεί να υπάρξουν κάποιες καθυστερήσεις. Το αργότερο μέσα στο β’ εξάμηνο του 2016, πάντως, οι φορείς θα έχουν εγκατασταθεί και θα αρχίσουν να λειτουργούν και για το κοινό.
Υπάρχει καλή διάθεση συνεργασίας από την ΕΛΣ και την ΕΒΕ και κοινός στόχος: η εκπαίδευση και η καλλιέργεια των παιδιών από μικρή ηλικία, γιατί μόνον έτσι μπορεί να δημιουργηθεί κοινό που σε προοπτική χρόνου θα δίνει ζωή στους οργανισμούς του ΚΠΙΣΝ. «Από άποψη εξωστρέφειας και κοινού, η Λυρική Σκηνή είναι σε πιο ευνοϊκή θέση. Έχει ένα σταθερό κοινό που αγαπά το λυρικό θέατρο και την παρακολουθεί, το οποίο δείχνει να ανανεώνεται, και μάλιστα από θεατές πολύ μικρότερης ηλικίας. Υπό τη διεύθυνση του Μύρωνα Μιχαηλίδη έχει κάνει και μια στροφή επαφής με τον κόσμο σε δημόσιους χώρους, με μικρές δωρεάν εκδηλώσεις που εκπλήσσουν ευχάριστα και δείχνουν ένα φιλικό, ανοιχτό σε όλους πρόσωπο για ένα θέατρο που, για το μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ήταν άγνωστο και απροσπέλαστο έως τώρα».
Η Εθνική Βιβλιοθήκη, από την άλλη, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα εξαιτίας της χρόνιας υποχρηματοδότησής της, του μειωμένου προσωπικού, της έλλειψης επαρκών χώρων, που προβάλλονται και στη μειωμένη προσέλευση αναγνωστών. «Αν δείτε τους προϋπολογισμούς, τις προσφερόμενες υπηρεσίες και τον αριθμό των ανθρώπων που επισκέπτονται τις εθνικές βιβλιοθήκες στις προηγμένες χώρες και χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους, θα καταλάβετε ότι η σύγκριση είναι συντριπτική για τη δική μας. Εξαρτάται, βέβαια, με ποιον συγκρίνεσαι: αν συγκριθούμε με χώρες της Αφρικής, τότε ίσως τα νούμερα να μην είναι τόσο αποκαρδιωτικά.
Αυτό το λέω γιατί δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες: ότι, δηλαδή, ξαφνικά η ΕΒΕ θα γεμίσει κόσμο, ενώ επί σειρά ετών η λειτουργία της έχει αφεθεί στο έλεος του Θεού και ο κόσμος που την επισκέπτεται είναι λιγοστός. Η βιβλιοθήκη δεν προσφέρει παραστάσεις, που έρχεσαι, τις βλέπεις και φεύγεις. Είναι άλλη η λειτουργία της. Οπωσδήποτε, η μεταφορά στο καινούργιο κτίριο ανοίγει νέες προοπτικές. Με την αξιοποίηση και του ιστορικού κτιρίου, του Βαλλιάνειου, όπου στεγάζεται τώρα και της ανήκει, πολλά μπορούν να γίνουν. Εννοείται ότι θα χρειαστούν μελέτες, έτσι ώστε η καλύτερη δυνατή αξιοποίησή του να ανταποκρίνεται ρεαλιστικά και στα οικονομικά δεδομένα του οργανισμού. Το λέω γιατί στον τόπο μας πολιτεία και φορείς αποσυνδέουν τη φιλοδοξία να γίνουν κάποια πράγματα από τον παράγοντα «βιωσιμότητα».
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τους πόρους που παρείχε, συντέλεσε στο να δημιουργηθεί ένα πλήθος οργανισμών που είναι αδύνατο να συντηρηθούν από μια μικρή χώρα – αυτό έπρεπε να προβλεφθεί εγκαίρως και όχι εκ των υστέρων. Το ζήτημα δεν είναι πώς φτιάχνεις έναν πολιτιστικό φορέα αλλά πώς τον λειτουργείς στην πορεία του χρόνου. Φιλόδοξα σχέδια, επεκτάσεις, προσθήκες, σημαίνουν αυτομάτως αύξηση των λειτουργικών εξόδων – δεν προχωρείς, αν προηγουμένως δεν έχεις μελετήσει τη βιωσιμότητα σε καλούς και κακούς καιρούς. Εξού και σήμερα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν έχουν πείσει ότι κάλυψαν την ανάγκη για την οποία δημιουργήθηκαν. Και κλείνουν. Αυτό ξεκινά βεβαίως από το κράτος, από το ότι οι κυβερνήσεις δεν εργάστηκαν ποτέ σοβαρά στην κατεύθυνση του ορισμού των θεσμών και των πραγμάτων που έπρεπε να γίνουν ή να αλλάξουν, ώστε να ενταχθούμε φυσικά στις πολιτισμένες προηγμένες κοινωνίες της Ευρώπης. Έλειψε η σοφή και μετρημένη πολιτική ηγεσία και διακυβέρνηση. Αν τα δύο κόμματα που εναλλάσσονταν στην εξουσία συμφωνούσαν να σταματήσουν τον άμετρο δανεισμό, τώρα, στην κρίση, θα είχαμε πρόβλημα, αλλά θα ήταν αντιμετωπίσιμο. Τώρα δανειζόμαστε για να εξοφλήσουμε! Πρέπει να επιδιώξουμε αλλαγές σταθερές, έστω και με πιο αργό ρυθμό, που να έχει προετοιμαστεί η κοινωνία να τις δεχτεί και να τις αξιοποιήσει. Γιατί οι συνεχείς παλινδρομήσεις, άλμα και μετά υποχώρηση, μετά πάλι άλμα, μετά πάλι πίσω, έχει ως αποτέλεσμα μετά από χρόνια, κι ενώ νόμιζες ότι διαρκώς προχωρούσες μπροστά, να βρεθείς στο ίδιο σημείο που βρισκόσουν στην αρχή» καταλήγει ο Γ. Τροχόπουλος.
Το ΚΠΙΣΝ θα λειτουργήσει ως μοντέλο ενός σύνθετου πολιτιστικού οργανισμού με ψυχαγωγικό, εκπαιδευτικό, ερευνητικό ρόλο και ως παράδειγμα αναφορικά με τη χρηματοδότηση, την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και χορηγιών, μ’ ένα πλήθος ζητημάτων που αφορούν την εύρυθμη λειτουργία ανάλογων ιδρυμάτων σ’ όλη την Ελλάδα. Η επιτυχία του δηλαδή είναι μια υπόθεση κρίσιμη που δεν αφορά αυτό καθαυτό αλλά το τι τύπου ιδρύματα και οργανισμούς θέλουμε επιτέλους σ’ αυτήν τη χώρα. Είναι καιρός να επενδύσουμε σε θεσμούς με αποτελέσματα όχι βραχυχρόνια αλλά μακρόπνοα.
Είναι ευχάριστο το ότι στη διεύθυνση των δύο οργανισμών, της ΕΛΣ και ΕΒΕ, όταν θα λειτουργήσει το ΚΠΙΣΝ και για κάποιο διάστημα στη συνέχεια, θα είναι ήδη δοκιμασμένα πρόσωπα. Η θητεία του Μύρωνα Μιχαηλίδη στη Λυρική έληγε σε λίγες μέρες, αλλά ο υπουργός Πολιτισμού αποφάσισε την ανανέωση της θητείας του για άλλα 3 χρόνια, άρα θα είναι διευθυντής τουλάχιστον έως το 2017. Και ο νέος διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης που θα ανακοινωθεί όπου να ’ναι θα παραμείνει στη θέση του έως το 2019, εφόσον η θητεία του είναι 5ετής. Εξασφαλίζεται έτσι ασφαλές θεσμικά περιβάλλον για να μπορέσουν να εργαστούν και να προσφέρουν στη μεγάλη υπόθεση, σ’ ένα έργο από κάθε άποψη μοναδικό.
Μιλήστε παντού για την Εθνική Βιβλιοθήκη!
Η Εθνική Βιβλιοθήκη διοικείται από το Εφορευτικό Συμβούλιο (του οποίου τα μέλη είναι άμισθα) και τον Γενικό Διευθυντή. Η θέση του τελευταίου, ωστόσο, χήρευε από το 2005 (το ίδρυμα λειτουργούσε με αναπληρωτές γενικούς διευθυντές που προέρχονταν από το προσωπικό της)! Όταν ανέλαβε το παρόν Εφορευτικό Συμβούλιο, με πρόεδρο τον Σταύρο Ζουμπουλάκη (μεταξύ άλλων, συγγραφέα και επί 14ετία διευθυντή του περιοδικού «Νέα Εστία»), έθεσε ως πρώτο στόχο του να πληρωθεί η θέση του Γενικού Διευθυντή. Η διαδικασία υπολογιζόταν ότι θα είχε ολοκληρωθεί έως το περασμένο Ιούνιο, αλλά φτάσαμε στον Γενάρη. Τώρα όμως ολοκληρώθηκε και τυπικά, μένει μόνο η δημοσίευση στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως». Η ΕΒΕ έχει πλέον διευθυντή, τον Φίλιππο Τσιμπόγλου, άνθρωπο με μεγάλη πείρα στον χώρο των Βιβλιοθηκών, διευθυντή εδώ και πολλά χρόνια της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης της Κύπρου, με αναγνωρισμένη επιτυχία στο έργο του.
«Αυτό είναι το πρώτο θετικό γεγονός για την ΕΒΕ, σε μια γενική συνθήκη δραματική, εξαιτίας της διαρκούς περικοπής του κρατικού προϋπολογισμού. Το δεύτερο αφορά το ότι η ΕΒΕ έχει συμφωνήσει καταρχάς μ’ έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, το Future Library, που επίσης χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και ο οποίος θα καλύψει το κόστος δράσεων που αφορούν κυρίως τη μεταστέγαση στο νέο κτίριο αλλά και άλλες, όπως η εκπαίδευση του προσωπικού, η οργάνωση των ψηφιακών υπηρεσιών κ.ά.
Η μεταστέγαση ειδικά αποτελεί τεράστιο έργο υψηλού κόστους που η ΕΒΕ, με τα σημερινά δεδομένα λειτουργίας της, δεν θα μπορούσε να φέρει εις πέρας. Αυτό θα είναι το πρώτο και κύριο έργο του νέου διευθυντή, ο σχεδιασμός και η οργάνωση της μεταστέγασης, η οποία είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη και ευαίσθητη εργασία που θα γίνει τμηματικά. Το πλέον σημαντικό: η μεταστέγαση αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για να απογραφούν συστηματικά τα τεκμήρια της ΕΒΕ. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς έχουμε!
Αλλά το Future Library δεν θα λύσει το πρόβλημα των τρεχουσών λειτουργικών δαπανών της ΕΒΕ. Είναι καιρός πια να ανταποκριθεί και η πολιτεία, ώστε να έχει η Βιβλιοθήκη φως, νερό και τηλέφωνο. Γνωρίζουμε τις οικονομικές δυσκολίες της χώρας, αλλά δεν νομίζω ότι ζητάμε πολλά. Ζητάμε απλώς την εξασφάλιση της στοιχειώδους λειτουργίας της» λέει ο κ. Ζουμπουλάκης.
Υπάρχουν τεράστιες ευθύνες των υπουργών Παιδείας για τη σημερινή κατάσταση της ΕΒΕ – αν περιοριστούμε στην τελευταία 20ετία, υπεύθυνοι είναι κατά σειρά: Γιώργος Σουφλιάς, Δημήτριος Φατούρος, Γιώργος Παπανδρέου, Γεράσιμος Αρσένης, Πέτρος Ευθυμίου, Μαριέττα Γιαννάκου, Ευριπίδης Στυλιανίδης, Άρης Σπηλιωτόπουλος, Άννα Διαμαντοπούλου και Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος. Και πρέπει να αποδοθούν ευθύνες όχι για να γκρινιάξουμε αλλά γιατί επιτέλους πρέπει να δούμε ποιοι οι αυτουργοί, ποια τα λάθη και οι παραλείψεις, ώστε να μην ξαναπέσουμε στα ίδια. Ρωτώ επ’ αυτού τον κ. Ζουμπουλάκη: «Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε για το παρελθόν και ίσως κάποια στιγμή πρέπει να καθίσουμε να αποτιμήσουμε τις ευθύνες όλων όσοι αποφάσιζαν για την τύχη της ΕΒΕ. Υπάρχει ζήτημα, ας πούμε, για το κτίριο στον Βοτανικό που αγοράστηκε το 2008, δηλαδή δύο χρόνια μετά την ανακοίνωση (2006) της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Γιατί έγινε αυτή η αγορά, για την οποία η ΕΒΕ είναι υποχρεωμένη να πληρώνει σήμερα 243.000 ευρώ το χρόνο (τοκοχρεωλύσιο του δανείου με το οποίο αγοράστηκε) προς την Εθνική Τράπεζα; Καταλαβαίνετε πού μας οδηγεί αυτή η δέσμευση. Αν προσθέσετε στις 243.000 τις 17.000 που πληρώνουμε για συνδρομές, γιατί η ΕΒΕ πρέπει να είναι μέλος συγγενών διεθνών οργανισμών για να υπάρχει στο στερέωμα των Βιβλιοθηκών, φτάνουμε αισίως τις 260.000. Σκεφτείτε ότι το ποσό που θα δοθεί στην ΕΒΕ από τον κρατικό προϋπολογισμό για το 2014 είναι 292.000 ευρώ, ενώ για το 2015, το 2016 και το 2017 το ποσό αυτό θα είναι ακριβώς 260.000 ευρώ!
Σκέφτομαι την περίπτωση Μιτεράν, που θέλησε να συνδέσει το όνομά του με την καινούργια Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Αυτές είναι φιλοδοξίες ενός μεγάλου πολιτικού ανδρός! Στη χώρα μας, αντιθέτως, κανένας πρωθυπουργός, ούτε ο επί οκταετία πρωθυπουργός που ανήκε στην ακαδημαϊκή κοινότητα, δεν έδειξαν στοιχειώδες ενδιαφέρον για τη λειτουργία, το παρόν και το μέλλον της ΕΒΕ.
Η ΕΒΕ έχει να αγοράσει βιβλίο από το 2002! Εμπλουτίζει τις συλλογές της μόνο με τη λεγόμενη κατά νόμον προσφορά. Και μακάρι να την έπαιρνε κι αυτή. Οι εκδότες υποχρεούνται να στέλνουν 3 βιβλία από κάθε καινούργια τους έκδοση, αλλά ούτε κι αυτό λειτουργεί όπως πρέπει, δεν έρχονται δηλαδή όλα τα βιβλία. Ανταποκρίνονται κατά κύριο λόγο οι εκδότες που διεκδικούν κάποιο από τα κρατικά βραβεία, επειδή και μόνον η υποψηφιότητα προϋποθέτει να έχει καταλογογραφηθεί το βιβλίο στην ΕΒΕ. Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα στα περιοδικά και στις εφημερίδες, ιδίως σε αυτά που εκδίδονται στην επαρχία – οι εκδότες τους δεν ξέρουν καν ότι πρέπει να στέλνουν αντίτυπα στην ΕΒΕ. Για το ζήτημα αυτό έχουν βεβαίως τεράστιες ευθύνες και οι επικεφαλής της ίδιας της ΕΒΕ» επισημαίνει ο Στ. Ζουμπουλάκης.
Το άλλο μεγάλο ζήτημα αφορά τη μη συστηματική κατάρτιση της Εθνικής Βιβλιογραφίας, που όταν γίνεται συστηματικά επιτρέπει να γνωρίζουμε το σύνολο των βιβλίων που εκδίδονται κατ’ έτος. «Όντως υπάρχει πρόβλημα με την κατάρτιση της Εθνικής Βιβλιογραφίας, που αποτελεί βασική αποστολή της ΕΒΕ, όπως και κάθε εθνικής βιβλιοθήκης άλλωστε. Τα τελευταία χρόνια ούτε αυτή η αποστολή εκπληρώνεται. Αν η ΕΒΕ λειτουργούσε όπως πρέπει, θα όφειλε να υπάρχει ένα καλά στελεχωμένο τμήμα της που να ασχολείται με την Εθνική Βιβλιογραφία, τρέχουσα και αναδρομική.
Η κατάσταση δεν είναι αισιόδοξη, αλλά ένα μεγάλο έργο από μόνο του ασκεί πίεση ώστε να προχωρήσουν τα πράγματα. Και παρότι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα παραδώσει το κλειδί στο κράτος, μετά την ολοκλήρωση του έργου που χρηματοδοτεί, θέλω να ελπίζω ότι θα συνεχίσει να υποστηρίζει την ΕΒΕ, όσο τουλάχιστον η οικονομική κρίση ταλανίζει τη χώρα.
Το νέο κτίριο θα παραδοθεί τον Δεκέμβριο του 2015. Θα χρειαστούν ωστόσο κάποιοι μήνες για να ανοίξει στο κοινό. Πιστεύω ότι, αν όλα πάνε καλά, το φθινόπωρο του 2016 θα μπορεί να λειτουργήσει κανονικά. Γενικά, τον νέο Διευθυντή τον περιμένει πολύ δύσκολο έργο. Μια καταρρέουσα Εθνική Βιβλιοθήκη πρέπει να στηθεί στα πόδια της εν μέσω δεινής οικονομικής κρίσης! Πιστεύω όμως ότι θα τα καταφέρει».
Η δεινή σημερινή κατάσταση τι μας λέει για τη σύγχρονη ελληνική κουλτούρα, για τον πολιτισμό μας; «Θα περιοριστώ στην απάντησή μου στους θεσμούς. Τις τελευταίες δεκαετίες επικράτησε ένας πολιτιστικός λαϊκισμός. Δεν συγκροτήσαμε σοβαρούς πολιτιστικούς θεσμούς. Ενώ, λοιπόν, υπάρχουν πάρα πολλές δημιουργικές δυνάμεις στον τόπο, πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι, έχουμε έλλειμμα στους θεσμούς. Πού είναι τα ερευνητικά κέντρα και πού οι Βιβλιοθήκες; Μια Εθνική Βιβλιοθήκη είναι η κορυφή ενός συστήματος Βιβλιοθηκών. Πρέπει να υπάρχει και να λειτουργεί η σχολική βιβλιοθήκη, η δημοτική και η δημόσια βιβλιοθήκη, όπου εκεί οι πολίτες ασκούνται στη φιλαναγνωσία και στην αναζήτηση, για να οδηγηθούν κάποια στιγμή και στην ΕΒΕ. Οι εθνικές βιβλιοθήκες είναι ο τόπος όπου χτυπάει η καρδιά της έρευνας – αν πηγαίναμε αυτήν τη στιγμή στην ΒNF της Γαλλίας ή στην British Library, θα διαπιστώναμε ότι εκπονείται πλήθος διατριβών, γράφονται χιλιάδες μελέτες που δεν μπορούν να γίνουν πουθενά αλλού, γιατί εκεί ακριβώς υπάρχει το υλικό για να γίνουν.
Απαιτείται ένας από την αρχή προσδιορισμός του τρόπου που λειτουργούν οι πολιτιστικοί οργανισμοί. Πού ακούστηκε να κλείνουν τα μουσεία στις 3 η ώρα; Και σε πολλές βιβλιοθήκες συμβαίνει το ίδιο. Το παράρτημα της Βιβλιοθήκης της Βουλής, στο Καπνεργοστάσιο της Λένορμαν, με τις εφημερίδες και τα περιοδικά, κλείνει στις 2:30!».
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης λέει ότι, προκειμένου να κινητοποιήσουμε δυνάμεις που θα μπορούσαν να προσφέρουν στη χρηματοδότηση της ΕΒΕ, πρέπει να συζητάμε για την ΕΒΕ, να ασχολούνται τα ΜΜΕ, να προβάλλεται η ύπαρξή της, η σημασία της, η αναγκαιότητά της, «γιατί η αθηναϊκή κοινωνία αγνοεί, λυπάμαι που το λέω, ακόμα και πού βρίσκεται. Μιλήστε παντού για την ΕΒΕ!».
Το νυν κτίριο της ΕΒΕ οικοδομήθηκε με δωρεά του Βαλλιάνου. Το νέο το φτιάχνει το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Μήπως θα ’πρεπε να ζητήσουμε τη βοήθεια και των άλλων πλούσιων Ελλήνων; «Αν απευθυνθείτε στους Έλληνες πλουσίους στους οποίους αναφέρεστε, αυτό που θα βρείτε είναι κλειστές πόρτες. Δεν υπάρχει αυτή η ευαισθησία στους κύκλους αυτούς – και κάποιες χορηγίες που δίνονταν σε πολιτιστικά ιδρύματα, κόπηκαν κι αυτές. Το μόνο που φαίνεται πως τους ενδιαφέρει είναι να διασώσουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Ενώ στις ΗΠΑ, ας πούμε, στη μητρόπολη του καπιταλισμού, υπάρχει ζωντανή παράδοση οικονομικής ενίσχυσης τέτοιων οργανισμών και είναι τιμή να φαίνεται το όνομά σου στους δωρητές ή, ακόμα περισσότερο, να έχει δοθεί το όνομά σου σε κάποια αίθουσα/χώρο μουσείου, πανεπιστημίου κ.ο.κ. Εδώ αυτά είναι πολύ μακρινά, για πολλούς λόγους. Δυστυχώς!».
Καιρός ν’ αλλάξουν. Η πολιτική τάξη πρώτα, που μιλάει για τη σημασία του πολιτισμού στη σύγχρονη εικόνα της Ελλάδας, ας αναλάβει τις ευθύνες της – σκεφτείτε τι γνώμη θα σχημάτιζαν οι Ευρωπαίοι υπουργοί Πολιτισμού και Παιδείας, αν αποφάσιζαν να κάνουν μια εθιμοτυπική επίσκεψη στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Κι έπειτα, η οικονομική «αριστοκρατία», π.χ. η εφοπλιστική κοινότητα της οποίας οι φορολογικές υποχρεώσεις είναι σκανδαλωδώς ευνοϊκές. Η υπόθεση της Εθνικής Βιβλιοθήκης απαιτεί την κινητοποίηση και την προσφορά όλων.
σχόλια