Το ελληνικό κόμικ συναντά την γαλλική λογοτεχνία, και η "Παναγιά η Χελιδονού" της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό, σε μία απροσδόκητη μορφή.
Μια μεγάλη συγγραφέας και ένα σημαντικό κείμενο της γαλλικής λογοτεχνίας συστήνονται για πρώτη φορά με τη μορφή του κόμικ, και υπεύθυνοι γι' αυτό είναι ο εικονογράφος και δημιουργός κόμικς, Γιώργος Τσιαμάντας, και η Comicdom Press.
Το 1938 η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ εκδίδει τα "Διηγήματα της Ανατολής", στα οποία συγκαταλέγεται και η "Παναγιά η Χελιδονού".
Τη συλλογή αφιέρωσε στον 'Έλληνα φίλο της, Ανδρέα Εμπειρίκο, ενώ σε πολλά από τα κείμενα της διαφαίνεται και η μεγάλη αγάπη και βαθειά γνώση της συγγραφέως για την ελληνική αρχαιότητα.
Εξήντα έξι ολόκληρα χρόνια μετά, μια ομάδα ελλήνων δημιουργών επιχειρούν με τη βοήθεια του crowdfunding να εκδώσουν για πρώτη φορά παγκοσμίως το φημισμένο διήγημα σε μορφή.. κόμικ!
"Η 'Χελιδονού' είναι μια ιστορία σαν παραμύθι που εξελίσσεται σε μια σημαντική χρονική στιγμή:
Στο πέρασμα από τον αρχαίο κόσμο στον Χριστιανισμό και τον Μεσαίωνα.
Ένας φανατικός καλόγερος έρχεται να ξορκίσει τις πανάρχαιες νύμφες, 'τα απομεινάρια της ράτσας των θεών', και μάλιστα εδώ δίπλα, στις όχθες του Κηφισού κάτω από την Πάρνηθα!"
Μας εξηγούν!
- Μιλήστε μας λίγο για την υπόθεση του διηγήματος.
- Ο καλόγερος Θεράπων, έχοντας αναστήσει μούμιες στην Αίγυπτο και εξομολογήσει αυτοκράτορες στο Βυζάντιο, φτάνει στην Αττική.
Έχει ένα όνειρο: να ξορκίσει αυτή τη γη που βρίσκεται ακόμη κάτω από τις γητειές του Πανός.
Στήνει την καλύβα του στις όχθες του Κηφισού κι από κει εξαπολύει την επίθεσή του στις Νύμφες, τα τελευταία απομεινάρια της ράτσας των θεών.
Οι φτωχοί και ταλαιπωρημένοι χωρικοί λατρεύουν τον Ιησού, τον Υιό της Μαρίας, αλλά ταυτόχρονα η αγύριστη καρδιά τους μένει πιστή στις θεότητες που φωλιάζουν στα δέντρα.
Τις λατρεύουν και τις αγαπούν και συγχωρούν τα κρίματά τους.
Ο καλόγερος φοβάται τις Νύμφες και τον ανησυχούν, όχι γιατί ξυπνάνε μέσα του κάποια ακάθαρτη επιθυμία με τη γύμνια των κορμιών τους, αλλά επειδή τον βάζουν στον μεγαλύτερο πειρασμό:
Να αμφιβάλλει για την σοφία του Θεού που έχει πλάσει τόσα άχρηστα και βλαβερά πλάσματα... αλλά δεν πρέπει να σας πω άλλα!
- Εσείς πότε ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με το διήγημα της Γιουρσενάρ;
- Γνώρισα αυτή την ξεχωριστή ιστορία σχεδόν είκοσι χρόνια πριν, και εξ' αιτίας αυτού του διηγήματος ήρθα σε επαφή με το έργο και την σπουδαία προσωπικότητα της Γουρσενάρ.
Από την πρώτη στιγμή η 'Χελιδονού' κέρδισε το ενδιαφέρον μου. Με συγκίνησε η ανεπιτήδευτη ομορφιά της ιστορίας που μοιάζει βγαλμένη από την παράδοση, όμως δεν είναι.
- Και πώς προέκυψε η ιδέα της μεταφοράς του διηγήματος σε graphic novel;
- Η ιδέα να δουλέψουμε πάνω στο διήγημα για να φτιάξουμε το πρώτο μας comic, ανήκει στον συνεργάτη μου Βαγγέλη Ψαριανό – φιλόλογο, μελετητή και λάτρη της αρχαιότητας.
Από καιρό ήμασταν σε συζητήσεις για τη δημιουργία έργων με φόντο και θέμα βγαλμένο μέσα από τη μυθολογία, την Ιστορία, την παράδοση.
Ξαναθυμήθηκα τη 'Χελιδονού' και είδα πόσο μας έκανε γι' αυτή τη δουλειά!
Τα τελευταία χρόνια είχα την ανάγκη να ασχοληθώ εντατικά και με την εικονογράφηση και μάλλον είχα την τύχη να βρεθώ τη σωστή στιγμή μπροστά στα σωστά πράγματα και, κυρίως, μπροστά στους σωστούς ανθρώπους.
Μια βόλτα στο Comicdom Con Athens τον Απρίλη του '12 έπαιξε τον πιο καθοριστικό ρόλο.
Μετά, μια καλή βουτιά στις ιστορίες και τις εικόνες του 'Συνδρόμου' του Ηλία Κατιρτζιγιανόγλου, τωρινό επιμελητή της ''Χελιδονούς' .
- Γιατί συγκεκριμένα την Παναγιά τη Χελιδονού; Γιατί αυτό το διήγημα;
Η 'Χελιδονού' είναι ένα υπέροχο σημείο πολλαπλών διασταυρώσεων:
Λογοτεχνία από μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ευρώπης που έντεχνα φοράει ένα ρούχο ελληνικής λαϊκής παράδοσης.
Μια ματιά σε μια κρίσιμη ιστορική στιγμή, το πέρασμα από την αρχαιότητα στον χριστιανισμό, αλλά με έναν τρόπο παραμυθένιο -φαινομενικά ανώδυνο.
Ένα ταξίδι στον χρόνο και τη φαντασία που ξεκινάει όμως από το απόλυτα πραγματικό μικρό --χτισμένο κολλητά στο βράχο- εκκλησάκι στο ρέμα της Χελιδονούς, στην Κηφισιά.
Ο κόσμος του θεϊκού και των συμβόλων δίπλα -δίπλα με τη χλωρίδα και την πανίδα.
Είναι πολλά, πιστέψτε με!
- Αντιμετωπίσατε τυχόν δυσκολίες στην απόκτηση των δικαιωμάτων του έργου;
Ηλ. Κατιρτζιγιανόγλου/ Σύμβουλος Έκδοσης: Εξαρχής γνωρίζαμε τη μεγάλη πρόκληση που είχαμε μπροστά μας, αναφορικά με την απόκτηση των δικαιωμάτων.
Μια μικρή εκδοτική (Comicdom Press) από την Ελλάδα, χωρίς προηγούμενη εμπειρία στη μεταφορά λογοτεχνικών έργων σε comics, απευθυνόταν σε έναν από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους της Γαλλίας (Gallimard) ζητώντας να μεταφέρει -για πρώτη φορά παγκοσμίως- σε graphic novel ένα διήγημα της Yourcenar.
Οι επαφές διήρκησαν μήνες, καθώς δεν έπρεπε μόνο να πειστεί η Gallimard για την ποιότητα της δουλειάς, αλλά και οι κληρονόμοι της συγγραφέως, ώστε να πάρουμε το πράσινο φως για την υπογραφή του συμβολαίου.
- Δεν είναι εντυπωσιακό, ειδικά αν σκεφτούμε τη μακρά παράδοση της Γαλλίας στο κόμικ, το γεγονός ότι ποτέ ως τώρα δεν επιχείρησε κανείς να μεταφέρει οποιοδήποτε έργο της Γιουρσενάρ, μιας από τις κορυφαίες λογοτεχνικές μορφές της Γαλλίας, σε μορφή κόμικ;
- Ίσως οι πλέον αρμόδιοι να απαντήσουν είναι αυτοί που δεν το επιχείρησαν!
Ίσως έχει να κάνει καθαρά με την δική μας αγάπη για το συγκεκριμένο έργο (και όλη τη συλλογή που το περιέχει, τα 'Διηγήματα της Ανατολής').
Ίσως είναι η οικειότητα που νιώθαμε πάντα για το συγκριμένη ιστορία.
Απλά δεν φοβηθήκαμε, γιατί ξέραμε ότι πλησιάζαμε το συγκεκριμένο κείμενο με απόλυτο σεβασμό. Και θέλαμε να το 'υπηρετήσουμε', και όχι να το 'χρησιμοποιήσουμε'.
- Νιώθετε, δηλαδή, κάποιου είδους δέσμευση, κάποιο "βάρος" για το πώς θα αποτυπώσετε με τον σωστότερο δυνατό τρόπο τις εικόνες που αφηγείται το έργο;
- Βάρος ή δέσμευση όχι. Ίσως επειδή η ανάγνωση είναι για μένα δεύτερη φύση και το να μπαίνω μέσα στις εικόνες που πλάθουν οι λέξεις των συγγραφέων ήταν πάντα το πιο απολαυστικό ταξίδι . Οι εικόνες ήταν εκεί. Απλά έπρεπε να βρω το σωστό τρόπο να τις αποτυπώσω και να τις μοιραστώ μαζί σας.
- Σε τι στάδιο πριν την ολοκλήρωση βρίσκεστε; Πόσο καιρό σας πήρε όλο το εγχείρημα;
- Η δουλειά είναι σχεδόν έτοιμη, και περιμένει την υποστήριξή σας για να φτάσει στο τυπογραφείο και να κυκλοφορήσει.
Ο Βαγγέλης, ο Ηλίας και εγώ, έχουμε δουλέψει σκληρά σχεδόν δυο χρόνια τώρα, ο καθένας από την σκοπιά του και με τον τρόπο του.
Και μια ομάδα καλών φίλων και συνεργατών προστέθηκαν σ' αυτόν τον αρχικό πυρήνα στην φάση του crowdfunding. Χωρίς αυτούς τίποτα δεν θα μπορούσε να γίνει.
Όσο για την εικονογράφηση αυτή καθ' αυτή (αν και δεν μπορώ να την ξεχωρίσω εύκολα από την περίοδο της μελέτης, των προσχεδίων και της έρευνας) κράτησε τουλάχιστον τέσσερις μήνες. Ίσως και περισσότερο...
- Τι είδους έρευνα κάνατε πριν προχωρήσετε στη δημιουργία της νουβέλας;
- Η δική μου διάθεση, πρόθεση, ανάγκη ήταν εξαρχής δουλειές σαν κι αυτή να αποτελούν μια μικρή συνέχεια στην ιστορία και την παράδοση.
Πώς, δηλαδή, μέσα από ένα μέσο σύγχρονο –όπως τα κόμικς- να διασώσεις έννοιες, εικόνες, πληροφορίες, και να τις φέρεις στο σήμερα, σε ανθρώπους που αλλιώς –πιθανόν- δεν θα έρχονταν σε επαφή μαζί τους.
Σχεδόν αυτόματα γεννήθηκε και η ανάγκη για "τεκμηρίωση".
Επισκεπτόμενοι τον ίδιο τον υπαρκτό χώρο και το Βυζαντινό μουσείο αργότερα, οι "αποκαλύψεις" ήταν καταιγιστικές και αναρίθμητες. Αμέτρητες διασταυρώσεις πραγμάτων, εννοιών, θεμάτων...
Σχεδόν αμέσως, ξεκινήσαμε να αναζητούμε ιστορικές πληροφορίες, να ερευνούμε τη χλωρίδα, την πανίδα και τη γεωγραφία της περιοχής, ώστε η αναπαράσταση του τόπου και της εποχής να είναι όσο το δυνατόν πιο ακριβής.
Με αφορμή τη "Χελιδονού" βρήκαμε την ευκαιρία να δείξουμε μέσα από τις εικόνες πράγματα, όπως αρχαίες γιορτές, συνήθειες και παραδόσεις που συνεχίζονται ως σήμερα ―οι Απόκριες, οι χοροί, τα τραγούδια, τα παιχνίδια, οι δοξασίες...― και να φανεί πόσο απτή είναι αυτή η ιστορική συνέχεια.
Οι Νύμφες, στο δικό μου μυαλό και από την προσέγγισή μας με τον Βαγγέλη, δεν είναι τίποτε άλλο από τη συμβολική και μεταφυσική μορφοποίηση της Φύσης.
Φύση με την οποία ήταν τόσο ταυτισμένη και αδιαχώριστη η ζωή των ανθρώπων κάποτε, και από την οποία τόσο μακριά και τόσο εχθρικά στεκόμαστε τώρα.
- Το έργο μένει πιστό στη μετάφραση της (βραβευμένης) Ιωάννας Χατζηνικολή, έτσι;
- Φυσικά. Για να είμαστε ειλικρινείς η μετάφραση της Χατζηνικολή ίσως είναι εκείνη που έχει δώσει σε μας όλη αυτή τη ζεστασιά που νιώθουμε για το κείμενο και έχει μεταφέρει τη δύναμη των εικόνων που έπλασε η Γιουρσενάρ, και που τόσο θέλουμε να νοιώσετε και σεις.
Είχαμε, μάλιστα, την εξαιρετική τιμή και χαρά να συναντήσουμε την Ιωάννα Χατζηνικολη λίγο καιρό πριν φύγει από τη ζωή.
Της παρουσιάσαμε το εγχείρημά μας και κείνη το είδε με πολύ συμπάθεια και προσπαθώντας να μας βοηθήσει και να μας υποστηρίξει, παραχώρησε την άδειά της για τη χρήση της μετάφρασής της.
Την επιθυμία της φυσικά τίμησαν και εκτέλεσαν και οι εκδόσεις Βασδέκη που διαχειρίζονται το έργο της.
- Πώς δουλεύετε τα σχέδια σας;
Η 'Χελιδονού΄ ήθελα να είναι μια χειροποίητη ΄χωμάτινη΄ δουλειά. Δούλεψα στο χέρι με μελάνι , ξυλομπογιές και ακουαρέλα προσπαθώντας να πλησιάσω την ατμόσφαιρα του διηγήματος.
- Και πότε προβλέπεται να εκδοθεί το graphic novel;
Ηλ. Κατιρτζιγιανόγλου: Μέχρι στιγμής η ανταπόκριση του κόσμου στην καμπάνια ήταν κάτι περισσότερο από συγκινητική, καθώς χρειάστηκε λιγότερο από μία εβδομάδα για να ανεβούμε τη μισή σκάλα του στόχου μας για τη χρηματοδότησή του.
Αν συνεχίσουμε με τους ίδιους ρυθμούς ,και καταφέρουμε να συγκεντρώσουμε το ποσό που απαιτείται για την έκδοση, η πρώτη κυκλοφορία του graphic novel θα γίνει στις 4 Απριλίου στο φεστιβάλ comics, Comicdom Con Athens.
Είναι λοιπόν στο χέρι του καθενός, να γίνει κομμάτι αυτής της δουλειάς, βοηθώντας στην πραγματοποίησή του!
*Περισσότερες και αναλυτικές πληροφορίες για το project του graphic novel και τους συντελεστές του μπορείτε να βρείτε στο blog της 'Χελιδονούς', εδώ.
** Συμβάλετε ενεργά στην προσπάθεια μέσω της crowd funding καμπάνιας στο indiegogo, από εδώ.
σχόλια